Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖
Krótki opis książki:
Reineke-lis to poemat autorstwa Johanna Wolfganga Goethego napisany w 1793 roku, będący adaptacją średniowiecznej opowieści o ścieraniu się dwu stronnictw w otoczeniu lwa-króla: takiego, które stosuje siłę i terror oraz tego, w którym metodą jest chytrość, podstęp i inteligencja.
Pierwsze z nich skupia się wokół wilka, drugie — wokół lisa. Ukazane są również trudności i zagrożenia związane z nadużyciami obydwu tych metod. Tekst autorstwa Ludwika Jenikego to, zgodnie z jego słowami, opracowanie niebędące dokładnym tłumaczeniem utworu Goethego.
Johann Wolfgang Goethe to najsłynnijeszy niemiecki pisarz przełomu XVIII i XIX wieku, reprezentował okres tzw. Sturm und Drang (Burzy i naporu). Obecnie wiązany z tradycją romantyczną, ale w rzeczywistości był przedstawicielem estetyki klasycznej i znawcą wielu dziedzin nauki i sztuki. Znany przede wszystkim jako autor Cierpień młodego Wertera, tworzył jednak zarówno prozę jak i poezje oraz dramaty.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Johann Wolfgang von Goethe
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Reineke - Lis - Johann Wolfgang von Goethe (biblioteka publiczna online txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Johann Wolfgang von Goethe
mu chora,
Rybkę sporą połknąwszy niebacznie, razem z ościami.
Jam natychmiast pośpieszył z pomocą, lecz było już po niej.
Teraz zbrodniarz ten mówi, żem ja zamordował Dzióbajkę,
Złem za dobre mi płacąc. Tak zwykle się dzieje na świecie.
Otóż jeżeli mię kto obwinia o czyny haniebne,
Niechże świadków postawi, jak prawo krajowe wymaga,
A jeżeli ich nie ma, to znajdzie się sposób i na to:
Jestem gotów do walki, niech sprawę rozstrzygnie sąd Boży.
Wszyscy obecni słuchali i wielce zdziwiła ich śmiałość,
Z jaką Reineke-lis uczynków się swoich zapierał.
I ulękli się kruk z wiewiórką, i dwór opuścili.
— Co tu czynić? szeptali. Z tym frantem nie sposób się wdawać;
Świadków czynu nie mamy, a walczyć z nim sił nam nie staje.
Daj go katu! niech lepiej ukarze go własne sumienie.
Ale Srogosz i Myś niechętnie ten odwrót widzieli;
Bo gdy ozwał się król: — Kto skarżyć chce, niechaj się zbliży
I niech świadków postawi — głębokie nastało milczenie.
— Tak to bywa zazwyczaj, odezwie się Reineke mądry;
Lubią strzelać zza płotu potwarcy i łgarze nikczemni,
Lecz gdy oko im w oko przychodzi stawać — pierzchają.
Wiedz, monarcho potężny, że zdradnie jest słuchać obmowy,
Gdy za oczy ją kto na wierne sługi twe miota.
— Słuchaj, rzecze mu król z powagą, ty zdrajco przebrzydły,
Jakie cię licho skusiło, że śmiałeś wiernego Dobrutkę,
Listonosza mojego, usidlić podstępem i zabić?
Wszakżem ci wszystko przebaczył, boś przyrzekł publicznie poprawę
I w pielgrzymkę pobożną za morze wyprawić się miałeś.
Miast pokuty tymczasem, ty wciągasz w swe zbrodnie barana
I urągasz mej władzy przysłaniem mi głowy zająca.
Poseł przypłacił już życiem; dziś kolej na ciebie, niecnoto.
Reineke na to: — Co słyszę? więc zacny Dobrutko nie żyje?
Ani baran, mój kum? O bogi, to klęska straszliwa!
Tociem ci przez nich przesyłał klejnoty tak rzadkie i cenne,
Jakich nigdzie już chyba nie znajdzie na świecie szerokim.
Któżby przypuścić mógł, panie, że baran zabije zająca
I pozbawi cię skarbów? Nikczemna to grabież i zdrada!
Ale nie słuchał go król i odszedł do swojej komnaty,
Mrucząc gniewnie. Tam zastał królową z małpeczką nadworną,
Zręczną, układną i mądrą, a wielce lisowi przyjazną.
Ta, ujrzawszy, że lew się zawziął, wyrzekła te słowa:
— Ilekroć, królu i panie, na prośby me zważać raczyłeś,
Nigdyś się na to nie żalił i zawsześ wybaczał wspaniale,
Gdym odezwać się śmiała, by gniew twój monarszy złagodzić.
Chciejże i teraz wysłuchać, co powiem w obronie krewnego.
Jeśli prawdę mam wyznać, to mniemam, że Reineke może
Mniej jest winnym, niż sądzisz. Nieszczęściem zbyt wielu ma wrogów,
Ale zwykły to los wyższości, że niechęć obudza145.
Myś i Srogosz zazdroszczą lisowi i radzi, gdy mogą
Łatkę przypiąć biednemu, choć sami nie święci, zaprawdę.
— Jakże dziwić się możesz, że pragnę ukarać zbrodniarza,
Król zgryźliwie odeprze, — gdy sługi mi moje zabija,
Szerząc postrach po kraju spokojnym, nad którym panuję,
A w dodatku zuchwale wypiera się niecnych swych czynów
I udaje wiernego, choć wszyscy nań skargi zanoszą?
Nie, nie zniosę już dłużej cierpliwie tych matactw bezczelnych!
Znów się małpa odezwie: — Szlachetny monarcho i panie!
Zawiść zwykle jak kret pod ziemią w ciemności nurkuje,
Bojąc się światła dziennego, i Reineke o tym wie dobrze;
Ale nic zatrzeć nie zdoła wspomnienia o licznych wypadkach,
W których ci mądrze poradził, gdy inni, zgłupiawszy, zamilkli.
Wszak niedawne to dzieje, jak człowiek ze smokiem tu mieli
Sprawę bardzo zawiłą i nikt jej rozsądzić nie umiał,
Jeden Reineke tylko rzecz pojął i w sedno utrafił.
— Coś pamiętam, rzekł król, lecz szczegóły zajścia całego
W głowie się mojej zatarły; więc słucham, opowiedz je, proszę.
Właśnie dwa lata się kończą, poczęła małpa, jak butnie
Smok przed tronem twym stanął i zaniósł skargę na chłopa,
Że dwukrotnym wyrokom upornie poddać się wzdraga.
Otóż tak się rzecz miała: gadzina pragnęła na łowach
Przeleźć dziurą pod płotem, lecz wpadłszy w sidła, utknęła.
Wtem nadchodzi wędrowiec. Więc smok żałośnie go błaga:
„Pomóż mi, dobry człowiecze146!” A on odpowie mu na to:
„Chętniem uwolnić cię gotów, bo czuję litość nad tobą,
Ale przysięgnij mi wprzód, że potem nie targniesz się na mnie”.
Smok poprzysiągł solennie, a człowiek go z pęt wyswobodził.
Poszli razem kęs drogi, aż nagle gadzina uczuła
Głód dręczący i wnet na zbawcę się swego rzuciła;
Ledwo umknął nieborak. „Więc taka to wdzięczność, zawołał,
Taka twoja przysięga?...” A smok mu na to: „Ha, trudno.
Toć to walka o byt; wszak siła idzie przed prawem.” —
„Chciej mię oszczędzić przynajmniej, struchlały wędrowiec znów rzecze,
Aż rozsądzi nas ktoś”. — Gadzina zgodziła się na to,
Więc szli dalej w milczeniu i kruka spotkali na drodze.
„Sądź nas”, mówi mu smok. A ten, gdy sprawy wysłuchał,
Skazał człowieka na śmierć, w nadziei że sam coś obliże.
„Górą moja! zakrzyknie gadzina, nie ujdziesz mi cały!”
Ale chłop jej odpowie: „To znany rozbójnik i złodziej;
Jakże sędzią mu być? Zakładam rekurs i żądam,
Aby kto inny w tej sprawie ferował wyrok bezstronny.”
„Idźmy”, rzecze gadzina. Wtem wilk nadchodzi z niedźwiedziem.
Rada w radę, i znowu niestety skończyło się na tym,
Że na skargę powoda tej treści wyrok wydano:
Smok, gdy idzie o byt, niech zdusi człowieka i pożre,
Bo silniejszy jest głód od prawa i łamie przysięgę.
Zadrżał biedny wędrowiec, a smok, zawzięty, bo głodny,
Już się kasa147 na niego i sycząc, śliną nań bryzga.
„Wielką wyrządzasz mi krzywdę, z rozpaczą zawołał skazany.
Kto cię panem uczynił nad życiem moim, potworo?” —
„Wyrok, smok mu odpowie: przegrałeś dwa razy, mój bracie”. —
„Nie, odezwie się człowiek, rabusie nas sądzić nie mogą;
Pójdźmy raczej do króla, niech on rozjemcą nam będzie”.
Wilk i niedźwiedź przystali, w nadziei, że sprawę wygrają.
Tedy zwaśnieni stanęli przed tobą, królu i panie.
Człowiek prawić ci począł, jak życie ocalił smokowi,
Jak gadzina przysięgła, że pomna doznanej przysługi,
Nie uczyni mu krzywdy, a teraz chce złamać przysięgę.
Smok nie zaparł się prawdy, lecz składał się prawem natury,
Prawem walki o byt, silniejszym od ustaw pisanych.
Więc cię, królu potężny, ogarnął frasunek niemały:
Żal ci było potępić biednego człowieka, lecz znowu
Nie mieć względu na głód, niesłuszną się rzeczą wydało.
Radcy korony toczyli rozprawy szerokie i długie,
Ale się zgodzić nie mogli na jedno. Natenczas wezwałeś
Reineke-lisa i jemu kazałeś rozstrzygnąć tę sprawę.
Reineke strony przesłuchał, a potem powiedział te słowa:
„Zanim wyrok ogłoszę, potrzeba, abym rozpatrzył
Miejsce czynu dokładnie i ujrzał, jak wszystko się działo”.
Kazał więc związać na nowo gadzinę pod płotem chruścianym
I przemówił: „Panowie, wszem wobec wiadomo się czyni!
Obie strony w tym samym, co przedtem, obecnie są stanie,
Zatem treść się wyroku w tym sensie najsłuszniej przedstawia:
Jeśli wola człowieka, niech smoka powtórnie rozpęta,
Jeśli zaś lęka się tego, to niechaj go w sidłach zostawi
I odejdzie swobodny. Tak mniemam, że będzie w myśl prawa”.
Wyrok ten wówczas się bardzo podobał i tobie, i radzie;
Chłop dziękował ci, królu, a lisa roztropność chwalono.
Przecież Srogosz i Myś, jakkolwiek niezbędni na wojnie,
Bo i silni, i mężni, do rady nie zdali się wcale;
Oni tylko polują na zdobycz i chętnie, gdzie mogą,
Pieczeń swoją kryjomo148 przy cudzym upieką ognisku.
Lis przeciwnie i mądry jest wielce, i w zdaniu wytrawny,
A że czasem pobłądzi, mój Boże! toć krew nie jest wodą.
Racz mu, królu szlachetny, wybaczyć, błagam cię o to!
— Ha, zobaczę, rzekł lew, i wszystko zasadnie rozważę;
Ale frant to nad franty, a sojusz z nim zawsze zdradliwy,
Bo wywinie się zręcznie i w pole wspólnika wywiedzie.
Wilk, i niedźwiedź, i kot, wiewiórka i kruk niechaj świadczą.
Temu ucho oberwie, tamtego oka pozbawi.
Życie wydrze trzeciemu. Doprawdy, nie wiem, jak możesz
Tak go bronić. — Łaskawy monarcho, odpowie mu małpa,
Lis ma możnych krewniaków, z którymi rachować się trzeba.
Więc wyszedłszy z komnaty, po jednej ujrzał król stronie
Licznych lisa przyjaciół, po drugiej wrogów. Dwór cały,
— Wraz z rycerstwem i radą, na dwa się rozdzielił obozy.
I odezwie się lew: — Posłuchaj mnie, Reineke-lisie!
Czym uniewinnić potrafisz spełnioną, z baranem pospołu,
Zbrodnię na biednym Dobrutce? Toż woła o pomstę do nieba!
— Biada mi! lis mu odrzecze. O, wolałbym nie żyć już raczej!
Zdrajca baran uronił klejnoty tak rzadkie i cenne,
Jakich już chyba na świecie śmiertelnik żaden nie ujrzy.
Zając przypłacił to życiem, bom skarb im obu powierzył,
Aby go tobie przynieśli; lecz baran snadź149 zabił Dobrutkę
I zagarnął klejnoty. Ach, gdybyż odszukać je można!...
— Starać się o to będziemy, ciekawa przerwie mu małpa,
Tylko opisz nam wprzód dokładnie kosztowne te dary.
Przekaż 1% podatku na Wolne Lektury.
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.
Pieśń X
— Wielki królu, rozpoczął opowieść swą mówca przebiegły,
Niechże wolno mi będzie opisać te cenne przedmioty,
Którem przeznaczył dla ciebie, a choć nie doszły rąk twoich,
Nie ma mojej w tym winy, bo zamiar żywiłem najszczerszy.
— Dobrze, odrzekł mu król, słuchamy, lecz sprawże się krótko!
— Pierwszym klejnotem był pierścień, poważnie ciągnął lis dalej,
Godzien jaśnieć, zaprawdę, w monarchy naszego skarbnicy.
Wewnątrz pierścienia czarodziej trzy słowa wyrył hebrajskie,
Których znaczenia tajnego nikt w kraju rozwikłać nie zdołał.
Ale był rabin w Trewirze, co znał się na takich napisach.
Gdym mu ów pierścień pokazał, zawołał: — Cudowne własności
Z tym się wiążą klejnotem; bo kto go posiada i nosi,
Tego ni ogień, ni piorun, zaraza ni urok nie dotkną;
Nie dokuczy mu mróz i późnej doczeka starości.
A ten oto karbunkuł, co nawet śród150 nocy się świeci,
Wszystkie leczy choroby i w drodze od przygód ochrania;
Kto nań na czczo popatrzy, ten w walce stu wrogów pokona,
Nie zaszkodzi mu nic trucizna, ni ludzka nienawiść.
Tak mi rabin objaśnił przymioty pierścienia owego.
Zaraz więc zamiar powziąłem, by tobie, monarcho potężny,
W darze klejnot ten złożyć, bo sam niegodnym się czułem
Talizmanu takiego. Niech król go posiądzie, myślałem,
Co nad nami wszystkimi ojcowską opiekę rozciąga.
Dalej baran miał wręczyć królowej źwierciadło151 i grzebień,
Cudnej także piękności. Toć nieraz niewiasta się moja
Napierała je posiąść, lecz jam i mówić jej nie dał,
Bo od dawna pragnąłem gorąco, w hołdzie wdzięczności,
Złożyć je zwierząt władczyni, co tyle dowodów mi dała
Miłościwej swej łaski. Niestety, — nie powiódł się zamiar!
Grzebień był z kości pantery, bielutkiej jak srebro i wonnej;
Na nim, w rzeźbie wypukłej, nieznany sztukmistrz przedstawił,
Jako Parys, hołdując Wenerze152, doręcza jej jabłko,
A dokoła tej rzeźby biegały prześliczne floresy,
Od lazuru, karminu i złota, w misternym układzie.
Teraz w kilku wyrazach źwierciadło opiszę cudowne.
Wielki kryształ, miast153 szkła, odbijał w nim wszystkie przedmioty,
Dniem czy nocą, i jeśli patrzący na twarzy miał skazę,