Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖
Krótki opis książki:
Reineke-lis to poemat autorstwa Johanna Wolfganga Goethego napisany w 1793 roku, będący adaptacją średniowiecznej opowieści o ścieraniu się dwu stronnictw w otoczeniu lwa-króla: takiego, które stosuje siłę i terror oraz tego, w którym metodą jest chytrość, podstęp i inteligencja.
Pierwsze z nich skupia się wokół wilka, drugie — wokół lisa. Ukazane są również trudności i zagrożenia związane z nadużyciami obydwu tych metod. Tekst autorstwa Ludwika Jenikego to, zgodnie z jego słowami, opracowanie niebędące dokładnym tłumaczeniem utworu Goethego.
Johann Wolfgang Goethe to najsłynnijeszy niemiecki pisarz przełomu XVIII i XIX wieku, reprezentował okres tzw. Sturm und Drang (Burzy i naporu). Obecnie wiązany z tradycją romantyczną, ale w rzeczywistości był przedstawicielem estetyki klasycznej i znawcą wielu dziedzin nauki i sztuki. Znany przede wszystkim jako autor Cierpień młodego Wertera, tworzył jednak zarówno prozę jak i poezje oraz dramaty.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Johann Wolfgang von Goethe
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Johann Wolfgang von Goethe
się przy tym cofając ku wyjściu, bo odór piekielny
Dech tamował mi w piersi. — Pod drzewem zastałem Srogosza,
Zgłodniałego straszliwie. Uniosłem się nad nim litością
I oddałem mu część najlepszą jeleniej pieczeni.
Ledwie skończył biesiadę, gdy jął mnie badać ciekawie,
Co widziałem w jaskini. Jam prawdę powiedział mu szczerą,
Że przebrzydłe tam gniazdo znalazłem, lecz jadła obfitość.
Jeśli chcecie część swoją otrzymać, dodałem życzliwie,
Idźcież śmiało do lochu, lecz radzę wam, bądźcie układni.
Grzeczność nigdy nie wadzi. Kto przywykł zawsze i wszędzie
Mówić to tylko, co myśli, ten nigdy się z nikim nie zgodzi,
A kto rąbie na odlew, najłatwiej sam guza oberwie.
Takem go uczył roztropnie. Lecz on oburknął się na to:
„Wiem i bez was, co mówić”, zawołał i wszedł do jaskini.
W głębi siedziała samica. Zaledwo ją ujrzał, wykrzyknął:
„A toż chyba piekielne tu czarty obrały siedzibę!
Odór... aż puchnie mi nos, a małe poczwary te wasze
Jakże szpetne i straszne! Najlepiej potopić je wszystkie,
Żeby się takie brzydactwo rozmnażać po świecie nie mogło!”
Wściekle zerwała się matka. „A któż to prosił waszeci176
O te grubiańskie uwagi i kto ci wejść tu pozwolił?
Zasię tobie177 od moich dzieciaczków! Czy piękne, czy brzydkie,
Nic ci do nich, ty gburze! Toć Reineke był tu przed chwilą.
Mąż stateczny i mądry. On pieścił te moje aniołki,
Zwąc je świata ozdobą i mieniąc się naszym krewniakiem.
Precz mi ruszaj natychmiast!” — I gniewnie skoczyła na wilka,
Pazurami go szarpiąc zajadle i gryząc zębami.
Koczkodany też małe poczęły go skubać i drapać,
Tak iż zewsząd obskoczon, nieborak i bronić się nie mógł.
Wyjąc, uciekł zaledwo i sam mi to wszystka opisał.
Raczże teraz osądzić bezstronnie, monarcho łaskawy,
Czy mi słusznie wilk-Srogosz zarzuca matactwo i zdradę.
— Co tam długo rozprawiać! słowami nie dojdziem tu ładu,
Wilk mu na to odpowie. Niech walka śmiertelna rozstrzygnie,
Przy kim słuszność i prawda. Umiecie gardłować bezczelnie
I przechwalać się tym, co nigdy nie było. Toć wtedy
Kość mi daliście tylko, bo mięso ogryźliście sami.
Kto drwi ze mnie złośliwie? Kto szarpie dobrą mą sławę?
Kto mię spotwarzył, że spisek uknułem na życie monarchy?
Kto śmiał króla okłamać i łudzić go skarbem rzekomym?
Kto mą żonę znieważył?... Ty, stokroć ty! łotrze nikczemny!
Jesteś zbójcą, powtarzam, zdradzieckim oszustem, złodziejem!
Więc do boju na śmierć i życie wyzywam cię jutro;
Rękawicę ci rzucam na zakład, rycerskim zwyczajem,
Biorąc wszystkich na świadki178, i króla, i zacnych tych mężów,
Że pokonać cię chcę w uczciwej przed nimi rozprawie.
Lis pomyślał: Co będzie, to będzie! Gra idzie o życie;
On jest duży, ja mały, to prawda, lecz z takim niezdarą
Jeszcze sobie dam radę, boć jestem i krzepki i zwinny.
Więc przemówił do wilka: — Słuchajcie: choć mniej jestem silny,
Staję z wami do boju! Od dawna już tego pragnąłem.
Niech nas niebo rozsądzi! Ot, jest rękawica i moja.
Tedy lew się odezwie: — Potrzeba, by strony obydwie
Zakładników nam dały, że jutro do walki się stawią.
Więc ręczyli za wilka Myś-niedźwiedź i kot jednooki,
A za Reineke-lisa syn małpy i borsuk zwan Kosmacz.
Gdy się już wszyscy rozeszli, zbliżyła się małpa do lisa.
— Wuju, rzecze, nauczyć was mogę zaklęcia takiego,
Co cudownie ochrania rycerza, gdy idzie do boju.
Kto je na czczo odczyta, ten wolnym przez całą już dobę
Będzie od śmierci i ran. — Dziękuję wam, lis jej odpowie.
Za życzliwość w złej doli. Lecz sądzę, że lepiej niż wszystko
Zręczność mnie moja obroni i na nią też liczę najwięcej.
Przetoż nocną się porą lis ostrzyc kazał króciutko
I namaścić tłustością, by łatwiej się wymknąć w potrzebie.
Przyjaciele czuwali z nim razem i ledwie nad ranem
Spać się trochę położył. — Gdy słońce weszło nad lasem,
Borsuk go Kosmacz obudził, a małpa na pierwsze śniadanie
Młodą mu kaczkę przyniosła. Lis zjadł ją i wszedł do areny.
Pieśń XII
Król, gdy ujrzał, jak lis się ostrzygł i tłuszczem namaścił,
Aż się od śmiechu pokładał. — Toż kto cię nauczył tej sztuki?
Rzekł wesoło. Zaprawdę, niepróżno cię frantem179 świat zowie:
Gdzie przeskoczyć nie możesz, tam podleźć chyłkiem potrafisz.
Reineke nisko się skłonił królowi, osobno królowej,
I rączymi skokami jął szranki obiegać wokoło.
Tam już czekał nań wilk, w przyjaciół i krewnych swych gronie;
Wszyscy oni gorąco pragnęli lisa porażki,
Więc i groźby, i klątwy z ich kółka sypnęły się gradem.
Ale lampart i ryś, królewscy porządku nadzorcy,
Usunęli ich wnet i obu walczących wezwali,
By przed bojem złożyli przysięgę, jak prawo wymaga.
Sfogosz pierwszy poprzysiągł przed królem, słowami groźnymi,
Że mordercą jest lis, złodziejem i zdrajcą nikczemnym,
Cudzołózcą180 i łgarzem, jak świat nie widział drugiego.
Potem Reineke znów przysięgę złożył spokojnie,
Że do żadnej z tych zbrodni poczuwać się nie ma powodu,
Że wilk kłamie bezczelnie i podle, jak czynić zwykł zawsze.
Rzekli tedy nadzorcy: — Czyń każdy, co czynić wypada!
Prawda się wkrótce wykaże. — I wszystkim kazali wyjść z koła,
Zamykając w nim tylko samowtór181 walczących rycerzy.
Wtedy małpa szepnęła lisowi: — Trzymajcie się ostro,
Wuju, a jeśli potrzeba, nie gardźcie i zręcznym wybiegiem.
Na to rzecze jej lis: — A toć to moja zasada,
Żeby zawsze i wszędzie przebiegłość łączyć z odwagą.
Z cięższych już nieraz opałów tą drogą zwycięsko wybrnąłem,
Więc mam w Bogu nadzieję, że wkrótce pokonam złoczyńcę,
Który sławę mą szarpie. Nie bójcie się o mnie, kuzynko.
Widze182 poza szrankami skupionym ordynkiem stanęli
Z gorączkowym zajęciem na walki czekając wypadek.
Srogosz pierwszy się rzucił, szeroko pysk rozdziawiwszy,
I potężne pazury zajadle na wroga nastroszył.
Ale Reineke, lżejszy, uskoczył na bok i kitę
Szybko w kałuży umaczał, a potem w piasku potarzał.
Gdy więc Srogosz natarcie ponowił, jak machnie go nagle
Kitą po głowie znienacka, tak pyłem oczy mu zasuł183;
Potem stanął pod wiatr i ziemię kopiąc łapami,
Wzniecił tuman kurzawy pomiędzy sobą a wrogiem.
Wilk nieborak jak mógł przecierał ślepia i kichał,
A przeciwnik tymczasem korzystał z fortelu swojego,
Ponawiając ataki ogonem i gryząc a szarpiąc
Oślepione wilczysko. Już nawet go schwycił za gardło;
Lecz się siłacz uwolnił szarpnięciem jednym i drugim.
Wtedy zwinny mu lis do pyska znów skoczył znienacka
I wydrapał mu jedno ze ślepi. Wilk wściekle się rzucił,
Czerpiąc siłę w rozpaczy, i lisa do ziemi przycisnął
Krucho było już z Rudym, nie zdały się na nic wybiegi,
Bo gdy łapy przednimi się bronił, wilk chwycił z nich jedną
I przytrzymał zębami. — A tuś mi, warknął, złodzieju!
Przyszła kreska na ciebie. Zapłacę ci wszystko z okładem,
Coś mi złego narobił. Krzycz pardon184, bo nogę ugryzę!
Reineke myślał: Co czynić? Jeżeli się poddam, to zhańbię
Siebie i cały swój ród na wieki; jeżeli przeciwnie,
Łotr ten gotów mnie zabić, bom nieraz dokuczył mu srodze.
Więc słodkimi się słowy wilkowi przymila i rzecze:
— Kumie, chłopska to rzecz borykać się z sobą po ziemi;
Nie tak walczą rycerze. Wszak mogłem was przemóc przed chwilą.
Alem się względnie zachował, bo zawsze dla męstwa waszego
Wielki miałem szacunek. Drasnąłem wam oko przypadkiem,
Czego szczerze żałuję; lecz jeśli mnie żywym puścicie,
Mam lekarstwo i na to: zagoi się rana niebawem.
Wyście silni, ja zręczny, a gdy dwie takie potęgi
Złączą się w sojusz wieczysty, świat cały do nich należy;
Nam nie walczyć ze sobą, lecz działać w przyjaźni i zgodzie.
— Chytry złoczyńco, odpowie mu Srogosz, wykręcić się pragniesz!
Nie chcę z tobą sojuszu, bo kłamca jesteś i podły!
Mówisz, żeś mnie oszczędzał: a oko, a uszy, a skóra!
Piękne w istocie karesy185! Doprawdy, że byłbym ciemięgą,
Gdybym litością się uniósł, trzymając cię w zębach i dusząc.
Zręcznym jednak fortelem lis zyskał tyle na czasie;
Że nieznacznie wilkowi pod miękisz u brzucha podsunął
Drugą łapę i począł zajadle mu szarpać wnętrzności.
Srogosz z bólu zaryczał i paszczę szeroko roztworzył,
A w tej samej też chwili lis łapę wyrwał mu z zębów,
By oburącz już teraz go targać i srodze kaleczyć.
Krew pociekła strumieniem; wilk runął, przytomność straciwszy,
A zwycięzca go wlókł, na znak tryumfu, po szrankach.
Ale liczni stronnicy Srogosza rzucili się hurmem,
Prosząc króla, by walkę zabójczą przerwać rozkazał.
Więc gdy skinął monarcha, szlachetni nadzorcy porządku,
Ryś i lampart, wkroczyli do koła, zwiastując lisowi,
Jako życzeniem jest króla, by z wilkiem zapasów zaniechał.
— Chciejcie, rzekli, darować mu życie, bo czyliż186 śmierć jego
Korzyść wam jaką przyniesie? Wszak wszyscy byliśmy świadkami,
Żeście w boju go zmogli. Od dziś i wielkich, i małych
Już na pewno możecie za swoich uważać stronników.
— Wdzięczny za to im będę, układnie odpowie lis mądry,
A życzenie królewskie najchętniej rad bym też spełnić,
Boć mi dosyć zaszczytu, żem w walce rycerskiej zwyciężył;
Ale niech wolno mi będzie zasięgnąć wprzód zdania krewniaków.
Hurmem tedy krzyknęli: — Niech stanie się wola monarchy.
I podbiegli do lisa i borsuk, i małpa, i żmija,
Grzeczne prawiąc mu słowa, a nawet cisnęli się tłumnie
Przeciwnicy niedawni, więc soból, wiewiórka i inni.
Ci, co przedtem nie chcieli i spojrzeć na Reineke-lisa,
Teraz czołem mu bili pokornie, schlebiając zwycięzcy.
Tak to zawsze na świecie: szczęśliwym się wszyscy kłaniają,
Lecz w niedoli się tłum przyjaciół rzekomych odwraca.
Więc i tutaj chciał każdy hołdować gwieździe wschodzącej.
Jedni grali lisowi na fletniach pienia pochwalne,
Inni hymny śpiewali lub grzmieli w kotły i surmy.
I tak z wielkim tartasem a wrzawą powiedli go wreszcie
Przed oblicze monarchy. — Gdy Reineke ukląkł z pokorą,
Król mu powstać rozkazał i rzekł do koła rycerzy:
— Wierny sługa nasz, lis, zasłużył się dobrze tronowi.
Przeto od kary go wszelkiej zwalniamy i łaską darzymy.
— Dzięki ci, królu potężny, odezwie się Reineke skromnie;
Słowo mię twoje wywyższa, nie własna moja zasługa.
Wszakże przedtem się wszyscy łasili mojemu wrogowi,
Bo wiedzieli, że silny i w łasce monarchy naszego
Wyżej ode mnie położon; lecz teraz zmieniły się rzeczy:
Tłumy ku mnie się garnę, a jego w nieszczęściu znać nie chcą.
Miłościwy mój panie! na wieki ci wiernie oddany,
Będę zawsze i wszędzie twą wolę spełniał gorliwie.
— Wdzięcznie lew mu odpowie: przyjmuję życzliwe twe chęci.
Odtąd znów cię przybieram, jak dawniej, do boku mojego
I do tajnej mej rady. Przywracam ci honor i władzę,
Tusząc, że na to zasłużysz. Zaprawdę, jeżeli potrafisz
Cnotę połączyć z mądrością, to nikt ci dorównać nie zdoła.
Więc mianuję cię swoim zastępcą i państwa kanclerzem,
Pieczęć ci wielką oddając, a wszystko, co w moim imieniu
Zrobisz lub zrobić polecisz, przyjmuję i z góry zatwierdzam.
I tak Reineke-lis znów stanął na szczycie potęgi.
Srogosz jęczał tymczasem pół martwy, w straszliwej boleści;
Przyjaciele i żona złożyli go z płaczem na noszach
Miękko sianem wysłanych i z koła ostrożnie wynieśli.
Kilkanaście miał ran. Więc zewsząd się zbiegli lekarze;
Opatrzono chorego i dano mu krople na poty,
Wreszcie go maścią natarto gojącą i ciepło przykryto,
Ale biedak spać nie mógł: dręczyły go ból i sromota.
Gdy to działo się z wilkiem, lis-kanclerz gwarzył wesoło
Z krewniakami swoimi i głośno go wszyscy wielbili.
Tedy z butną już miną się żegnał, a król na waletę187
Rzec mu raczył łaskawie: — Bądź zdrów, a wracaj nam prędko!
Reineke klęknął przed tronem i chyląc głowę, zawołał:
— Królu, niech Bóg cię zachowa w swej pieczy, z królową jejmością!