Wesele hrabiego Orgaza - Roman Jaworski (dostęp do książek online txt) 📖
Ekspresjonistyczna powieść wydana w roku 1925. Jej osią fabularną jest rozgrywka dwóch amerykańskich miliarderów, usiłujących zbawić kulturę europejską po kryzysie cywilizacji, jaki nastąpił po wielkiej wojnie światowej. Dawid Yetmeyer postanawia założyć w Toledo Dacing Przedśmiertny, w którym będą odbywać się „nowoczesne misteria pantomimowo-taneczne, pobudzające ludzi do wskrzeszania uczuć religijnych i do historycznego sposobu ujmowania rzeczywistości”. Zafascynowany obrazem El Greca „Pogrzeb hrabiego Orgaza”, jako pierwsze widowisko zamierza przedstawić wymyślone przez siebie… „Wesele hrabiego Orgaza”. Antagonista Yetmeyera, kolekcjoner Havemeyer, w tajemnicy skupuje arcydzieła minionych wieków i gromadzi je na pilnie strzeżonej, mroźnej, północnej Wyspie Zapomnienia. Zamierza pozbawić ludzkość całego dziedzictwa kulturowego, które można by kopiować i naśladować, pobudzić ludzi do inwencji i tworzenia rzeczy zupełnie nowych.
Groteskowa poetyka utworu przypomina powieści Stanisława Ignacego Witkiewicza. Wyróżnia ją bogaty język, niecodzienna składnia, wielość dialektyzmów i neologizmów, bezpośrednich nawiązań i aluzji kulturowych.
- Autor: Roman Jaworski
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Wesele hrabiego Orgaza - Roman Jaworski (dostęp do książek online txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Roman Jaworski
— Wątpię, czy pielgrzymi nieznanym rozrywkom nosów odmrożenie, zupełnie pewne, poświęcić zechcą...
— Program ogłosimy. Najsamprzód w Dancingu wtajemniczenie przez tańcowanie i przez pantomimy, po czym pałacowe i przymusowe klecenie pomysłów w dobroci puszystej lub iglastej złości. Onczidaradhe zaimponował dyplomatycznie doskonałym gestem, przystosowanym do wkorzenionej w kosmiczną wiarę chińskiej racji stanu. Traktat podpiszę pod jednym warunkiem.
— Miałbym ich więcej.
— Wyćwiery754 zapewne. Ja otrzeźwione postawię pytanie, a pan odpowie.
— Ja także jedno mam zapytanie i słyszeć chcę pierwszy Dawida rękojmię.
— Uwziątki755 nie znam, w kości grać nie umiem, pierwszeństwo gościa skwapliwie szanuję, przeto już słucham.
— Przez prostą ciekawość rad bym się dowiedzieć, co by pan powiedział, gdybym za cenę wtajemniczenia najpotulniejszego i podpisania cudackiej umowy, pannę Ewarystę zażądał dla siebie?
— Oferta spóźniona. Będzie turbunek756. Nie dalej, jak dzisiaj o Ewarysty rękę poprosił mistrz Podrygałow.
— Ten ścigacz757, ten szudrak758?
— Zachciwniś759 z pana, panie Havemeyer! Misterium moje dużo na tym zyska, gdy balerina wraz z baletmistrzem stworzą jedno stadło. Podrygałow wdowiec, jest ojcem dzieciom, w dancingu potrzebnym, a dogorywa Prakseda niania. Sprawa przesądzona. Prawie równocześnie z rokowaniami naszymi tutaj, w szpitalnej celi zrękowinową760 ucztę wydaje ukraińska dziewka dla swego pana i jego bachorów, dla narzeczonej i dla Omara. Zamknięte kółko. Nas nie proszono, jakkolwiek rachunek ja muszę wyrównać. Policzą za świństwo bajońskie sumy. Wyobraź pan sobie, jak menu opiewa: barszcz białoruski, tutejsze salami i ryż ze śmietaną. Kaukaskie wino. Miserere761 pewne.
— O księcia się boję, zbyt wydelikacony, Żeby czerwonka ich wszystkich porwała, prócz dziewicy drogiej. Za wszelką cenę musisz unicestwić tę dziką chimerę. Nigdy nie pozwolę. Cud Ewarysta i ten pokraka, ten wypłosz762, ten urwa763! Każdy musi zdudzieć764, ujrzawszy tę parę! By wszelką niejasność natychmiast usunąć, oświadczam wyraźnie, że ja z Ewarystą muszę się ożenić i to zaraz jutro.
— Powoli, ostrożnie. Łożnica rozkoszna oczekiwała hrabiego Orgaza tuż po wykonaniu ślubnego tańca. Sam nie chciał i zwodził, aż się doigrał...
— Wszystko mi jedno. Jeśli w pantomimie stanąć mam jak rycerz myślowo dzielny i świętobliwy, to zapowiadam, że oblubienica i tanecznica skobiecić się765 nie śmie z żadnym innym samcem. Dalej, że warunkiem wtajemniczenia mojego w Orgaza jest Yetmeyera gwarancja pisemna, zabezpieczająca me wyłączne prawo, jako małżonka panny Ewarysty. Dixi!766
— Od początku chciałem. Szkowrozić767 wolał nasz kolekcjoner i ślabać768 gębą. A teraz truda769. Świeżą parę rozbić? Gniew Rosjanina nieocenionego na siebie ściągnąć? Pantomima stanie. Niebezpieczeństwo i cena zbyt droga. Mógłbym się podjąć takiego szaleństwa również pod warunkiem...
— Jakże męczące podłaziny770 twoje! Czołgasz się jak wąchacz771!
— A więc pod warunkiem, który precyzuję: Na pytanie twoje, czysto erotyczne, epikurejskie772, ja z konieczności, niby talmudysta, pytaniem odpowiem, metafizycznym, ojcowskim, praludzkim. Sam w oświadczeniu zgotujesz los sobie.
— Pod brodę sadlistą773 raz uwiąż śliniaczek i przestań wątczyć774. Wymiętoś pytanie!
— Dobrze ci poganiać. Rozklapić775 umiałeś twoje czaple nogi i dumasz wygodnie, gdy twój towarzysz ledwie ustać może. Otóż proszę pana... Jakby to powiedzieć... Był ongi Orgaz. Rycerz kościoła, myśli katolickiej. Cały się wkołysał w poszept tej świętości i cały puklerzem jej się opancerzył. Nakrył sobą wiarę, po czym od tej wiary jednym susem wdzięcznym odbił się jak orzeł z wyniosłej chojny776 i do nieba wstąpił. Cytujesz Spinozę. Propositio777 ósma tej samej księgi, którąś ty powołał, opiewa dosłownie: „Omnis substantia est necessario infinita”778. Orgaz się nie skończył. Z tej samej materii Hevemeyer powstał, jako ciąg dalszy. Dowód jest na twarzy. Kosmiczna logika zapędza obecnie kolekcjonera, by powrócić raczył do swojej pierwotnej, rycerskiej treści. Ja się upominam o prawo substancji. Substancja wędruje, często się przebiera, przez wieki grasuje, w nich się deformuje, ale nie zatraca sensu swojej treści. Zostaje jej wyraz niezmienny, istotny. Substancja twoja to własność Orgaza. Więc cechy twoje i pomyślenia pochodzą wszystkie z właściwości jego. Podstawa spoina psychiczna, mózgowa i atomiczna, zapaskudzona przez wieków namuły. A Orgaz wierzył!...
— Co robił Orgaz? Pożycz mi zapałki. Kapuśniaczek siąpi, zagasił mi fajkę.
— Orgaz w Boga wierzył!...
— Kowerkotowe779 palta są marne w ostatnich czasach. Fason głupawy, mydlinowa barwa, nie odpierają deszczowej napaści, lecz ślęgną780 jak gąbka.
— Oddaj cesarzowi, co jest cesarskie. Kupiec firmowy i głośny miliarder dług musi spłacić swemu protoplaście. Dług podstawowy, wynikający z nieracjonalnej uczuć gospodarki. Wnieść trzeba opłatę na amortyzację długów kosmicznych. Zwróć Orgazowi, co Orgazowe!
— Mógłbyś raz wreszcie wyrzypić781 pytanie, o które chodzi, miast głosić kazanie biblijno-bankowe, finansujące drobnomieszczańską uczciwość, dość rzadką.
— Bacon782 w rozprawie wybitnie gładkiej, tytułem upstrzonej: De la Dignite et de l’Accroissement des Sciences783 stwierdza wyraźnie: „La prolongation de l’expérience peut avoir lieu de deux maniéres: par répétition ou par extension”784. Ja, który ciebie, dostojny gościu, bez przerwy doświadczam, chętnie poniecham maniery drugiej, czyli rozszerzenia umizgów do pana na okrucieństwo, co kardynał Nino bezwzględnie zaleca i poprzestanę na repetycji arcyślamazarnej, innymi słowy: na wbijaniu ćwieków do głowy upartej, ale dbam o pewność, że głowa nie spadnie, nie straci kierunku, że siedzi mocno na wierzącym kręgu...
— Tezy, hipotezy, literatura, naukowe sztuczki. Ja nadsłuchuję, czy wynurzenie o Ewaryście jakie nie padnie.
— Na ślubnym kobiercu, podczas pantomimy przy tobie stanie i już nie odejdzie, jak długo sam zechcesz. Ale dziewicę poślubić może i uwieść ze sobą w życie zmarszczone i nadszczerbione jedynie ten Orgaz, który jest czysty i rzeczywisty, Orgaz, który wierzy w istnienie Boga!
— W najbliższych dniach bankiet zaręczynowy wydam w barwach prerii. Chcę zapowiedzieć związek oficjalnie, by wkoło padł postrach na konkurentów ewentualnych. Mężczyźni wszyscy na tym przyjęciu muszą oślepnąć. W tym celu na oczy tych spozieraczów założę opaski gumowe, wlepne785, by mojej rozkoszy nikt nie mógł zgwałcić spojrzeniem chwackim.
— Przedtem jednak trzeba być kawalerem, przysposobionym do służby Boskiej, czyli Orgazem godnym ubóstwionej i kompanionem imprezy mojej. Orgaz wierzy w Boga, i Ewarysta, i ja sam wierzę...
— No i cóż z tego? Pytania nie słyszę, pytania nie stawiasz a ściuchajdy786 same na konserwy składasz w ugrzecznioną puszkę mej cierpliwości, gdzie same skwaszone kłębią się niesmaczki.
— Kongres się zbliża. Międzynarodowe, społeczne niesnaski wyzyskać muszę na rzecz propagandy religijnych orgii. Nie mogę już dalej odsuwać terminu. Czeka pantomima, czeka Wesele i Ewarysta. A Orgaza nie ma. Ciągle jeszcze nie ma. Do Orgaza aktor przysposobiony i uzbrojony w pogotowiu stoi. Dotąd wcale nie wie, gdzie Orgaz istnienie swoje zaczyna. Na wiary ściernisku bosymi stopami twardo stanąć trzeba. Pytam wobec tego:...
— Czuję, że zadnice787 obie przemoczyłem.
Zbawca papulaty788 i czerwieniaty789 naćmyrał się790 zbytnio, jest rozkiwany, tępta791 nogami odrewniałymi od niedogody, jak kępiak792 na wydmie obwiesił konary sczuchranej zadumy. Rdzawe zapytanie, jak zdradliwy chechłak793, w garści ukrywa, by je wprost w serce Orgaza-ciaracha794 wrzepić lada chwila. Na twarzy wybrańca inactwa795 dogląda i hatłamajki796 z duszy mu wygania. W kałużę wstąpił, w której piłowiny797 wielkiego gadania o wtajemniczeniu powoli toną pożółkłe, spienione. Cały upaciany, Mr Yetmeyer dychawiczną czkawką stawia pytanie:
— W jedynego Boga, w Boga-myśl-początek, w Boga-ukochanie, w Boga-stworzyciela, twe źródło, twe ujście... wierzysz, Havemeyer?
Świnia — dobry omenWzgórzystym przejściem tuż nad urwiskiem i nad głowami wybiedzonymi obu miliarderów kadeckiej szkoły sunie parada, Wracają z ćwiczeń. Orkiestra się piekli. Świdrują ucisz798 fujary, klarnety. Mgławica-śmietana została przez werble ubita na pianę. Błyskają latarki. A gardła junackie fanfaronują799:
Nikt nie odpowiada. Jaskot800 już wsiąknął w przedmiejskie fafoły801. Wybleszczył802oczy wiary nauczyciel i uszu nadstawia. Omacnica803 zdradna na grzbiet mu skoczyła, szyję oplotła i już się szykuje, by zbawcę zagardlić804. Zsiniał, napęczniał, ale do ostatka chce kolekcjonera ciepciucha805 wybadać.
Niedoszły Orgaz oniemiał i zmartwiał. Omglił się fajką i kamaszkami sfrancuziałymi w kołbani806 babrze.
Rzeka klajdosi807, szryz808 topniejący krechci809 jak tafta.
Przed Yetmeyerem w dalecznej ostronie810 kosmosu harhara811 z wolna się otwiera. Jest przeorana i użyźniona. Na oba kolana w błocko upada i szczęśliwości wieczystej woniaczki812 pachając813 łakomie, w ucho wybrańca ponawia pytanie:
— Orgazie szczęsny, Orgazie niedoszły, czy wierzysz... w Boga?... W Boga Ewarysty?...
Wystawinoga814 powstał pozorzysty815.
— Ogłupieć można w ślakwie816 zatraconej. Pójdźmy ku miastu! Oświetlona droga!..
Niebo szaruży, hargusi817 Tajo. Na uspy818 weszli. Gibas819 dąży przodem. Jednacz820 zgnębiony kaczka się821 za nim. Wschodowiec822 biczuje. W trząskim823 ile toną. Raz wraz kamyczki, stąpaniem strącone, kulają się w rzekę i zaczepiają fale pośnione. Pacuk824 na but skoczył Havemeyera i jak oparzony strzelił do graźni825.
— Wprost nie rozumiem. Ode mnie wymagasz nadzwyczajności za Ewarystę, a jednocześnie bez żadnych skrupułów Podrygałowowi dajesz ją za żonę! Czymże jest ten chłystek?
Wstępuję pod górę, uliczką stromą. Niemiłosierny bruk starożytny. Ślizgota826 dręczy. Kudłas827, aferzysta z piekarni przydrożnej, zwąchał szopówkę828, gna jak szalony tam i z powrotem, jazgoce chrypliwie. A zaduszliwy829 i zamyśliwy830 wiary plantator ledwie że drepce za swym rycerzykiem.
— Ja panu powiem. Rosjanin jest ważny, bo wtajemniczony rychlej od waszmościa. Podrygałow... szatan. On wierzy bardziej niż ktokolwiek inny. Najoczywistsze oddanie się Bogu przez protest zgryźliwy i nieprzytomny. Lecz nie wykluczam, że baletmistrza może spotkać zawód. Mógłbym ostatecznie tego bolszewika wystrychnąć na dudka. Przekonany jestem, że odszkodowanie przyjmie z ochotą. My, wyznawcy Boga, do wszelkich ustępstw jesteśmy skłonni, ale wśród swoich, podkreślam wśród swoich. Gdyby więc odpowiedź, której oczekuję, wciąż oczekuję... choćby dlatego, że pozór zwycięstwa od czasu do czasu jest wprost niezbędny, witaminy skrzepią w zwapniałych żyłach... Otóż gdyby Orgaz, prawdziwy, udzielny wszedł w pantomimę, widzów twarzą nabrał i na religijne wypędził pastwiska, miałby wabną żonę, a ja bym częstację831 sprawił po weselu, jakiej nie było na królewskich dworach i na pamiątkę wtajemniczenia wstawiłbym w dancingu najwspanialszą izbę: Camera degli Sposi832... Maliznę833 tylko zrozumieć należy, a mianowicie, że nasze kolegium czcicieli religii unika, jak ognia, osądu strasznego, który inkwizycję spotkał najniesłuszniej: „Ci serviano di Dio, e non serviano a Dio”834. Polecam panu na dni najbliższe lekturę wskazaną i aktualną do poduszeczki z mej biblioteczki: Lorenzo Valla835 De voluptate ac de vero bono836 oraz Pontano Ferranty I.837, znanego poety: De amore coniugali838 i De prudentia839 i Asinus840 także...
Coraz marniej drepce, pałąkowymi przebiera nóżkami.
Od introligatora po scenie domowej i po zasadniczym nieporozumieniu wygnana została nieco rozjuszona sędziwa, czcigodna, szerokobara, familijna grula841. Jest nieprzytomna i oburzona, więc w świat szeroki na oślep cwałuje. Fatum zrządziło, że na papconia842 dancingowego, na Yetmeyera, z rozmachem wpada, grzbietem podjeżdża pod rozkrocze jego, porywa ze sobą dżokeja-grubasa, kilka kroków dźwiga i zrzuca w końcu, niby tobołek, na krawędź chodnika tuż przy latarni, naprzeciw fryzjera. Na krzyż się zwalił i głucho jęknął. Jest zagwazdrany843 czerwoną glinką, zsiniały, zmięty. Bok ma bolawy844, więc jak czerwiatka845 na wznak się rozłożył i nóżętami oraz rączkami wymownie porusza. Opasłe liczko cierpotę846 wyraża, a łezki w oczach garną się do światła. Próżno zabiega kawaler-chudziara847, by zbawcę dźwignąć — jest słabosilny. Pomoc nie nadchodzi, jakkolwiek w pobliżu urwisów banda, na płycie kamiennej puszczając frygę, wyje jak w dżunglach dzikich słoni stado na widok tygrysów.
— Wypadek niezwykły, wprost alegoryczny. I skweres znaczny, zwołać trzeba ludzi, siłaczy wybitnych, by w portantinie848 pana unieśli. Kości są całe?
— Proszę, Havemeyer, nie trudź się pan zbytnio! Poleżę, odmoknę, odsapnę, odzipnę. Tyle spoczynku mojego na ziemi, ile mnie świnia, przypadkiem zesłana, gdzieś w błoto potrąci. Myślę jednak sobie, żebym wnet
Uwagi (0)