Iluzja - Zofia Kowerska (gdzie można czytać książki online TXT) 📖

– Kiedyż to postanowienie zapadło? Skąd się ten projekt wziął tak prędko? Panna Zofia mówiła mi, że ma urlop nieograniczony.

– A no, masz! To tak z dziewczętami zawsze! Tobie mówi, że ma termin nieograniczony, a do mnie wczoraj wieczór przychodzi i zapewnia, że musi wracać do domu. Nawet takie Mli-mli ma swoją dyplomację.

– Muszę wracać – rzekła Zosia, spuszczając wzrok pod moim badawczym spojrzeniem.

– Co panią zmusza? – mówiłem natarczywie z poczuciem, że przecie muszę bronić najdroższych moich interesów.

– Muszę, muszę! – powtarzała, spoglądając ku powozowi jak ku desce zbawienia. – Powinnam była wyjechać wczoraj...

Uciekała przede mną, to było jasne. Sam się strąciłem z nieba, w którym przez dni kilka przebywałem. Byłem oszołomiony, nie umiałem jeszcze zdać sobie sprawy z własnej porażki... Stałem na ganku, patrząc w osłupieniu na oddalający się powóz i czułem tylko, że zostałem obdarty, okradziony, że z bogatego stałem się nagle nędzarzem. Coś zagasło, coś się zapadło przede mną. Widziałem wyraźnie jakąś czarną przepaść... Jak lunatyk wróciłem do jadalnego pokoju i mieszałem łyżeczką herbatę w filiżance, zapatrzony w białość obrusa, sam nie wiedząc, co czynię i gdzie się znajduję.

Nagle, obok mnie, ozwał się słodki i spokojny głos Anielki:

– Dzień dobry. Ja już wracam ze spaceru. Pan lubi paprocie?

Pokazywała mi wiązankę paproci.

– Lubię! – odrzekłem roztargniony.

– To roślina legendowa... – zaczęła, ale już jej nie słuchałem i nie wiem, co miała do powiedzenia na temat legendowej rośliny.

Po chwili zwróciłem się ku niej:

– Muszę panią prosić o małą przysługę – rzekłem spiesznie i niecierpliwie. – Ciotka Ludwika wyjechała tak nagle, że żegnając ją, nie miałem czasu jej powiedzieć, że i ja także natychmiast opuszczam Górzyska. Niech pani raczy ode mnie...

– Co? Pan już wyjeżdża? Pani Ludwice będzie bardzo przykro. Wszak pan nie odebrał żadnego telegramu?

– Owszem, odebrałem! – odparłem byle się jej zbyć i sam nie wiedząc, że kłamię.

Spokojne jej lazurowe oczy wyraziły niedowierzanie. Pożegnała się ze mną i odeszła obrażona.

A! Tej zbyłem się przynajmniej na dobre!

Nie tknąwszy herbaty, kazałem spiesznie zaprzęgać, pakować rzeczy i wyjechałem.

Upłynęło parę tygodni, podczas których zdałem sobie na koniec sprawę dokładnie z tego, co się ze mną działo. Po prostu kochałem Zosię i to już nie jak dziecinny chłopiec, ale jak mężczyzna, czujący po męsku.

To dziewczę, od którego mię ciotka odsunąć pragnęła, ja wybrałem sobie sam, bez żadnych swatów, i chciałem je wziąć za żonę.

Zosia była uboga, miała liczne rodzeństwo, byłem dla niej partią, świetną partią. Chodziło tylko o zdobycie jej serca. Ale miłość zdobywa je przecie, a ja miałem w przeszłości mej dowody, że kochanym być mogę. Trzeba mi tylko było postarać się o przywiązanie dziewczyny.

Pojechałem znowu do Górzysk. Zastałem ciotkę samą. Przyjęła mnie jak zbawcę, bo się nudziła okropnie, jak to sama przyznawała.

– Wiesz co? – zawołała po chwili, jakby uczyniła wielkie odkrycie – ja poślę Sochasię po Anielkę.

Śmiałem się z ciotki, wypraszałem się, manewrowałem, dopytywałem się o odległości, nareszcie jakoś, jak gdyby przypadkiem, wspomniałem o moim ostatnim pobycie w Górzyskach i o migrenach ciotki, wreszcie zapytałem:

– A podróż do Brzozowej nie zaszkodziła wtedy cioci?

– Ach! I owszem! Znowu ból głowy. Żałowałam, żem tę postrzeloną dziewczynę...

– Co? Nie dawała cioci spokoju?

– Ależ nie! Tylko żałowałam, żem ją tu przywoziła, bo danserek było dosyć.

– Siedzi teraz w domu?

– Wyjechała na Litwę. Umarła jej stryjenka, zostawiła małe dzieci i ona tam na parę miesięcy...

– A... będzie pielęgnować te sieroty?

– Tak, dopóki się nie znajdzie jaka nauczycielka z dobrymi świadectwami.

Byłem zgnębiony. Na nic się nie zdał mój wyjazd do Górzysk. Czy ta dziewczyna co przeczuwała i uciekła ode mnie, jak najdalej mogła?

Wróciłem do domu smutny bardzo, a ciągle o Zosi marzący. Kochane dziecię! Chciało sierotom oddać życie całe i rozpoczynało już tak wcześnie misję swoją. Tę zakonniczkę, tę siostrę miłosierdzia ja koniecznie musiałem nauczyć miłości. Przebaczyć mi musi, pokochać mnie musi, żoną moją zostać musi!

Ja sam wszakże tylko wiedziałem o tych moich zamiarach. Kryłem się z nimi przed rodzicami, przed przyjaciółmi jak ze zbrodnią. Nikt nie miał podejrzewać, że moją myślą jedyną była Zosia.

Boże Narodzenie spędzałem zawsze u rodziców. Przyjechałem do Gałęzina w wilię Wilii i nie zastałem rodziców w domu. Pojechali byli na parę godzin do staruszki, krewnej naszej, którą moja matka otaczała tkliwą troskliwością. Byłem zziębnięty, a że w saloniku matki był kominek, więc tam oczekiwałem powrotu rodziców, dokładając drewek do ognia.

Rozgrzawszy się, machinalnie zbliżyłem się do biurka matki. Pod brązowym psem, którego pamiętałem jeszcze z czasów niemowlęctwa, leżał stos listów. Począłem przeglądać adresy owych listów, poznając z pisma, czyją ręką położone były. Mój wzrok uderzyło pismo ciotki Ludwiki. Innym razem pismo to nie byłoby bynajmniej obudziło mojej ciekawości. Poczciwa ciotka pisywała listy tak bezładne! Ale teraz myśl, która mnie dzień i noc trzymała w swym posiadaniu, sprawiła, żem pożądał wiadomości z okolic Górzysk. Matka pozwalała mi czytywać wszystkie listy swoje; nie czując się więc bynajmniej niedyskretnym, wyciągnąłem list z koperty i czytałem:

„Kochana Maryniu! Jak się stary wróbel złapał na plewy, zaraz ci opowiem, ale mnie taka niecierpliwość bierze, żebyś prędzej wszystko wiedziała, że mi się myśli plączą w głowie i słowa pod piórem. Otóż ja już dawno sobie ułożyłam, że ten cukierek Zosia Zbroińska zawróci głowę Władkowi, ale wiedziałam, że on taki podejrzliwy jak lis, a boi się swatów jak szczur trucizny. Więc mu ciągle chwaliłam tę nudną Anielkę Kierwiczownę: a to cnotliwa, a to święta, a to zacna, a to słodka, a to spokojna, a to tańczyć nie lubi i ma wstręt do balów i wieczorów. Takem mu tej Anielki dawała jak molom kamfory. Nareszcie na Świętego Ludwika przywiozłam sama Zosię, kazałam ją do stołu prowadzić Bolkowi; Władka jej nawet nie przedstawiłam. Władkowi wpakowałam Anielkę, a sama siedziałam jak na węglach, jak na szpilkach i śledziłam, jak to tam pójdzie. Władek trochę rozmawiał z Anielką, ale jak ta szczebiot-Zosia się roześmiała, jakby kto posypał srebrne paciorki na stół, jak ją Władek zobaczył, tak już oczu od niej nie oderwał. Chodził potem za nią, siedział przy niej, a ja wciąż go do Anielki ciągnęłam. Bo to mężczyźni, ty wiesz, jakie to dzikie stworzenia. Ciągnij go w tył, to ci się będzie naprzód wyrywał, prowadź go naprzód, pójdzie w tył.

Po wieczorze chciałam mu niby Zosię sprzed nosa zabrać i odwieźć ją do Brzozowej. On się nagle zrobił ogromnie czuły i troskliwy o moje zdrowie. Nie pozwolił mi zmęczonej i niewyspanej ruszać się z domu. Potem napadła na mnie migrena naprawdę, więc Władek miał swobodę. Sochasia mi mówi, że się bawił z Zosią jak pierwszoklasista. Radość aż mnie dusiła, że to śliczne, miłe i dobre stworzenie podobało się Władkowi. Chwała Bogu! Połknął haczyk! O, połknął!

We dwa tygodnie potem jest znowu w Górzyskach! I zachodzi, zajeżdża, krąży, aż nareszcie, niby tylko nawiasowo, zapytuje o Zosię. Nie ma jej. Mina Władeczka się przeciąga. No, nie ma!

Naturalnie, że ona nic nie wie o moich projektach i zamysłach.

Uciekłoby to, spłoszone jak sarna. A byłoby nienaturalne. Nikt nie wie, prócz mnie i ciebie, w tej chwili...”.

Nie czytałem dalej. Dość mi było tego, czego się dowiedziałem. List odłożyłem na miejsce i wróciłem do kominka, na którym drewka przygasały.

Zwierzenia ciotki uczyniły na mnie przykre wrażenie. Jakiś niesmak pozostał mi po nich. Byłem pewien, żem kochał Zosię w zupełnej tajemnicy, że mi niczyje oko nie zaglądało do kryjówki ze skarbem, a przekonałem się, że ciotka Ludwika mnie śledziła, że Sochasia znosiła jej plotki, że rodzice moi mówili już ze sobą o tym całymi godzinami. To wszystko ogromnie mi popsuło obraz uroczy, który nosiłem w duszy.

Ogarnęła mię złość na ciotkę i na przeznaczenie. Więc ja byłem skazany na to, by mnie śledzono, by mi się we wszystko wtrącano, bym sobie nie mógł nawet szczęścia zbudować własnymi rękami i bym je musiał z cudzych rąk przyjąć gotowe, wygodnie przysposobione i naturalnie, już przez to samo sprofanowane! Czemu ja się musiałem dowiedzieć, że spotkanie moje ukartowała ciotka, że umyślnie dała dziewczynę do prowadzenia Bolkowi, umyślnie mnie nie prezentowała, umyślnie prześladowała mnie Anielką, by mnie tym pewniej oddać w moc Zosi? Czemuż mnie wystrychnięto na łatwowiernego dudka, który był pewien, że udany jego niepokój o zdrowie ciotki wzięty będzie za dobrą monetę? Zażartowano sobie ze mnie jak z dzieciaka, a ja jak dzieciak dałem się złapać w pułapkę. Byłem po prostu zły na ciotkę Ludwikę. Złość ta z początku nie rozciągała się aż do Zosi. Cóż ona była winna? Winna była tyle co ja. Wszak ciotka wyraźnie mówiła, że kochane dziecko nic nie wiedziało, a ja miałem dowody, jak tę sarenkę łatwo było spłoszyć, skoro ją spłoszyłem naprawdę.

Rodzice moi przyjechali w końcu. Byli uszczęśliwieni, że o jeden dzień przyspieszyłem przyjazd na święta, otaczali mnie tą miłością, malującą się w każdym kroku, w każdym spojrzeniu, która mnie zawsze wzruszała do głębi. Oboje mieli tym razem dla mnie jakieś względy nowe, jakieś słówka tkliwsze. Widocznie myśleli o szczęściu, które nosiłem w duszy, a poprzez płomienie kominka widzieli urocze, młode stworzenie, tulące się do piersi ich jedynaka. Tyle im przyniosłem boleści moją pierwszą miłością! Teraz zaczynali mieć nadzieję, że nie zrujnowała ona mego życia, że odbuduję sobie szczęście, że dom mój zaludni się rodziną. W ich oczach chwilami błyskała miłosna ciekawość. „Kiedyż to będzie? Czy prędko?”.

Siedzieliśmy bardzo długo, gwarząc we troje przy kominku. Potem ojciec poszedł do siebie, a my rozmawialiśmy jeszcze z matką. Wreszcie odprowadziła mnie do mego pokoju i ucałowała na dobranoc jak wtedy, gdym jeszcze był pewien, że fałdy jej sukni są najlepszym schronieniem przed wszelkim niebezpieczeństwem.

Gdy zostałem sam, złość moja na ciotkę Ludwikę wróciła, a od niej cień leciuchny rozciągnął się aż ku Zosi. Ona z pewnością nie wiedziała nic, ale może rzecz cała została ukartowana między ciotką Ludwiką a panią Zbroińską? Może matka – żądna złowić bogatego męża dla córki – stroiła ją w tej myśli, może jej mówiła, by się starała podobać wszystkim, bowiem pamiętała, że pomiędzy tymi wszystkimi byłem ja? To mi jakoś zaczynało oszpecać moją Zosię i co chwila musiałem sobie powtarzać, że ona przecie nic a nic winna nie była. Nikt jej nie oskarżał, a ja ją broniłem. Czepiałem się sercem tej obrony, a moja smutna mania krytykowania i doszukiwania się koniecznie plam na słońcu, wracała tymczasem jak paroksyzm, którego zbliżanie się człowiek czuje, przed którym się broni, rozumiejąc wszakże, że obronić się nie zdoła. Kochałem Zosię, ale jeszcze przed kilkoma godzinami, z tym tajemniczym skarbem w piersi, byłem szczęśliwy, byłem młody – teraz zaś zaczynałem być rozdrażniony, niezadowolony, rozżalony na ciotkę Ludwikę, na matkę Zosi; zaczynałem czuć wszystkie moje dawne, zabliźnione – jak mi się zdawało – rany; zaczynałem zeznawać przed sobą, że pierwsza moja młodość minęła, a ja byłem już rozbitkiem, pragnącym uniknąć drugiego rozbicia i w lada chmurce, odbijającej się na fali, upatrującym skałę podwodną.

Dlaczego się mną tak opiekowano? Czy już byłem jednym z tych starych kawalerów, którzy sami ożenić się nie potrafią i trzeba im koniecznie jakiejś kuzynki, kutej baby, która by ich poprowadziła aż do samego ołtarza, prawie bez ich wiedzy?

Może to była intryga, uknuta przez ubogą rodzinę Zbroińskich, która z piękności dziewczyny chciała, dla siebie i dla niej, uczynić sobie wygodne schodki, po których wygrzebaliby się wszyscy z biedy? A, tak, oni przecie czuli, że ja bym nie zniósł, ażeby rodzina mojej żony była w niedostatku. No, nie ma co! Pomysł był wyśmienity! Moja poczciwa, niedaleko widząca ciotka, dała się namówić i zgodziła się na wszystko, co jej zręcznie podsunięto. Chodziłem po pokoju i z pomocą samotności, z pomocą nocy, która wydłuża wszelkie cienie, torturowałem mój umysł, by z niego wydobywać coraz nowe podejrzenia. Może i Zosia? Ach, nie! Jestem pewien, że nie! Przecie ciotka pisała najwyraźniej! Cóż z tego, że pisała? Chciała po prostu dla przyszłej synowej usposobić dobrze rodziców przyszłego męża. Jakże ta swatka mogła przyznać, że Zosia była także w zmowie i liczyła na swe wdzięki jako na przynętę w celu zdobycia majątku, pięknej rezydencji i męża w dodatku.

Tak mi było gorzko, że chciałbym był uciec od samego siebie. Wszak ja rzucałem kamienie na głowę dziewczyny, którą kochałem, i choć wciąż jej broniłem przed samym sobą, wciąż także wyszukiwałem coraz to nowe oskarżenia. Przeczytanie listu ciotki wtrąciło mnie w dawną otchłań zwątpień, obaw i podejrzeń.

Nazajutrz, przy łamaniu się opłatkiem, dostrzegłem w oku matki coś, czego jej słowa dopowiedzieć mi nie śmiały. Zadrżałem z obawy, że ona mi coś wspomni o tym, co mnie dusiło, a co jej pewno przepełniało serce. Niechże przynajmniej mowy o tym nie będzie! Ach, Boże! Niechże ja przynajmniej sam przeżuwam gorycz moją!

W parę tygodni potem odebrałem list od ciotki Ludwiki, która na zimę przenosiła się zawsze do Warszawy. Ciotka prosiła mnie, zaklinała i błagała, bym w karnawale przyjechał do stolicy, bym stanął u niej, gdzie mi zapewniała zupełną swobodę. Miałem to uczynić w imię różnych zaklęć, których nie szczędziła. Mówiła w tonie pogrzebowym. Była pewna, że niewiele dni pozostawało jej do spędzenia na tej ziemi, że nie miała nikogo, że byłem jej ukochanym dzieckiem, bo miała dla mnie uczucia matki:

„Mój Władeczku – dodawała na zakończenie – jeżeli uczynisz to, o co cię proszę, w grobie jeszcze będę ci wdzięczna, a ty będziesz sobie mógł powiedzieć, żeś starej ciotce o lat kilka życie przedłużył”.

Niech pani admiruje logikę tego zakończenia!

Odpisałem, że przyjadę. Czułem, że tam gdzieś na horyzoncie widniała Zosia, że mi ją podsuną, że mi wszystko ułatwią, że mi przeżują strawę, którą połknąć miałem. Niech i tak będzie, kiedy nie może być inaczej. Przecie musiałem kiedyś zobaczyć Zosię, skoro, pomimo wszystko, ją kochałem. Ale będę się miał na baczności. O! Będę się miał na takiej baczności, jak żuraw, stojący na warcie. Niech no mnie tylko urazi jaki odcień! Niech no ja spostrzegę skazę najdrobniejszą! Jak żuraw poderwę się zaraz do lotu, a wtedy sama ciotka Ludwika mnie nie dosięgnie.

Jednak byłem w gorączce i miejsca sobie znaleźć nie mogłem, dopóki nie siadłem na sanie, które mnie zawiozły na dworzec w Lublinie. Stamtąd pociągiem pośpiesznym pojechałem do Warszawy.

Ciotka Ludwika zajmowała w stolicy piękny apartament. Pokój najmilszy, najwidniejszy, zastałem przygotowany dla siebie. I niech pani zgadnie, kogo na wstępie do mieszkania ciotki spotkałem? Oto Anielkę, spokojną, bezkrwistą Anielkę, na którą teraz bez dawnego wstrętu spojrzałem. Ciotka rzuciła się ku mnie ze łzami radości:

– Pan Bóg ci to wynagrodzi, moje dziecko, zobaczysz, że ci wynagrodzi!

– Aha! To znaczy – pomyślałem – że dziś zaraz po Zosię pójdzie telegram! Musieli tam już dla niej naszyć strojów za pożyczane pieniądze, licząc, że bogaty zięć...

Byłem kompletnie nieszczęśliwy z tym drugim człowiekiem, niemiłosiernym krytykiem, mieszkającym w mojej piersi, który mi wciąż poddawał myśli ironiczne i podejrzliwe. Miałem ochotę zaśmiać się głośno, ile razy spojrzałem na tę biedną Anielkę, na tego stracha na wróble, który miał zadanie podniesienia wdzięku i powabu innej