Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖
Krótki opis książki:
Reineke-lis to poemat autorstwa Johanna Wolfganga Goethego napisany w 1793 roku, będący adaptacją średniowiecznej opowieści o ścieraniu się dwu stronnictw w otoczeniu lwa-króla: takiego, które stosuje siłę i terror oraz tego, w którym metodą jest chytrość, podstęp i inteligencja.
Pierwsze z nich skupia się wokół wilka, drugie — wokół lisa. Ukazane są również trudności i zagrożenia związane z nadużyciami obydwu tych metod. Tekst autorstwa Ludwika Jenikego to, zgodnie z jego słowami, opracowanie niebędące dokładnym tłumaczeniem utworu Goethego.
Johann Wolfgang Goethe to najsłynnijeszy niemiecki pisarz przełomu XVIII i XIX wieku, reprezentował okres tzw. Sturm und Drang (Burzy i naporu). Obecnie wiązany z tradycją romantyczną, ale w rzeczywistości był przedstawicielem estetyki klasycznej i znawcą wielu dziedzin nauki i sztuki. Znany przede wszystkim jako autor Cierpień młodego Wertera, tworzył jednak zarówno prozę jak i poezje oraz dramaty.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Johann Wolfgang von Goethe
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Johann Wolfgang von Goethe
to borsuk odpowie: — Niedobre przynoszę wam wieści.
Król się zawziął, by was pozbawić i mienia, i życia;
Pospolite ruszenie powołał; przedniejsi rycerze,
Zbrojni w dzidy, rusznice i łuki, z taborem wojennym
Wkrótce zebrać się mają i oblec wasz zamek warowny.
Myś i Srogosz na nowo są w łaskach u króla, jak nigdy
Tylko patrzeć, jak wilk hetmańską otrzyma buławę.
Kruk z wiewiórką przed tron na waści skargę zanieśli,
W wielkiej jestem obawie, wujaszku, o koniec tej sprawy.
— Tylko tyle? rzekł lis. To furda, wierzaj mi, bracie.
Choćby się nawet i król, i rada na jedno spiknęli,
Skoro tam tylko zawitam, przez nogę ich wszystkich przesadzę.
Oto zabierzmy się lepiej do smacznej choć skromnej przekąski.
Właśnie złowiłem tu parę gołąbków młodych, a tłustych;
Lubię bardzo te ptaszki, to strawa i lekka, i miła.
Pójdźmy zatem do mojej niewiasty; lecz nie mów jej, proszę,
Z czym przybyłeś, bo ona do serca by zaraz to wzięła.
Jutro społem ruszymy do dworu; tuszę zaś sobie,
Że mi dopomóc tam zechcesz, jak godzi się między krewnymi.
— Chętnie oddam majątek i życie na wasze usługi,
Rzecze borsuk; a lis mu na to: — Wdzięcznym ci będę
Póki żyję, siostrzanie. — Aż tamten znów się odezwie:
— Mówcie śmiało do króla; wysłucha was, ręczę wam za to,
Bo królowa z lampartem po waszej, wujaszku, są stronie.
Tak gawędząc ze sobą, do hożej poszli gosposi;
Podzielono gołąbki i każde swą cząstkę spożyło.
Smaczne były, bo smaczne, lecz skąpo przypadło na głowę:
Byliby chętnie schrupali i tuzin, gdyby go mieli.
Po wieczerzy, rzekł lis: A muszę też teraz waszeci
Synków swoich przedstawić, boć przecie jest czym się pochwalić.
Oto starszy Capikur, a owo pieszczoszek nasz Lubuś.
Wielką mam z nich pociechę: roztropne to, zręczne, pojętne
I zabiera się sprytnie do łowów wszelkiego rodzaju.
Przy tym ja ich przyuczam, jak psów się ustrzec i strzelców;
Gdy dorosną, to nigdy nie zbraknie już u nas zwierzyny,
Bo wrodzili się w ojca; chwytają szybko i składnie,
A i w skoku są silni i pewni, co rzeczą jest ważną.
— Wielka łaska to nieba, odeprze borsuk, gdy dzieci
Dobrze się komu127 udają: albowiem przyszłość i rodzin,
I narodów zależy od cnót i przymiotów młodzieży.
Dumny jestem, że mam tak dzielnych swojaków w swym rodzie.
Wtem mu przerwie gospodarz, rzucając lisicy te słowa:
— Pora nam spocząć, niewiasto, bo siostrzan128 nasz srodze zmęczony.
Więc posłanie wygodne, na słomie i liściach suszonych,
Sporządzono w sypialni i wszyscy tam społem chrapnęli;
Tylko Reineke lis, choć miną junacką nadrabiał,
Zasnąć nie mógł stroskany i ranek w dumaniu go zastał.
Ledwo też ślepie rozwarła lisica, już ozwał się do niej:
— Wyznać, duszko, ci muszę, że idę z Kosmaczem do dworu
Ale nie frasuj się o mnie, a pilnuj dzieciaków i domu.
Na to liszka129 mu rzecze: — Doprawdy, dziwię się bardzo,
Że bez ważnej przyczyny, na nowo chcesz głowy nadstawiać;
Czyż nie pomnisz przeszłości? — Zaiste, lis jej odpowie,
Ciepło było mi wtedy; lecz różnie się dzieje na świecie:
Raz się bywa na wozie, to znów się legnie pod wozem.
Jednak spokojną bądź o mnie, za dni niewiele powrócę.
Rzekłszy to, chwycił za kij i odszedł z borsukiem Kosmaczem.
Pieśń VIII
Szli więc razem krewniacy przez pola, i łąki, i bory,
Wprost do zamku, gdzie król zasiadał z wasali swych gronem.
W drodze Reineke rzekł: — Na dwoje babka wróżyła;
Jednak szepce mi coś, że wszystko się dobrze zakończy.
Lecz wysłuchaj tymczasem powtórnej mych grzechów spowiedzi,
Bom o dawnych przepomniał130 i nowych napłatał niemało.
Więc po pierwsze, jak wiesz, i Myś, i Srogosz przeze mnie
Postradali131 niesłusznie po sporym szmacie swej skóry.
Sam królowi naplotłem wierutnych baśni o skarbach.
Dalej Dobrutkę zagryzłem, a głowę jego, miast listów,
Przez barana posłałem do dworu. Nieborak Kłęboróg
Życiem mą zdradę przypłacił. Wiewiórkę także skrzywdziłem.
Wreszcie ze wstydem wyznaję, że w oczach kruka niedawno
Żonę Dzióbajkę mu zjadłem, obżarstwu gwoli132 wstrętnemu.
Oto są grzechy spełnione po pierwszej już owej spowiedzi.
Alem jeszcze zapomniał o jednej sprawce z przeszłości.
Idąc z wilkiem na żer, spostrzegliśmy klacz i źrebiątko.
Srogosz strasznie był głodny; więc rzecze do mnie: — Kolego,
Racz się klaczy zapytać, czy czasem nam źrebca nie sprzeda.
Jam też podszedł i prawię: — Przezacna niewiasto, powiedzcie,
Czy to źrebię jest wasze i czybyście zbyć go nie chcieli?
— Owszem, odrzecze mi klacz, za dobre pieniądze je oddam,
Cenę znajdziecie spisaną na spodzie kopyt mych tylnych.
Zmiarkowałem jej podstęp. Więc mówię: Wyznać wam muszę,
Żem niebiegły w czytaniu; a zresztą nie o mnie tu idzie,
Lecz o wilka-Srogosza, co źrebca kupić zamierza.
— Niechże przyjdzie, odparła, objaśnię go krótko a jędrnie.
Zatem rzekłem wilkowi: — Jeżeli towar mieć chcecie,
To targujcie go sami. Kobyła ma cenę spisaną
Na swych tylnych kopytach. Zobaczcie tylko, mój kumie,
Owo pismo, to może i jego znaczenia dojdziecie.
— Jażbym nie miał zrozumieć osnowy133 pisma? wilk krzyknie.
A to rzeczy zabawne! Toż wiecie, że władam wybornie
Z dawnych języków łacińskim, a z nowszych włoskim, francuskim
I angielskim po trosze. Jam przecie getyngskiej wszechnicy
In absentia134 doktor. Wyczytać bym nawet potrafił
Starodawne skryptury, tak biegle, jak własny swój podpis.
Odszedł tedy i spytał kobyły: — Co chcecie za źrebca?
Tylko się proszę nie drożyć. — Tu cenę znajdziecie na spodzie,
Klacz mu rzecze, i zaraz z murawy nogę podniosła,
Sześcią135 gwoźdźmi podkutą. Aż gdy się doktor nachyli,
By zobaczyć pisanie136, jak wierzgnie, mierząc mu w czoło,
Tak się biedak przewrócił, a klacz ze źrebcem uciekła.
Długo leżał bez duszy i ledwo w godzinę dopiero
Oprzytomniał nieborak. Jam wtedy przystąpił do niego:
— Jakże kupno? pytałem; czy drogo zapłacić wam przyszło?
Co tam było u klaczy na tylnym kopycie, doktorze?
— Jeszcze ze mnie szydzicie? żałośnie jęknął raniony.
Bodaj kaci porwali tę klacz z długimi nogami!
Gwoździe miała w kopytach, prawdziwe pismo ćwiekowe,
Z przeczytania onego137 sześć dziur mi w głowie zostało. —
Ledwo z ran się wylizał. — I tak wyznałem ci wszystko,
Co mi na sercu ciężyło. Jakkolwiek się los mój obróci,
Zawszem ulżył sumieniu i śmielej już w przyszłość spoglądam.
Borsuk na to: — W istocie, zgrzeszyliście ciężko, mój wuju;
Ha, cóż robić? umarli nie wskrzesną138, choć byłoby lepiej,
Gdyby odżyć zdołali. Jednakże wybacza się wiele
Temu, co śmierć mu zagraża. Najgorsza, powiem wam, sprawa
Z tym morderstwem Dobrutki; bo sami też przyznać musicie,
Że zuchwalstwem to było posyłać łeb jego królowi.
— Stało się, przerwie mu lis; co będzie ze mną, to będzie.
Widzisz bo bratku, że radzić rozumnie i innym, i sobie
Nie jest rzeczą tak łatwą. Toć świętym być trudno na świecie.
Każdy swoje ma wady, i jeślim przez krewkość zawinił,
To i oni mi także niemało dopiekli, zaprawdę.
Zając drażnił mnie wielce ciągłymi skokami swoimi,
Pulchność mię jego nęciła, więc afekt na bok iść musiał.
Zresztą tępe to było, niezdarne i głupie okrutnie.
Wprawdzie miłować należy bliźniego jak siebie samego,
Ale spójrzmy dokoła, czy przykład przyświeca nam z góry?
Lew rozbija niegorzej, jak każdy z jego wasali,
A gdy sam nie zagrabia, to każe niedźwiedziom lub wilkom.
Jednak nie ma nikogo, co śmiałby mu prawdę powiedzieć;
Wszyscy milczą, bo wszystkim z milczeniem jest arcywygodnie.
Co ci starszy zabierze, przepadło, rozstąp się ziemio!
Toteż król nasz i pan nazywa nas dziećmi swoimi,
Aby wszystko, co nasze, za swoje uważać był w prawie;
Lubi przy tym, gdy dwór tańcuje, jak zagrać mu każe;
A że niedźwiedź i wilk do łaski królewskiej wrócili,
Gawiedź bije im czołem i korzy się przed ich potęgą
Jeśli biedny się lis poważy kuraka zadusić,
Wszyscy hurmem na niego! nuż tropić go, chwytać i sądzić!
Małych złodziejów139 się wiesza, a wielcy bezkarnie rabują.
Gdy to wszystko rozważę, doprawdy nabieram otuchy,
Że nie jestem tak zły, jak może się ludziom wydaje.
Wprawdzie i we mnie czasami odezwie się wyrzut sumienia,
Ale nie trwa to długo. Bo cóż pomoże być zacnym,
Kiedy tłuszcza bezmyślna i zacnych nawet spotwarza.
Nie przepuszczą nikomu języki gminu złośliwe:
Zawsze złe upatrują w swych panach, choć znają i dobre.
Lecz co gorsza, każdemu się zdaje, że on bez pochyby140
Światem by rządził najlepiej. Oj, gdybyć to każdy przynajmniej
Własną żonę i dzieci w karności utrzymać potrafił,
Gdyby z krnąbrną czeladką skutecznie uporać się zdołał,
Gdyby umiał żyć sam rozumnie śród141 głupich i próżnych!
My tymczasem lubimy od innych wymagać wszystkiego,
A od siebie nic nie dać. Dlatego w zepsuciu grzęźniemy.
Potwarz, kłamstwo, obłuda, zabójstwo i krzywoprzysięstwo,
Grabież cudzej własności, to rzecz zwyczajna dziś wszędzie.
Żyje się tylko z dnia na dzień i każdy małpuje bliźniego,
Tym się przed sobą tłumacząc, że inni nie lepiej też czynią.
— Wuju, borsuk mu rzecze, zaprawdę dziwna to spowiedź:
Zamiast o własnych swych grzechach, prawicie mi ciągle o cudzych.
Niechaj każdy w swem kółku to spełnia, co pełnić mu każą
Honor i prosta powinność, a wszystkim nam będzie z tym dobrze.
Tak gawędząc, niebawem do lwiej się zbliżyli siedziby
I spotkali na drodze pawiana w podróżnym ubiorze.
Powitano się grzecznie i Reineke z biedą się swoją
Przed krewniakiem użalił: jak świeżo kruk i wiewiórka
Oczerniły go srodze, w obliczu monarchy i rady.
— Kumie, pawian odpowie, ruszajcie śmiało do dworu;
Tam, przy boku królowej, żoneczka moja, jak wiecie,
Honorową jest damą i wielkim zaszczyca się wpływem.
Ona wam chętnie pomoże, bo mądra to bardzo niewiasta.
Zresztą wracam dziś jeszcze, a król od dawna wie o tym,
Żem życzliwy jest dla was i marnie zginąć wam nie dam.
Więc pokrzepion142 na duchu, już raźniej Reineke ruszył
Prosto na sądy królewskie, gdzie liczne czyhały nań wrogi143.
Pieśń IX
Ale gdy przybył do dworu i ujrzał tam tłumy niechętnych,
Którzy zemstą ku niemu pałali i zgubić go chcieli,
Uczuł trwogę nieborak, choć miną nadrobił i giestem144,
Przeciskając się butnie z borsukiem do tronu monarchy.
Więc towarzysz mu szepnie — Wujaszku, nie traćcie odwagi!
Cało z tej sprawy wyjdziecie, bo śmiałym zwykle los sprzyja.
— Prawdę mówisz, rzekł lis, i jeśli przy życiu zostanę,
Dobro ci dobrem odpłacę. — Raz jeszcze obejrzał się wkoło
I zobaczył tam wielu krewniaków, lecz mało przyjaciół.
Tedy Reineke-lis przed tronem ukląkł na ziemi.
— Bóg najwyższy, zawołał, niech raczy zachować cię, panie,
Wraz z królową jejmością, i łaską natchnąć was swoją,
Byście prawdę od fałszu we wszystkim odróżniać zdołali,
Bo zbyt wiele jest teraz matactwa i zdrady na świecie.
Gdyby tak każdy na czole miał napis, co zacz i co myśli,
Miłościwy nasz król oceniłby szczerość słów moich.
Wiem, że licznych mam wrogów, co pragną mię wyzuć z twych względów,
Władco zwierząt potężny! Lecz ufny w twą mądrość i stałość,
Wierzę, że z drogi słuszuości sprowadzić cię nikt nie potrafi.
— Łotrze, odpowie mu król, na ten raz przebiegłe twe słowa
Nie przydały się na nic. Rabujesz, cyganisz i zdradzasz,
Jak widzieliśmy świeżo na biednej wiewiórce i kruku.
Ale dosyć już tego: przebrała się miara twych zbrodni!
Lis pomyślał strapiony: Ha, kuso coś ze mną naprawdę;
Ale kto zabrnął, ten musi i przebrnąć. Spróbuję raz jeszcze...
— Wielki królu, przemówił, jeżeliś na śmierć mnie osądził,