Biedny Henryk - Gerhart Hauptmann (biblioteka publiczna online .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Biedny Henryk (Der arme Heinrich), sztuka teatralna Gerharta Hauptmanna z 1902 r., stanowi adaptację średniowiecznego poematu narracyjnego autorstwa rycerza i poety, Hartmanna von Aue, napisanego w latach 90. XII w. Poemat, wykorzystujący wzorce zarówno literatury dworskiej, jak religijnej, opowiada historię szlachetnego rycerza, którego Bóg ciężko doświadczył, zsyłając nań trąd. Podejrzanej konduity medyk z Salerno wskazuje mu jedyną drogę oczyszczenia z choroby: przez krew z serca dziewicy, która dobrowolnie poświęci dla jego ocalenia.
W XVIII w. poemat został przełożony na nowoniemiecki i stał się szeroko znany w wersji opracowanej w 1815 r. przez braci Grimm. Inną popularną adaptacją średniowiecznego poematu była Złota legenda Henry'ego Wadswortha Longfellowa z 1851 r., przetransponowana w kantatę operową Arthura Sullivana w 1888 r. U schyłku stulecia cieszyła się w tej formie scenicznej znacznym powodzeniem. Istniała również operowa wersja niemieckojęzyczna skomponowana przez Hansa Pfitznera do libretta Jamesa Gruna; po raz pierwszy została wystawiona w 1895 r. w Mainz, a następnie obiegła liczne sceny w całych Niemczech.
Sztuka Gerharta Hauptmanna wpisuje się w tradycję powtarzania wzruszającej opowieści o trędowatym księciu, diabolicznym lekarzu z Salerno i dziewczęcej zbawicielce.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Gerhart Hauptmann
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Biedny Henryk - Gerhart Hauptmann (biblioteka publiczna online .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Gerhart Hauptmann
to była
najgorsza sztuczka szatana... Lecz podstęp
ten się nie udał!... Śmiałem się, gwizdałem,
jak gdyby była drzewem tam, na skraju
tej dzikiej puszczy — takem się zachował219,
jakby mnie wcale nie podeszła, w oczy
całą jej nędzę rzuciłem, szalałem
i kamieniami trzymałem ją z dala...
Benedykt
Chce was ocalić, panie — oto powód,
że was tu przyszła nawiedzić. Dotarła
wieść do tej biednej — sługa wasz, Ottaker
przyniósł ją pierwszy — że lek krwi uzdrowić
może was, panie. Jakiś mistrz w Salernie
chełpi się, panie, że gotów wytępić
waszą zarazę, jeśli młode dziewczę,
jeśli dziewica dobrowolnie, z wiarą
pójdzie pod ostrze jego noża...
Henryk
Jak to?
Wy w to wierzycie?
Gotfryd
Ja nie wierzę, panie —
ja nie! Lecz dziecko moje uporczywie
trzyma się tego obłędu — na włosek
nie chce odstąpić od niego... Pomóżcie —
pomóżcie, panie, wyrwać ją z obieży220
złego...
Benedykt
Zbyt jesteś pochopny w swym sądzie:
któż tu odgadnąć może, co się dzieje
z wszechmocnej woli Boga, a co zasię
idzie z podszeptu szatana... W jej łonie
święta się toczy walka, jakaś siła
pcha ją z ciasnego życia ku ofiarnej
śmierci — zaprawdę, na oścież ku wiecznej
pcha ją światłości w tajemniczy sposób,
a któż odgadnie, dla czyjego szczęścia
i wybawienia?
Gotfryd
Nie, dla niczyjego!
Natomiast, ojcze, dla jej własnej zguby.
Benedykt
Bóg nie opuszcza tych, co go szukają!
A choćby była w pazurach szatana
zbawienia żądna grzesznica, to jeszcze
na dnie przepaści dostrzeże ją boże
ojcowskie oko. Nie dajcie się zgnębić
małoduszności! Miejcie wiarę w sercu!
Prawda: jest upór w niej! I to jest prawda,
że walczy z Bogiem, ażeby z rąk Jego
wymóc dla siebie męczeńską koronę —
ale poza tym: gratia praeveniens221!
Któż śmiałby z góry zaprzeczać wszystkiemu,
co widzi w swoich wizjach. Leviticus222
mówi: «Krwią człowiek okupuje życie»...
To samo wszakże szepce coś w jej wnętrzu.
Henryk
Hm! Tak sądzicie? Ona śni... ma wizje...
Mniema, że Bogu miłe są opary
krwi, ona wierzy, wierzy, iż zdołamy
krwią utargować cośkolwiek z procentu
od tej lichwiarskiej pożyczki, ciążącej
na naszym wnętrzu. Mylicie się: idźcie!
Ona się myli! Słyszycie? Prócz tego:
z czasów, gdym jeszcze błąkał się po księgach,
gdym nie posiadał tej niemej mądrości
duszy, jak dzisiaj, wiem, że jest błazeństwem
takie lekarstwo....
Trzeba jej to rzeknąć223 —
idźcie! Widzicie: zupełniem spokojny224;
w tym przepaścistym tchnieniu głupstwa byłem
— rzecz dziwna — chłodny od razu i zimny
i oto patrzcie, to co teraz mówię,
zdrowe i zimne jest, jakby leżało
o tam, w strumieniu, a nie pochodziło
z mojej gorącej piersi: jam bez grzechu!
Powiedzcie to jej, że bez grzechu jestem,
że czysty jestem i niepokalany
i że zaraza w mojej krwi dotychczas
ani na chwilę nie umiała splamić
sukni mej duszy. Powiedzcie jej — proszę —
iż krwią nie można prać czystego płótna
i że ktokolwiek chciałby to uczynić,
jest służebnikiem prastarego węża:
błędu, nie Boga!
Benedykt
Z zaprzeczającym ruchem głowy.
Chcieć jej to powiedzieć,
to znaczy, panie, niecić ją do tego,
ku czemu rwie się z bolesną rozkoszą,
bo sądzić będzie, jak i ja to sądzę,
że tymi słowy pomnażacie winę,
gdyż tylko skrucha i wielka pokora
do wybawienia otwiera wam drogę.
Henryk
Nie wierzcie swojej pokorze, albowiem
zbyt jeszcze pyszni jesteście! Na karku
pycha ci siedzi, jak dziewka bezczelna,
kiedy się chylisz i w prochu się tarzasz
przed Bogiem. Czymże ty jesteś, odpowiedz —
że On ma pomnąć225 ciebie i twej śmiesznej,
mój przyjacielu, skruchy? Żali226 mniemasz,
żeś czegokolwiek dokonał bez Niego?
Spójrz! Częstokrotnie staję na tym szczycie
skały i bluźnię, i echo bluźnierstwem
wraz odpowiada i szydem227: my oba —
i ja, i echo — mniemamy przekrzyczeć
głosy płaczące i liści szelesty,
i rozhuk228 wody — a jednak, a jednak:
o ile my się znajdujemy niżej
popod229 poziomem tego, coby można
nazywać grzechem przeciw Bogu.
Gotfryd
Panie!
Sam to jej powiedz — — mów z nią sam.... Głos jeden
z waszego łona może ją orzeźwić,
jak chleb, jak woda orzeźwia spragnionych.
Nie wiem, kto dał wam tę czarowną siłę,
kto tak przywiązał ku wam to jej serce...
Dosyć, że ona całuje stóp waszych
samotne ślady na polnej ścieżynie,
którąście kiedy chodzili; we waszej
sypia komorze; waszego nazwiska
dźwięk ma tę siłę, że od kurczów zbawia
drętwe jej członki... Jeśli przeklinacie,
jak ja przeklinam, leki przeklętego
mistrza, tak chodźcie230: powróćcie jej życie.
Oświadczcie biednej, że lekarz jest kłamcą,
że żadna wiedza na świecie i... — — —
Henryk
...żadna
potęga w świecie zdurzyć231 mnie nie może —
że saraceński ten lekarz to chłystek,
podlec, poganin, żądny mego złota —
i że to wszystko jest kłamstwem!... Jam chory,
ale ja jeszcze nie stałem się głupcem,
co leci w sidła byle jakich głupców
i chce korzystać z krwawego obłędu
dziecka... Tak, wiem ja to i jeszcze więcej...
Jam to powiedział — i jeszcze coś więcej.
Cóż tak patrzycie na mnie? Tak jest, mówię —
albowiem była u mnie drugim razem...
Tak, jam ją widział... I ja, niewiedzący,
jak się odgrodzić od piekła, wrzeszczałem,
plułem, kamieniem rzucał232 i wyciągał
oskorupiałe ku niej ręce, z zgrozą,
przerażon233 w tajniach duszy, że niedługo
mógłbym wytrzymać, by się jej nie dotknąć,
by jej nie schwycić, by jej nie pokazać
ramion i szyi z tym pulsem bijącym...
Idźcie, powiadam, idźcie! Nie ma rady —
Koniec wszystkiemu!... Wiecie, kiedy na mnie
tak zawołała — głosem, co mi z duszy
wyrywał łkanie: «ja, biedny Henryku
chcę cię ocalić» — tak krzyknąłem: «odejdź —
jam trędowaty!»... Lecz w tej chwilim upadł234
i leżał, nie wiem, jak długo... A kiedym
znów się przebudził235, ona była przy mnie —
i tak! Bliziutko — stała tu, siedziała,
opowiadając, że jest lekarz... lekarz...
że jest... O Jezu!... I że ta ofiara
będzie niebiosom miła... i tak dalej...
i że na świecie niedługo pobawi,
że chce umierać, ja zaś nie mam prawa
zamykać przed nią bramicy niebieskiej
i żem powinien podążyć z nią razem
co tchu — w te tropy — do Salerny236. Potem
kiedy już wszystko wyrzuciła z duszy,
kiedy w prostaczej naplotła mi wierze
o potępieńczym tym leku, tak byłem
całkiem bezradny. Od razum się zerwał237
i przez wykroty i potok uciekłem —
biegłem i biegłem, aż mi dech zaparło,
aż gdzieś milami od niej — gdzieś daleko
padłem na ziemię. I to było dobrze.
Pomyślcie sobie, panowie, rozważcie,
com ja uczynił, żem uciekł! Nie jestem
ubezpieczony od najgorszej klątwy,
zbawion od wszelkiej słabości? Wypędzon
z waszego świata, wolny od prawideł,
wiążących nawet książąt... Czyż nie jestem
więcej niż książę?... Rozważcie, pomyślcie:
przybyła do mnie samotna i w moim
wnętrzu wygrzane bije serce: — straszny,
przeklęty anioł, który po rycersku
słabiznę Boga ochrania!... Co więcej
chcecie ode mnie? Dobrze! Precz stąd! Ze mną
koniec!... Skończona już moja litania...
Głód mi doskwiera, trza pożywić trupa,
którego włóczy za sobą ma tchórzem
oblazła dusza: sam Bóg wie, dlaczego?!
Sam Bóg wie, dokąd?! Dosyć...
Benedykt
Wstrząśnięty i po długim milczeniu.
Żegnaj, panie.
Szukaj przytułku!
po cichu i litośnie
Panie, zima będzie
ciężka... Szukajcie przytułku! ...
do Gotfryda
Tak, chodźmy,
chodźmy, Gotfrydzie.
Gotfryd
Szukajcie przytułku!
Odchodzą.
SCENA PIĄTA
Henryk
Sam.
Odeszli... zamęt... wir... wzburzone kręgi...
nic więcej... dziecko... świat... bohaterowie:
wszystko więdnieje, a w zwiędłej pustyni
czaszek samotne dziecko... Daje znaki!
Dokąd mnie wabią na onej dolinie
chrzęszczących kości?... Nic!... nic!... Stawię czoło
zasadzie... Rydel!... Mój rydel?... Sen... Mara...
Tam coś leżało... Około południa...
Sam... Ach!... Ja nie wiem... Świat... Co? Dajesz znaki?...
Bóg?... Co...
zaczyna ponownie kopać grób