Iluzja - Zofia Kowerska (gdzie można czytać książki online TXT) 📖

Mówię pani najsumienniej, że w tej chwili nie miałem bynajmniej lat trzydziestu jeden, ale miałem ich znowu dwadzieścia. Czułem, że mnie taniec nie męczy, że walc to była genialna instytucja. Bo niech sobie mówią, co chcą! Opasać ramieniem kibić uroczej dziewczyny, mieć jej główkę blisko swej piersi i zawrócić sobie głowę nią i wirem tańca to rozkosz! Czułem też, że mi się głowa zawraca na dobre, że malinowa buzia na wpół otwarta, oddychająca spiesznie, pociąga moje usta, że mi się chce szepnąć: „Zosiu!”. Całe szczęście, że byłem dobrze wychowanym i zupełnie dystyngowanym młodzieńcem. Odprowadziłem moją danserkę, która zmęczona mówiła:

– Pan jeszcze lepiej tańczy niż gra walca!

Nadbiegał Bolek, zaczynano mazura. Poczułem się smutny i jakby złapany. Trzeba było iść do Anielki.

Cały czas mazura spełniałem obowiązki, zaciągnięte względem niej, a uciekałem co chwila do Zosi jak mąż niewierny, zachowujący wszakże pozory dobrego pożycia. A zazdrościłem Bolkowi!

Nie będę pani opisywał mojego drugiego mazura. Przeszedł mi on jak sen. Rozmawialiśmy z Zosią o rzeczach poważnych, o książkach, które czytała. Tej byłbym najchętniej wytłumaczył zodiak i ryby, w których znak słońce wstępuje!

Ach! Jakiż to był umysł żywy, jakie odczuwanie subtelne a własne, niepożyczane! Miała takie odezwania się, takie uwagi, takie spostrzeżenia, jakimi to czasem dzieci zdumiewają starszych. Coś w tej duszy było takiego, czego jeszcze ziemskie brudy nie dotknęły i to znać było w każdym słowie dziewczyny.

Z nią mówiąc, dopiero wątpić przestałem, że każda dusza była naprzód aniołem w niebie, a potem dostawała się do piersi nowonarodzonego dziecka. Zapytałem Zosi, skąd im, przyjaciółkom od serca, przyszło na myśl wyrzekać się małżeństwa? Skoro ją tak podszedłem niegodziwie i dowiedziałem się o zamiarze, więc mogła powiedzieć, skąd się wziął. Oto, jak się rzecz miała. Siostra ogrodnika, służącego u rodziców Zosi, umarła z suchot, zostawiając dwie małe dziewczynki. Że już ojca nie miały, więc pozostały zupełnymi sierotami. Nikt ich wziąć nie chciał, ogrodnik nie mógł ich wypędzić, więc zostały przy nim. O tym wszystkim Zosia dowiedziała się dopiero, gdy raz, przechodząc, widziała ogrodnikową, znęcającą się nad dziewczynkami. Kobieta była w złości strasznej. Krzyczała, że pozabija, bo to darmozjady. Tę kroplę mleka, co wydoi, to musi swoim od ust odjąć, a tym obcym dać. I biła dziewczynki, katowała je bez miłosierdzia. Scena ta takie na Zosi zrobiła wrażenie, że postanowiła choć kilkoro dzieci przez życie z takich katuszy uwolnić.

– Doprawdy! – mówiła, zażalone oczy czarne ku mnie podnosząc – kiedy jest tyle sierot na świecie, więc powinny być osoby, co by takie dzieci zbierały i wychowywały. Józia tak samo myśli.

Skończył się mazur. Ciotka Ludwika tak widocznie była zdesperowana moim ciągłym uciekaniem poza krzesło Zosi, że mnie chciała koniecznie wyłowić z tej toni, w której pogrążałem się coraz głębiej.

– Mój Władeczku! – szepnęła, zbliżając się do mnie i biorąc moje ramię do przejścia się po salonie – ja naturalnie udaję przed moimi gośćmi, że im dłużej mi dziś spać nie dadzą, tym mi będzie przyjemniej, ale ciebie proszę, żebyś tam jakoś wpłynął, by się tańce wcześniej skończyły. Jestem zmęczona, a ledwie parę godzin będę mogła być w łóżku.

– Dlaczego? Będziemy wszyscy spać długo.

– Oprócz mnie i Zosi Zbroińskiej.

– Cóż panie będziecie robiły?

– Muszę odwieźć Zosię. Przyrzekłam jej matce, że dziewczynę sama odwiozę. Zabrałam ją, bo się bałam, że danserek brakować będzie, ale pokazało się, że była niepotrzebna.

– Koniecznie zaraz odwieźć ją ciocia musi?

– Tak, przyrzekłam jej matce...

– Przyrzekła ciocia, że dziś jeszcze?...

– No nie, ale wolę zaraz zrobić to, co mam zrobić!

Poczułem się naraz siostrzeńcem niezmiernie czułym o zdrowie ciotki.

– Ja na to nie pozwolę! – zawołałem. – Po prostu nie pozwolę! Ciocia zmęczona, niewyspana, ma zaraz jutro lecieć dwie mile?

– Żeby to dwie! Ale cztery!

– Tym bardziej, tym bardziej. Nie, to się stać nie może i nie stanie się! Ciocia zawsze zapomina, że nie ma lat dwudziestu! Żałuję, że nie jestem Władysławą tylko Władysławem, bo mógłbym zastąpić ciocię w tej pańszczyźnie.

– No, tak, zapewne, nie wypada. Choć to tam takie jeszcze dziecko. Ale nie wypada. Jeżeli będę bardzo zmęczona i nie będzie mi się chciało wyjść z łóżka...

Byłem pewien, że mnie umyślnie uspakaja, a potem, gdy wszystko w domu spać będzie, zabierze mi Zosię i wywiezie cichaczem.

– Nie! – zawołałem. – Ciocia musi mi dać słowo! Ciocia musi powiedzieć: „Jak cię kocham, nie wyjadę jutro!”.

Wykręcała się, dyplomatyzowała niezręcznie, w końcu jednak dała słowo i powiedziała: „Jak cię kocham!”.

Zdawało mi się, żem wygrał bitwę, żem moją inicjatywą, moją pracą, wyrobił sobie coś niezmiernie ważnego, uszczęśliwiającego; że mi coś drogiego powróconym zostało. Szukałem oczyma Zosi po salonie. Zbliżywszy się do niej, powiedziałem jej, że ją uwolniłem od jazdy tego dnia jeszcze, że jej zapewniłem sen długi po zmęczeniu.

Nie mogła zrozumieć. Gdy jej nareszcie wytłumaczyłem rzecz całą, okazała niezmierne zdziwienie. Jak się pokazało, ciotka Ludwika zaprosiła ją na dni kilka. Cóż się więc stało, że ją chciała zaraz odwozić?

O, ja wiedziałem, co się stało! Plany ciotki były w niebezpieczeństwie z powodu uroczego dziewczęcia, więc trzeba było wywieźć je co najprędzej. Ale nic z tego nie będzie, ciociu! Zosia zostanie i nie pojedzie ani dziś, ani jutro.

Tak się też stało. Dnia następnego ciotka Ludwika dostała jednej z najcięższych swoich migren. Prosiła, by ją zostawiono samą w spokojności, która dla niej była lekarstwem, by nie zważano na to, że się u stołu nie ukaże, by się bawiono bez niej.

Bawiliśmy się, jak kazała, ja przynajmniej bawiłem się wybornie.

Pani ma może wspomnienia takich pogodnych, letnich dni, w których słońce, trawy, kwiaty, natura cała i ludzkość zdawały się sprzysiężone na to, by panią uczynić szczęśliwą? Nie? Nie ma pani takich wspomnień? Nie może więc pani mieć pojęcia o tym jakimś stanie rozkosznej tymczasowości; o tym rzuceniu wiosła i puszczeniu się na spokojne, łagodnie kołyszące fale; o tym rozmarzeniu, o tym zapomnieniu jutra i wczoraj, o tym rozpłynięciu się w chwili obecnej...

Wcale nie zdawałem sobie sprawy, że to poczynająca się miłość; ani razu nie pomyślałem, że ta dziewica – dziecię mogła zostać moją żoną; wcale nie pamiętałem, że ja byłem człowiekiem zmęczonym i to zmęczenie czującym przede wszystkim. Nie przykrawałem tych chwil z Zosią spędzonych do żadnych teorii, do żadnych filozofii, do żadnych krytyk, do żadnych wyników dawniejszego doświadczenia... Ot, po prostu, stałem się nagle dwudziestoletnim młodzieńcem i czułem jak dwudziestoletni młodzieniec.

Przyszło to sobie najnaturalniej. Obudziłem się takim po owym wieczorze tańcującym. Opadły ze mnie wszelkie sceptycyzmy, wszelkie obawy, wszelka gorycz. Ramiona moje stały się nagle lekkie; byłbym przysiągł, że miałem u nich skrzydła. Przez cały tydzień, w którym ciotka migreny pozbyć się nie mogła, chodziłem z pannami na spacery, woziłem je łódką po stawie, grałem z nimi w rozmaite gry, tańcowałem przy dźwiękach fortepianu, namawiałem na wyprawy do lasu, na dalekie przejażdżki, deklamowałem...

Tak, pani, deklamowałem godzinami całymi na werandzie, oświeconej tylko blaskiem księżyca. Pani nie wie zapewne, że natura dała mi pamięć doskonałą. Odgrzebałem w niej mnóstwo wierszy. Przykryte one były warstwami przeróżnych, złożonych później wrażeń, wypadków... Teraz wypłynęły nagle na wierzch zwycięsko, zdaje mi się, że zupełnie bez udziału mej woli. Podnosząc wzrok ku smugom księżycowych promieni, mówiłem mimo woli natchnionymi słowami naszych poetów.

Pani się uśmiecha, tak, wiem, byłem śmiesznym mazgajem, ale byłem takim z jakiegoś porywu silniejszego niż wszelki takt, niż wszelkie przyzwyczajenia, niż wszelka krytyka.

Muszę powiedzieć, że panny były mną zachwycone. Jak jagody jednego grona trzymały się one zawsze razem i gdym deklamował, czułem te wszystkie oczy, jasne i ciemne, utkwione w mej twarzy. Zosia mówiła: „Jeszcze, jeszcze!” – a mnie się wydawało najnaturalniejszą rzeczą, że jej wola była uderzeniem, pod którym fale mej pamięci zakreślały szerokie kręgi, a z głębi owych fal wypływały coraz nowe – sądziłem, że zapomniane zupełnie – poezje.

W ogromnym parku ciotki bawiliśmy się w chowanego. Panny zostawały na werandzie, a ja biegłem uszczęśliwiony, rozbawiony i ukrywałem się w jednym z klombów. Panny rozbiegały się potem jak rój motyli, zaglądając poza szpalery, ciekawy wzrok posyłając poza rozsuwane drobnymi rączkami gałęzie. Oszukiwałem moje towarzyszki. Manewrowałem tak, by mię zawsze znalazła Zosia. Przed innymi zasłaniały mnie pnie grubych drzew – ku czarnym, błyskającym radością oczom, wysuwałem się umyślnie.

Raz ją namówiłem, gdy odkryła mnie za szpalerem i srebrną kaskadą śmiechu mnie przywitała, by stanęła cichutko koło mnie. Czy też nas znajdą? Bo ona jedna szukać umiała, inne miały chyba pozawiązywane oczy. Stanęła koło mnie, kładąc palec na listach i zgarniając spódniczki, by spoza pnia nie wyglądały. Czułem jej ramię obok mego ramienia i było mi tak dobrze, tak błogo, tak młodzieńczo, że pani, jeżeli podobnych wspomnień nie ma w swej pamięci...

Ach! Prawda, mówiła mi pani, że ich pani nie ma, więc wyobrazić sobie pani nie może... Zosia szeptała:

– Żeby tu była Józia, to by mnie zaraz znalazła. Pan wie... my mieszkamy o wiorstę jedna od drugiej i często się tak zdarza, że nie umówiwszy się wcale, wychodzimy z domu o jednej porze i nagle spotykamy się na zakręcie drogi...

– Więc czynami pań rządzi jednomyślność zupełna. A jednak jedna z pań musi być pod pantoflem drugiej. Niech pani chwilę pomyśli, a przyzna pani, że tak jest. Nie może być inaczej. Tam gdzie jest wielkie zbliżenie się dwóch istot ludzkich, tam zawsze znajdzie się jedna wola silniejsza niż druga. To się dzieje samo z siebie. Gdy chodzi o stanowczą decyzję, gdy panie jesteście przeciwnych zdań, kto ustępuje?

– My jesteśmy jednego zdania, ale Józia najczęściej robi to, co ja chcę.

– Więc pani umie chcieć silnie?

– O, umiem!

Mimo woli się uśmiechnąłem. Taka zabawna była ta dziecinna, malinowa buzia, mówiąca o silnych postanowieniach.

– Więc ta rączka – rzekłem, biorąc jej rękę – to nie aksamit, to żelazo? Ale gdzie tam! To aksamit! Przecież czuję wybornie! Ciepła, miękka. Nie dziwię się, że panna Józefa daje się prowadzić, gdzie pani chce.

Odebrała mi rączkę. Tak, bo odebrała ją stanowczo i silnie, a nie wyrwała nerwowo i gorączkowo. Przy tym jej oczy, z wesołych i dziecinnych, stały się nagle poważne.

– Nie, nie znajdą nas – rzekła – szukają na drugim końcu parku.

– Znajdą, znajdą! – mówiłem błagalnie, głosem pełnym skruchy.

W tej chwili usłyszeliśmy głosy naszych towarzyszek i mimo woli przycisnęliśmy się ku sobie. Jej oczy znowu nabrały wyrazu figlarnego.

– Zosiu, Zosiu! – rozległo się wołanie jednej z panien.

Cały ich rój biegł ku nam.

Wtedy, mimo woli, wcale nie pomyślawszy o tym, co czynię, opasałem ramieniem kibić Zosi, żeby ją mocniej przysunąć ku sobie, a tym samem ukryć lepiej przed wzrokiem towarzyszek. Przebiegły niedaleko naszego schronienia, nie zobaczywszy nas. Wtedy ja spojrzałem w twarz Zosi. Była okryta szkarłatnym rumieńcem, w oku poczynał się rodzić wyraz obrażonej dumy; ramię moje opadło. Byłem sam bardzo zawstydzony i zmieszany.

– Mają przepaski na oczach – rzekła trochę drżącym głosem – albo my siedzieliśmy tu pod zaczarowanym kapeluszem, którego żadne oko ludzkie nie dostrzega.

Tak, pani, to był zaczarowany kapelusz miłości, zapału, rozmarzenia! Od tej cudnej postaci dziewicy – dziewczęcia, którą przed chwilą przyciągałem ku sobie, wiało ku mnie czarem wiosny i szałem młodości. Wziąłem znowu aksamitną rączkę i pędem, jakby uciekając od jakiegoś słowa, które pragnęły wymówić usta moje, wraz z Zosią pobiegliśmy za towarzyszkami naszymi.

– Patrzcie, patrzcie! – zawołała jedna z nich – pan Władysław z Zosią tańczą mazura po ścieżkach!

– Ta Zosia zawsze musi znaleźć zgubę! – zawołała druga. – Zosiu, Zosiu!

Z ustek Zosi znikł śmiech. Ciągnięta przeze mnie, biegnąca ku towarzyszkom, miała w spojrzeniu takie pomieszanie, a przy tym taki jakiś smutek, żem sam stał się cały drżący. Czy się na mnie obraziła? Ciotka wmawiała mi, że Zosia była dzieckiem, a i mnie, z pierwszego wrażenia, otrzymanego przy obiedzie imieninowym, zostało uczucie, że miałem obok siebie cudną, czarnooką dziewczynkę, która jeszcze kobietą być nie zaczęła. Wiedziałem, że miała lat osiemnaście, ale nie zeznawałem tego przed sobą, naprzód dlatego, że wyglądała jak podlotek, po wtóre, żem ją od razu jak podlotka traktować się nauczył. Dopiero teraz, pod moim spojrzeniem, przekształciła mi się naraz na dziewicę. Zbliżyła się do towarzyszek, przytuliła się do nich, jak gdyby chciała uciekać przede mną i cały już czas miała ramię jednej z nich pod swoim ramieniem. Zosiu, tyś już była kobietą, gdym pierwszy raz na ciebie spojrzał!

Mówiłem pani, żem był rozmarzony jak dwudziestoletni młodzieniec. Teraz, jak chłopiec tego wieku, poczułem się zalęknionym, niepewnym, drżącym, pragnącym przebłagać. Czułem się po prostu zgubionym. Tak, ja się zgubiłem w przekonaniu dobrze wychowanej panny, ufającej mi jak dobrze wychowanemu mężczyźnie. Co ja zrobiłem? Skąd mi się wzięła ta śmiałość i ten pomysł? Ramię moje zasługiwało, by mi je obcięto, jak obcinano w średnich wiekach język zdrajcy. Jak ja śmiałem? Przecież byłem w istocie dobrze, to jest towarzysko wychowany i nie obejmowałem kibici panien, które spotykałem w salonie. Więc co się to stało i jak się stać mogło? Może to był bezwiedny odruch, będący w związku z wieczornymi tańcami, wśród których Zosia tak często fruwała w moim objęciu? Obraziłem Zosię, obraziłem ją śmiertelnie i teraz oczu nie śmiałem podnieść na dziewczynę, przytulającą się do ramienia towarzyszki jak do tarczy, mającej ją zasłonić przed niebezpieczeństwem.

Gdym zmieszanie swoje opanować zdołał, chciałem powrócić do mojej roli, chciałem znowu bawić panny dowcipami, opowiadaniem, deklamacją, ale Zosia była wciąż smutna i już nie usłyszałem jej głosu, mówiącego: „Jeszcze, jeszcze!” – chociaż wypowiadałem najpiękniejsze ustępy poetyczne. Wieczorem wprost nie śmiałem prosić jej o walca lub polkę. Usiadłem do fortepianu i grałem do tańca, taki w sobie czując niepokój, takie zawstydzenie, taką dziecinną rozpacz, jak gdybym był zgubiony na zawsze. Spostrzegłem, że Zosia, przetańczywszy walca, znikła z salonu. Szukano jej i oznajmiono towarzystwu, że była w pokoju ciotki Ludwiki, z którą rozmawiała.

Nazajutrz spałem do dziesiątej, gdyż niepokój trzymał mię bez snu aż do świtu, a potem moje lat dwadzieścia potrzebowały wynagrodzić to sobie.

Gdym się o wpół do jedenastej znalazł w jadalnym pokoju, ujrzałem przez okno zaprzężony powóz. Przyczepiano właśnie do niego walizę.

– Kto to wyjeżdża? – zapytałem służącego, który mi podawał herbatę.

– Jaśnie pani!

– Gdzie wyjeżdża?

– Odwozi panienkę do Brzozowej.

Wszystka krew z policzków zbiegła mi do serca, które w mojej dwudziestoletniej piersi młotem uderzało. Wypadłem do przedpokoju, na ganek... Stała tam ciotka Ludwika, roztargniona, spiesząca się, wydająca rozkazy, i Zosia w słomkowym kapeluszu, w szarej podróżnej sukience. Teraz, od serca, krew buchnęła mi do twarzy i tryskała z moich policzków.

– Ciocia wyjeżdża? – zawołałem. – Spałem tak długo... nie spodziewałem się... nie wiedziałem nic...

– Cóż chcesz? – rzekła ciotka. – Ledwo pozbyłam się migreny, jeszcze jestem cała rozkołatana, a tu się temu postrzelonemu Mli-mli zachciewa koniecznie wracać do domu. Musimy wyjechać o tej porze, żebym mogła dziś