Krysia bezimienna - Antonina Domańska (dostęp do książek online .txt) 📖

Mikołaj Wolski również w murzyńskim, ale bogatym przybraniu, na czele pocztu usmolonych dworzan, pokłonił się najjaśniejszym państwu i wskazał ręką poza siebie. Tuż za murzyńską rotą toczył się wóz pozłocisty, na nim panna biało ze srebrem ubrana, wsparta na tarczy z herbem Zamoyskich. Obok niej młodzieniec ze sztandarem, na którym herb i cyfra172 Stefana Batorego.

Najmiłościwsi królestwo wychylili się z ganku, klaszcząc w ręce i głośno dziękując za piękną niespodziankę. Gryzelda śmiała się do Murzynów, a pan hetman powiewał czapką.

Wtem bystre oko jego dojrzało coś równie jak murzyński zastęp niespodziewanego, na który to widok ciemny rumieniec twarz mu oblał i głęboka bruzda przecięła czoło: nie dalej jak o dziesięć kroków harcował na siwym dzianecie... banita, Samuel Zborowski, wcale się nie ukrywając ani odwracając twarzy. Owszem, wzrok zuchwały utopił w obliczu Zamoyskiego. Pan hetman przygryzł wąsa... w obecności króla wszczynać pościg za zbrodniarzem, niweczyć całą zabawę było niepodobieństwem. Czuł się bezsilnym i bezbronnym, a drwiący uśmiech Samuela przytakiwał jego myśli.

Murzyni zawrócili ku Pannie Marii i posuwali się z wolna rynkiem w ulicę Grodzką; a tymczasem nadchodziła druga grupa.

Mikołaj Zebrzydowski jechał na starożytnym wozie jako Saturn173. Dwanaście pacholąt ubranych czarno i dwanaście biało, czyli godziny dnia i nocy, ciągnęło rydwan. Każde miało na głowie tarczę zegarową. Obok Saturna siedziała postać trzymająca oburącz kulę złotą, co miało oznaczać złoty wiek za panowania Batorego.

Potem jechał Jowisz174 z Minerwą175 na wozie otoczonym obłokami z jakiejś lekkiej, bawełnianej tkaniny. Z rąk boga bogów padały iskry piorunowe, bardzo kunsztownie przyrządzone... Wtem bogini mądrości, zapominając o swej niebiańskiej godności, wrzasnęła przeraźliwie, uniosła greckiej szaty wyżej, niż boginiom uchodzi, i jednym susem była na bruku, wśród tłumu nędznych śmiertelników. Jowisz spuścił na nią wzgardliwe spojrzenie, ale i jego boskie oblicze zzieleniało nagle przestrachem... bawełniane obłoki buchały płomieniami. Tedy i Najpotężniejszy zeskoczył z rydwanu. Na szczęście o dwa kroki stamtąd stała pod rynną Sukiennic kadź z wodą; w jednej chwili ugaszono ogień, a bogowie już bez obłoków i bez piorunów pojechali dalej.

— Gdzie Chwalibóg? — spytał Samuel Zborowski jednego ze swych dworzan, rozglądając się w tłumie.

— Był przed chwilą — odparł tenże — coś chyba ciekawego dojrzał, bo widziałem, jak parł koniem ku ratuszowi.

Tymczasem uwagę wszystkich, a nawet i Zamoyskiego, zajął widok przewspaniały: oto rozpoczynał się pochód i tryumfalny, przedstawiający zwycięstwa króla nad Moskwą. Była to wieża, którą toczono na kołach przed miłościwego pana, a na niej złotymi, olbrzymimi literami wypisane zamki i miasta zdobyte przez Batorego. Powyżej wiersz łaciński, głoszący chwałę zwycięzcy. Za wieżą szedł oddział konny i wojsko piesze, dalej wozy ze zdobytą bronią i przywiązani do wozów słudzy i czeladź pańska, przebrani z moskiewska, jako jeńcy wojenni spod Połocka, Wielkich Łuków i Pskowa.

Samuel Zborowski wmieszał się między rycerstwo i przedefilował bezczelnie z kilku dworzanami przed królem. Szczęściem dla niego, Batory nie przypuszczając nawet podobnego zuchwalstwa, mniej przypatrywał się wojsku niż pięknie umajonym wozom z trofeami; szlachta zaś, choć go prawie każdy poznał, nie śmiała go zaczepiać, by nie wywołać burdy albo i czegoś jeszcze gorszego.

— A taż białogłowa na trzecim wozie, co ma oznaczać? — spytał król Zamoyskiego. — Pancerzem okryta, u jej stóp skrępowany Moskwicin.

— To ziemia inflancka oswobodzona orężem waszej królewskiej miłości.

— A ci, co teraz nadjeżdżają? Orzeł biały na przedzie, cztery konie białe.

— Na wozie stoją książęta Słuccy, przebrani na hetmanów — tłumaczył Zamoyski — z tyłu trzy kopie związane łańcuchem, a do łańcucha przykuci słudzy książęcy, niby to bojarowie i starszyzna moskiewska.

— Powiedz im wszystkim wasza miłość koniecznie, ino nikogo nie pomiń... że mię okrutnie ucieszyli tymi widowiskami; ani mi w myśli postało, że tyle wspaniałości oglądał będę.

— Pojrzyjcie, miłościwy mężu — wmieszała się królowa Anna do rozmowy — wojenne obrazy skończone zda się, a zbliża się na dwukolnym176 rydwanie Kupido177 z łukiem w ręku i kołczanem na ramieniu.

Król powstał z krzesła, oparł się rękoma o kamienną balustradę i patrzył rozbawiony w rynek.

— A tuż za synem Wenus178 podąża, patrzcie, wasze miłoście, jaki specjalny ma wozik, na podobieństwo muszli morskiej. Ino... jak na niewiastę... bary za silne i kark jak u tura... cha, cha, cha! toż to Piotr Myszkowski! Daj go katu z taką Wenerą! A tenże skrępowany u jej stóp?

— To starszy brat, Jan Myszkowski, przedstawuje Parysa179 zwyciężonego przez piękność.

— Ho, ho, i muzykę mają, i wonność rozpryskują dokoła, i dwór okazały... cóż za deputacja ku nam podąża?

Trzech jeźdźców strojnych zatrzymało się przed gankiem, jeden z nich podał hetmanowi wbite na ostrze włóczni złocone jabłko z napisem łacińskim „dla najpiękniejszej”.

Zamoyski podziękował i złożył ten dar pochlebny w ręce swej żony.

— Teraz, teraz miłościwy panie i mężu — zawołała królowa Anna z wielkim ożywieniem — raczcie zwrócić uwagę, zbliża się właśnie owa urodziwa Diana, o której wam już wczoraj wspominałam. Nikt by nie odgadł, że to rycerz, a nie panna.

— Zaprawdę, cale nadobnie wygląda — zdumiewał się król — maskę ma arcypięknie udaną.

Rydwan bogini Diany, ciągniony przez sześć chartów, toczył się z wolna i zatrzymał przed gankiem domu Spiglera. Smukła postać w zielonej greckiej szacie i wieńcu na płowych włosach zwróciła twarz zamaskowaną ku najmiłościwszej pani, przycisnęła rękę do piersi i pochyliła głowę.

Ukłon ten przyjęto hucznymi oklaskami; król jegomość wychylił się z ganku i bił w dłonie, jak tylko mógł najgłośniej.

Diana przystanęła trochę na uboczu, a zaraz ukazał się wóz drabiniasty, ciągniony przez cztery węgierskie woły o zakrzywionych jak olbrzymie widły rogach. Drabki oplecione były gęsto pękami polnych kwiatów, a na snopach żyta i pszenicy siedziała boska opiekunka żniw, hoża Ceres, ze swą córką, Prozerpiną.

Pani miecznikowa, rosła, przystojna blondynka, dobrała strój licujący z odgrywaną przez nią rolą. Zwinęła wysoko na głowie swe bujne, jasne włosy, a maleńki złoty sierp o rękojeści z drogich kamieni tworzył na nich rodzaj diademu. Szata z brokatu koloru słomy skrzyła się od brylantowych kropel rosy. Bogini Ceres była prześliczna.

Obok niej Prozerpiną, szczupła, śniada, z puszczonymi wolno kosami, wieńcem ognistych maków nad czołem, w szacie pąsowej ze złotem. Przy dorodnej żniw przodownicy wyglądała jak prawdziwie nadziemskie zjawisko. Uśmiechnięte usteczka szły z makami w zawody, z przecudnych oczu płynął czar.

W orszaku rycerzy, co po skończonym pochodzie zwycięskim zostali na rynku jako widzowie, znajdował się pan Samuel Zborowski z kilkunastu dworzanami. Był tam i Andrzej Chwalibóg. Od chwili pojawienia się wozu Cerery zapomniał, gdzie jest, z kim jest, zapomniał, że to Kraków, że to zabawa na cześć króla i państwa młodych, nie widział nic prócz Krysi... zmysły mu się mieszały. Kierował nieznacznie koniem, wymijał pieszych i jezdnych, byle iść tuż za nią, byle jej z oczu nie stracić.

Woły stąpały poważnie, powoli; najjaśniejsi państwo raczyli przemówić kilka słów łaskawych do pani miecznikowej, a ona z wysokości swego słomianego tronu podała królowej na posrebrzanych grabiach pięknie uwity wieniec z kwiatów i kłosów.

— Gdzież nam zawrócić i którędy jechać? — spytał siostrzeniec pani miecznikowej, który był za woźnicę.

— Rade byśmy już odpocząć — odpowiedziała — do domu, Stachu. Ino Małym Rynkiem i popod Gródek, bo tędy bliżej.

Jeszcze nie dojechali do rogu, gdy nagle z tłumu wypadł mąż jakiś zamaskowany i nie zatrzymując nawet wierzchowca, pochwycił Krysię na ręce, posadził przed sobą i pognał we Floriańską ulicę, gdzie ludzie z rzadka stali pod domami.

Głośnym śmiechem i oklaskami przyjęto ten wyborny pomysł. Każdy z widzów dorozumiał się od razu, że był to tylko niewinny figiel, bo przecież tu, na oczach królewskich, nic zdrożnego dziać się nie mogło. Niektórzy obeznani z mitologią wołali śmiejąc się:

— Zuch Pluto180! Porwał Prozerpinę!

— Dzielnie mu się udało!

— Nie wiecie, który to?

— Jeden ze Słuckich może?

— Raczej Osiecki, bo ten chybki jak piorun.

— A to ci diabeł dopiero!

— Ee... musi to być któryś z wojewodziców i z wiedzą królowej to uczynił; panna dworska... gdzieżby się ważył bez pozwolenia!

Pani miecznikowa siedziała przez chwilę jak skamieniała.

— Co to takiego?... Co się stało? Gdzie ten człowiek? — wyjąkała wreszcie do siostrzeńca...

— Ależ, ciotusiu, nie troskajcie się; nie ma wątpienia, że to było umówione, patrzcie, jak się ludzie śmieją. Umówiona krotochwila, nader zręczna.

Zamaskowany rycerz przebiegł ulicę w nieopisanym pędzie, zdawało się, że koń ziemi nie tyka kopytami, zdawało się, że leci. Ta jazda prawdziwie piekielna trwała nie dłużej jak minutę; gniadosz tajemniczego rycerza przemykał już pod sklepieniem bramy, gdy od strony rynku zadudniało rozgłośnie... Drugi jakiś szaleniec gnał wściekłym galopem śladem pierwszego. Bez czapki, z oczyma rozwartymi szeroko, ze zwichrzonymi włosami, siekł konia harapem, kłuł ostrogami i leciał jak opętany.

— Doścignie! — krzyczano dodając mu otuchy.

— Nie doścignie! — słychać było inne głosy.

— Ówten181 konia ma zacnego!

— Ale ten za to lekki i sam jeden!

— Oho, przeleciał bramę!

Kilku wydrapało się na mury, kilku pobiegło do barbakanu, by śledzić z wieżyczek, co się dalej stanie.

— Ależ pędził... Dogania go!

— Oho, odsadził się... umyka, też to umyka!

— Jezus Maria!

Zamaskowany rycerz mknął jak wicher. Lewym ramieniem trzymał silnie porwaną dziewczynę, a krótką nahajką w prawej ręce ćwiczył konia; każde uderzenie znaczyło krwawe pręgi na skórze gniadosza.

— Nie szarp się... spokojnie siedź... bo cię zastrzelę jak psa, dziewko zatracona! — warknął ochrypłym głosem.

— O, rety... puśćcie mnie! Czymże wam zawiniłam? — szlochała Krysia.

— Czym? Tym, że żyjesz ku mojej krzywdzie!

— Nie znam was.

— Milcz... nie mam czasu na gawędki!

Usłyszawszy tętent, obejrzał się.

— Tysiąc biesów! — i ścisnął konia ostrogami.

Przeminęli ostatnie domki przedmieścia, wypadli w pole. Uderzenia kopyt końskich za nimi coraz były wyraźniejsze... pościg zbliżał się...

— Truteń jakiś... gołowąs... psi syn... — rzucał przez zęby rycerz.

Wyjął z olster krucicę i krzyknął odwracając głowę:

— Wracaj precz, bo ją w twoich oczach uśmiercę! — a Krysi syknął w ucho: — Miałaś jeszcze dwie mile przed sobą, podziękuj ówtemu, że zginiesz pierwej!

I gnał przez żytnie łany, a rumak jego pluł pianą i znaczył drogę krwią.

— Nie słuchasz? Pilno ci? No to patrz!

Odwiódł kurek...

Huknął strzał...

Zamaskowany rycerz trafiony kulą w plecy zachwiał się na siodle... koń przebiegł jeszcze kilka kroków, lecz nie czując bata, szedł coraz wolniej, wreszcie przystanął.

Mdlejące ręce puściły zdobycz... dziewczyna ześliznęła się na ziemię. Rycerz runął jak kłoda...

Jędruś Chwalibóg dobiegał już miedzą. Zeskoczył z konia.

— Krysia! Umiłowanie moje!

— Co... to... kto... Matko Boska, Jędruś!

Więcej mówić nie mogli; podali sobie ręce i patrzyli jedno na drugie jak w obraz cudowny. Chrapliwy jęk wrócił im przytomność.

Podeszli do rannego na palcach, w milczeniu, przejęci grozą.

Jędruś odwiązał maskę i żachnął się.

— Co ci jest?

— To ten sam...

— Kto taki?

— Ten, który się z dziadem zmawiał w karczmie.

— Ach, jaki blady!

— Śmierć ma na twarzy wypisaną — szepnął chłopiec. — Co tu robić? Ani we dwoje go nie udźwigniemy...

— Ratować trzeba. Nie szukaj daleko... ot, dwie chałupy tuż za żytem, idź, prędko sprowadź ludzi... ach, nie! zabierz mnie ze sobą! Ja tu sama nie ostanę!

Pobiegli.

Godzina minęła, zanim sprowadzeni chłopi z płachtami, na których złożono nieprzytomnego rycerza, donieśli go do miasta.

— Nie gdzie indziej pójdziemy, ino prosto do króla — rzekł Jędruś. — Niech miłościwy pan sądzi i rozkaże, co czynić.

W rynku wrzała jeszcze zabawa, gdy ponury pochód zawrócił z Floriańskiej ulicy do domu Spiglera.

Na widok obojga młodych, idących ze smutnie spuszczonymi oczyma, a bardziej jeszcze na widok noszów z umarłym czy konającym człowiekiem, przerazili się miłościwi państwo niezmiernie. Król dał znak ręką, by uciszono muzykę, i rzekł do Zamoyskiego:

— Stało się nieszczęście; jakiś rycerz... czy poznajecie kto to?

— Nie; zda mi się, że go pierwszy raz widzę.

— Poślijcie po medyka, ja zejdę na dół. Nie podobna weselić się w obliczu śmierci.

— Zezwólcie, miłościwy panie, że i ja pospieszę za wami — rzekła królowa. — Skąd się tu bierze Krysia, blada, zapłakana, z rozplecionymi kosami... sama z Chwalibogiem... nic nie rozumiem.

— Co to za człowiek i co mu się przygodziło? — spytał król, poglądając po ludziach zgromadzonych dokoła noszów.

Zamoyski pochylił się nad umierającym.

— Teraz go poznaję — rzekł — to Hieronim Płoński, starościc barski; widywałem go kilkakrotnie u kasztelana mińskiego.

Król spytał po raz drugi:

— Czy chory, czy ranny? Co się stało?

— Ja go zabiłem — rzekł Chwalibóg, patrząc królowi spokojnie w oczy.

— Ty? I śmiesz stawać przede mną zuchwale, morderco bezecny?! — zawołał król w najwyższym oburzeniu.

Odetchnął głęboko, przesunął ręką po czole i pohamowawszy gniew, mówił dalej:

— Z jakiej przyczyny zabiłeś tego rycerza?

— Tu w rynku, nie bacząc na majestat, porwał i uwiózł wychowankę najjaśniejszej pani. Puściłem się za nim w pogoń, a gdy widział, że go dopędzam, dobył krócicy i krzyknął, że pannę w mych oczach zabije. Nie dowierzałem tej groźbie... Lecz widząc, że kurek odwodzi, strzeliłem jak do dzikiego zwierza. Teraz mi każcie zdjąć głowę, miłościwy panie, jeślim popełnił morderstwo.

Przez tłum przeciskał się paź królewski, za nim szedł lekarz. Pomacał skronie, wziął za puls.

— Nie godzi się go dręczyć — rzekł — już dusza ucieka. Chyba wina starego... może się ocknie na mgnienie oka.

Gospodarz domu przybiegł z winem; doktor ulał odrobinę na łyżkę i sączył po kropelce do ust umierającego.

Drgnął... otworzył błędne oczy... poruszył ustami...

— Unieście go nieco, podeprzyjcie mu głowę, może chce czego — rozkazał król dworzanom.

— Dopadłem cię... ubiłem jak psa... boli kula? Piecze jak ogień? Moje ciało czuje, jak cię boli!...

Przerywany śmiertelną czkawką głos konającego drgał wściekłością:

— Już nie będziesz... już nie ma Krystyny Płońskiej... skończyło się... ojcowie pomarli... dziewka zmar... ino ja... jedyny dziedzic!... Moja Rychta... moje Przewrocie... Ruda... Braha... Kośmin... jedyny dzie...

Rzucił głową, na wargach pokazała się różowa piana.

— Nie ja go sądził będę — rzekł cicho Stefan Batory.

 

W tydzień po opisanych wypadkach na pokojach miłościwej królowej odbyły się zrękowiny szlachetnie urodzonego kawalera imci pana