Wesele hrabiego Orgaza - Roman Jaworski (dostęp do książek online txt) 📖

pragnę w łbach ludów powszednich. Zgliwiałych wierzeń ikony złociste, sekciarskie kokony, zabalsamowane marzenia wieczyste wskrzesić muszę, schłostać i gnać na oślep w międzynarodową wędrówkę miłowań, w pielgrzymkę do źródlisk, gdzie sens żywobycia701 na człowieczej ziemi: twórczości zamieć, rozkosz, rozgoń702, żmuda.

— I dlatego właśnie ja mam psieć703 na słocie?

— Typowy Anglosas, O wygodzie duma, gdy gna do ataku. Wyspa Zapomnienia. All right! Pański pomysł. To insularna wzorowa konstrukcja. Pranarodowa. Arsenał szykujesz, czaisz się do skoku. Musisz napaść wreszcie, by poczuć, że jesteś. Zwycięstwo twoje możliwe jedynie w udanej zaczepce, zamaskowanej czcigodną obroną. Od wieków sposobisz doskonałe twory na ten rajd korsarski. Przymierza udajesz z Francją czy z Japonią, do Niemców się mizdrzysz. Jesteś łagodny, ściśliwy704, rozumny, arcypokojowy, a właściwie czekasz, aż będziesz gotowy do niezawodnych, zwycięskich rozbojów. Wdzięcząc się i czuląc jak chomik biedota, dla twych zawojowań świat cały przemieniasz w schludny, zimny spichlerz. Musisz napastować, by nikt do wybrzeży twoich nie podszedł i byś zwycięsko mógł nadal siedzieć, gdzie dotąd siedzisz. I stąd tyglem jesteś wydoskonalonym przetworów solidnych.

— Wielkiej Brytanii i Stanów Północnych metafizyczna czcigodna postawa.

— Zastosowana do geografii niezmiennie kosmicznej. Ja również zachowam te przekazania, które potężnia705 dawna iberyjska ześciboliła706 w kształty pojmowania obowiązującego po dziś dzień mą rasę. Prawego Jankesa nazwisko dźwigam wprawdzie bez odrazy, ale Metys jestem pod każdym względem i na każdym kroku. Ojciec haciendado707 krwi semihiszpańskiej, natomiast matka piękność indiańska w Tehuantepec708 stanie prym ongi wiodła między dziewicami, przeznaczonymi na eksport do wiosek sztucznych w Lunaparku pod miastem Hamburgiem, gdzie mieszkańcami na rozpłód i pokaz mogą dzikusy być sami wyłącznie.

— Mi jefecito!709 pantomimowy i religijny! Na czele Armady710 zapewne nowej śmiałkować711 zechcesz wkrótce przeciw Anglii!

— Każdy czyni swoje i samemu sobie. O to właśnie chodzi. Gdy rezerwuary są przepełnione pracy wynikami, surowców nadmiary wnet się wymykają na walne spotkanie, a z tego zderzenia i z tej chaosu generalnej próby zazwyczaj koślawe oraz zakrwawione reguły powstają nowego ładu. Twórczym przymusom kosmicznych żywiołów nie przeciwstawisz kaprawych zażaleń ludzkiej mizeroty. Więc jeśli zderzenie i poczubienie formacji skończonych oraz wyczerpanych jest nieuniknione, to niechaj nastąpi po prostu nadzianie anglosaskich promów na spotworniałą tamę Mongołów. Niech Zachód uderzy przed Wschodu powstaniem i niech doskonałe będzie to spotkanie. Znacznie, znacznie prędzej, niźli się spodziewasz, przyjdzie katastrofa zapładniająca, a zatem błoga. Ja i mnie podobni musimy się poddać tej, co w żyłach płynie, przypieczętowanej wiekową powtórką, zupełnie swojskiej i nieuchronnej: półwyspu koncepcji. Według Ganiveta712 jest jeszcze lądowa, czyli trzecia z rzędu obok insularnej, właściwej tobie, lecz o niej kiedyś na kongresie powiem. Otóż półwyspu zwycięska postawa możliwa jedynie przez ocalanie, ciągłe prostowanie i oczyszczanie niepodległości. Pociąga za sobą produkowanie niebezpieczeństw sztucznych podczas pokoju i zaprawianie obywateli do latającej po kraju guerilli713 przy współudziale stałym rozboju. Zrozum, co ja czynię: nic mniej i nic więcej, jak tylko czujnością nachalnej konstrukcji myśl niepodległą statecznie bronię przed inwazjami zaborczych szablonów. To tradycyjne Iberyjczyka zobowiązanie.

— Teraz pojąłem, dlaczego to na mnie, miast zbroi rycerskiej hrabiego Orgaza, śmiertelnicę714 wkładasz!

— Szczyci się ma rasa, że syn jej Servet715 krwi obieg odnalazł. A krwi upuszczaczy, sławetnych, przebiegłych, mamy co niemiara. Jednego wymienię: doktora Sangredo. Jankes dziś już jestem bezwzględnie poprawny i mieszaniec wierny Stanom Zjednoczonym, ale narodowych trzymam się przekazań. W stosunku do pana okrucieństwa moje wciąż w zanadrzu chowam, choć płatasz mi figle i jesteś krnąbrny. Nie tracę nadziei, że twojej aorty rytm przyśpieszyć zdołam, że schizofrenię716 kolekcjonerską i bohaterską przez odżywianie mózgową treścią wkrótce pokonam, że rolę w Weselu przed banalnością, czysto aktorską, zgrabnie osłonię i wiarę Orgaza w myśl twórczą, własną sprowadzę do serca twego bezboleśnie, po czym dopiero w uroczystym ślubie na twarz ją wywabię.

Bohaterskości śliczne mauzoleum wystawię, urządzę, byle na czas jakiś przynajmniej raczyła pośród rupieci poleżeć spokojnie i zatłuszczoną swoją dostojność wyprowadzić chciała z każdego czynu i z każdego słowa.

— Zgadzam się potulnie. Nazwijmy inaczej: myślenia rycerskość. Była nieodzowna za Torquata Tassa717, doprowadziła do wypraw krzyżowych i dziś nam kulturę musi również wskrzesić, która po wojnie do piekieł wstąpiła. Myśl niepodległa i świętobliwa...

— Wyśmieje cię każdy, powie, żeś szołowierz718.

— Potrafię wymusić... Myśl, odskrobana spod obywatelskiej lawy frazesów, spod pedregale719, czyli spod paskudnych opinii jęzorów, ona, ona tylko zdoła w człowieku świadomość wywiercić, świadomość kosmiczną, zgoła zbyteczną wszelkim manekinom, mrówczym wiercipiętom, łataczom, partaczom i innym zbiorowych wypocin mamidłom, tysiącznym wymoczkom apetytów, chwytów, rozczuleń i zgrzytów... Kosmiczna świadomość!.. Skarbiec samotnika. Nikomu dostępny i tajemniczy, jak zwyż Kordylierów. Dłutowanie słychać... Ktoś wali, wciąż wali, młotem-błyskawicą... niemal wyuzdanie. Czuwa i wykuwa w zadumanych chmurach, w zieleni spachniałej, na stalowej fali prawdę-olbrzyma. Nie ugniecioną przez jakichś szachrajów niby to konieczność niby narodową, ale na marmur stężałą, zmądrzałą, zbryzganą potem najweselszych szaleństw, rozpłomienioną jak flor de cacao720, a wyczuloną jak noworodka z galaretki ciało... dziejową rolę.

— Uducha721 cię dławi, jeszcze się ukrztusisz...

— Niepodległość kocham, abyś o tym wiedział! Jak niewolnik żyję w ojczyźnie przybranej, wśród pobratymców tamtejszych i tutaj wszędzie szarpany, podskubywany, zewsząd obabrany tą bezmyślnością, która im służy, rozszwargotaną i chichotliwą. Morałów siklawą we mnie chlustają, plwając wokoło cuchnącym charkotem gruźliczych patosów. Na moją chwałę wszystko się obróci! Człek niespętany, nieposkromiony ekskomuniką czy karną ustawą, naganą gazety czy orderu chwałą — współżyję z epoką, którą sam kształtuję, szczwanym demokratom po prostu na przekór, zaś zadąsanej i rozbuchanej przyjaciół zgrai ku wiecznej żałobie.

— Hola! Na co, po co? Co to znaczy tworzyć? Tej funkcji nie ufam. Człowiek nie do tego. Mózg umie zaledwie składać, kombinować. Musi na pierwiastkach opierać się znanych, do celów praktycznych je przystosować i opiłować, a czasem tylko nieco ryzykować. Dlaczegóż twórczości używać przesady, skoro sprawa prosta i na kompilacji to wszystko polega, co stanowi nowość? Rolę jednostki w zadaniu spostrzegam, by z pracy gromadnej wartości wyławiać, upostaciować, nieco uprzystojnić i z powrotem tłumom na żer oddawać. To nie jest twórczość, lecz tenisowa dość nudna zabawa. Gromada play722 ryczy, a indywidualność ready723 stęka! Niebawem już może wszystkich was przekonam, że nie ma twórczości, że jest odbijanie, w dodatku dość żmudne, piłek umysłowych z garści do garści.

— Wulkan i ocean. Hiszpania — Brytania. To nasze kontrasty. Albo wybuchnę i wody twe zdławię, albo mnie zgasisz potopem twej nudy. Zbiorowość romańska sama z siebie formy obowiązującej i przymusowej w układzie wszechświata nie ustali nigdy. Musi podpalaczy mieć fajerwerków i dręczycieli w kształtowaniu sprawnych, czyli maniaków niesamowitych, mnie wielce podobnych. Z tęczowo barwnej, wirującej bani galijskich środowisk nikt na rozpłodek wyłowić nie zdoła romantycznych cacek, cebulek marzenia czy kwietnych pyłków. Tu musi samotnik sam z siebie dać kiełki na wszelki zarodek, jak bajki czarodziej, sam musi zarybić społeczny basen, który skądinąd jest aparatem zachwycającym i niezawodnym. Jednostki zlecenie zbiorowość wykona nieskazitelnie, przepysznie i dzielnie, po czym znów spoczywa kokieteryjnie, żądna dalszego, twórczego gwałcenia. Romańska produkcja — to romans dwupłciowy jest marzyciela czy rozpustnika z gromadą cnotliwą, u Anglosasów zaś rodzi kulturę — solidna społeczność i niemowlęta jednostce powierza na wychowanie, udoskonalenie lub rozwydrzenie. Z pomysłów jednostki żyje ma społeczność, a waszą jednostkę dzielna jej gromada w myśl swą przyodziewa. Różnicę wybijam, ażeby zaznaczyć, jak bardzo troskliwie o udział zabiegam wzoru dżentelmena anglosaskiego w moich plebejskich, meksykańskiego cowboja, wichrzeniach.

— Słyszysz, jak światówki724 skoczne z operetki ktoś wygwizduje?

— Tym lepiej dla nas. Pewność zyskujemy, że nikt nie szpukuje725. Wyznanie wiary czytałeś Newmana726? Jemu zawdzięczam, co obecnie czynię. Na tierra tamplada727 powojennej ery zakładam inspekta, niepodległej myśli sadzonki wlepiam, by religijne zeszły sentymenty. Wcale to nie będzie lekka krotochwila z sukcesem prawdy, której klatki trzeba, aby uwierzyć w nią chciała widownia, lecz borba728 szczera i wielki rwetes pod gołym niebem, bez nadprzyrodzonej łaski suflera. Massa Havemeyer! — prostacka afera o samoistnienie, o sens równowagi z prawdziwym człowiekiem, na wspólnej tratwie twórczego chcenia. I tu jest droga, na którą wstępuję — droga do Boga!...

— Zabraniec729 jesteś i wcale nie widzisz, jak z niemrawych nurtów coś wciąż się wychyla i podsłuchuje, czy skrada się ku nam.

— Do nory czmycha przyrzeczny padalec lub patroluje łódka celnika w poszukiwaniu premiowych procentów od kontrabandy. Zwierzeń mych końca cierpliwie dosłuchaj. Ja cię wtajemniczę, a ujrzysz światło na dalszą drogę o wiele pewniejsze od racjonalizmu ckliwego płomyka... Oparłszy człowieka o myśl niepodległą, o religijną miłość do wszechświata, metafizyczną zakończę imprezę pełnym akordem. Nie spocznę pierwej, aż mi się uda u ludzi rozdmuchać czy też rozpętać, a w razie potrzeby, jak cepak730 wykudlić731, wyfilutować732 jak jaki urwis, wygłupić733 jak żebrak, lub wyświergolić jak skoczne kusidło734, czy ostatecznie wręcz wyklamkować735... pokochanie Boga.

— Wstyd błędzić736 doprawdy, panie Dawidzie, tak zadufały737 same koszały...

Kompromis i wtajemniczenie

— A-to-tso powrócił z Onczidaradhe w samo południe...

— Co? Kiedy? Którędy?

— Powtarzam: dzisiaj jeszcze przed obiadem. Najkrótszą drogą, bo napowietrzną przybyli obaj...

— A kardynał Nino?

— Pozostał na wyspie, na „Zapomnienia” twojej własnej wyspie, w „Pałacu lodowym”. Miewa się dobrze, przesyła ukłony... Ja nie tęsknię za nim... jest mi niepotrzebny.

— Czyżby?... I co, i co jeszcze?

— Evenement738 żadne nie zasługuje na wymienienie. Chyba drobiazg taki zbyt mało znaczny, a mianowicie, że pakt już zawarty i podpisany między naszymi powiernikami...

— Pakt? Kompromis marny. Przed rozegraniem sportowej zabawy!

— Sportem jest wszystko. Sportem być może walki poniechanie, sportem pojednanie, sportem rozpoznanie wszelkiej konieczności, sportem akt... wiary...

— Zbyt słabe mam serce, panie Dawidzie, do tak ryzykownych i wyczerpujących ćwiczeń zabawowych.

— Masz być Orgazem. Bronisz się zawzięcie, ale powoli wchodzisz w przeznaczenie, które przyroda nakłada na ciebie, dawszy ci twarz świętą. Rycerski jesteś i rolę weselną spełnisz do ostatka. Przez samą więc wdzięczność i przez łagodność, która we mnie mieszka, nie chcę okrucieństwa. Wyzywasz mnie wprawdzie przez upór, swawolę, lecz prawdziwe męstwo nie odpowiada na zbytki ryzyka. Regenerację Havemeyera na conde Orgaza przeprowadzę składnie, zgodliwie, pogodnie i dlatego właśnie za paktem jestem, który między nami zaskoki739 usuwa, przez co umożliwia, bym do twojej duszy wdrobił740 ulubienie741 szelestów wszechświata...

— Mój tułumbasie742! Niejednokrotnie stwierdzaliśmy obaj, żeśmy sprzeciwniki743. Do pantomimy mimo to staję, jako że przegrody wymurowane stanowią podnietę, niejako harcerską, do przeskakiwania. Bardzo mnie ciekawią wyniki działania na opak, na przekór samemu sobie. Szanowny zbawca nienasytny jednak i chciałby po prostu mnie zagrabusić744, wierzchować745 nade mną. Bronię się, jak mogę, bo nie umiem stchórzyć ani oczu wapnić746, gdy mocowanie o przekonanie podjąłem z kimkolwiek. O jakimś pakcie między świętoszkami dwoma przybocznymi wspomniałeś to-owo. Nie znam szczegółów i nie rozumiem dlaczego sadhus raportu winnego dotąd mi nie złożył, ale rozumiem, że pojednanie odmiennych celów, czy walne przymierze, jest niemożliwe. Tu przypominam, co mi na myśl wchodzi, sentencję Spinozy747 z Ethica, dzieła zapomnianego: „Quae res nihil commune inter se habent, earum una alterius causa esse non potest”748. A tak się rzecz miewa z Przedśmiertnym Dancingiem i z lodowatą Wyspą Zapomnienia.

— Myli się waszeć! Sknarzyć749 nie zamierzam, lecz pragnę udobrzyć750 między nami zadry. Cel pański przyspólny moim zamiarom: obaj wykaraskać musimy kulturę, która w powojenne zapadłszy wertepy, cierpli na rupturę751, nędzny ma trawieniec752 i przestrzelone wszystkie cztery łapy. Dancing czy wyspa — to tylko figury nieco odmienne tej samej ochoty. Można więc spróbować, czy ten wartogłowiec753 (na myśli mam dancing) nie chciałby się wklepać w wyspę biadolącą (twój pałac lodowy!) oraz czy ożenek konstrukcji myślowych pożycie stworzy trwałe i wzorowe? Dancing w związki wejdzie z rozpędem jurnym, wyobraźniowym, a więc i rozpłodnym, wyspa natomiast z posagiem godnym (własny dach nad głową, pełna niezależność, wierni poddani, olbrzymia flota, chmara samolotów, zalotne galerie, a nade wszystko pierwszorzędny sprycik). Przebudowa mózgów przez myśli spłodzone w mariażu wytwornym i w rodzinnym cieple. Prawdziwa kołyska dla noworodka cywilizacji wielkoksiążęcej, twórczości kosmicznej i religijnej. Jeżeli już mamy borykać się ze sobą, to chyba w małżeństwie, jako przystoi na amerykańskie, pierwszorzędne firmy. Wesele Orgaza przemienić się może we wszechświatowe, huczne weselisko. Po przedstawieniu Tańca trzech uśmiechów wyruszym gremialnie z całym inwentarzem, lądami, morzem, powietrzem, pod ziemią w strefy lodowe, by uruchomić wspólny nasz biznes metafizyczny...

— Jak to? W te zaświaty mają zdążać ludzie?

— Za myśli wędrówką wędrówka narodów. Ruch, ożywienie, pątników wyprawy, kosmosu mikroby wirujące wszędzie. Fantastyczne zyski, zwłaszcza przewozowe taryfy bajeczne! Złożym towarzystwo: nieprześcignione a latające nasze cygara i śmigające pod wodą pijawki,