Krysia bezimienna - Antonina Domańska (dostęp do książek online .txt) 📖
Do dwórek królowej Anny dołącza Marysia Krupska, by kontyunować naukę i służyć jej. Marysia nie przybywa jednak sama — towarzyszy jej kilkuletnia Krysia, której pochodzenie jest nieznane.
Dziewczynka początkowo jest nieodłączną towarzyszką dwórki, jednak z biegiem czasu zaczyna się usamodzielniać i staje się ulubienicą królowej. Pewnego dnia tylko dzięki natychmiastowej reakcji dworskiego pieska zostaje wyratowana od porwania przez tajemniczego mężczyznę. Wygląda na to, że ktoś dybie na życie Krysi…
Krysia Bezimienna to jedna z powieści historycznych dla dzieci autorstwa Antoniny Domańskiej, tworzącej na początku I połowy XX wieku. Utwór powstał w 1914 roku. Pisarka zasłynęła jako autorka tego typu utworów prozatorskich, w których przystępną fabułę, bliską dziecięcej rzeczywistości, łączyła z faktami historycznymi.
- Autor: Antonina Domańska
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Krysia bezimienna - Antonina Domańska (dostęp do książek online .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Antonina Domańska
— Jakoweś tajemne znaczenie... gdyby rozważyć...
— Ja to cale po prostu tłumaczę: król prosi, bym się zań modliła przez dziewięć piątków, to mu skrócę ciężką drogę czyśćcową i do nieba dojść dopomogę. Tak mi pilno, tak bym chciała już zacząć... ino chodzi o to jak? Tedy suponuję121, jeśli owa droga ku niebu tak przykra, to i moja modlitwa ma być połączona z uciążliwością. Będę chodziła do kościoła o północy, właśnie gdy sen człeku najmilszy. Nabożeństwo ranne co piątek zamówię, a nocą zebrać się, nie zaspać, to już ty mi pomożesz, prawda? Pamiętaj, jutro zaczynam.
— Chyba powiedzcie: „zaczynamy”, bo ja z wami koniecznie i jak znam pannę Krupską, to będzie błagała waszą miłość, by ją dopuścić raczyła do wspólnej modlitwy.
— A cóż uczyni z Krysią?
— Nie piśniemy słówka przed dzieckiem ani przed nikim innym. Zezwoli wasza miłość, że ino we trzy będziemy chodziły do kościoła. Z tamtymi nie ma co próbować, więcej mitręgi jak pożytku.
Nazajutrz tedy, czyli w piątek, dawno już starsze i młodsze dworki rozeszły się do swych sypialni, dawno stróż nocny otrąbił jedenastą godzinę, gdy królewna w lekkim sukiennym półgiermaczu i białej chuście na głowie, z Kachną i Marysią, niosącą przodem zapaloną woskową świecę, przesuwały się jak widma ciasnym korytarzem do krytych schodów, prowadzących wprost z komnat do kościoła. Tam, na marmurowym ganeczku, w kaplicy Przenajświętszego Sakramentu, klęcząc naprzeciw ołtarza, Anna rozpoczęła modlitwy za duszę króla Zygmunta psalmem pokutnym: De profundis clamavi ad Te, Domine...122
— Domine, exaudi orationem meam...123 — żałośliwym głosem odpowiedziały dziewczęta.
W komnatach na górze cisza zalegała; wszystko spało. Wtem drżący, lękliwy głosik wyszeptał:
— Marysiu...
Zamiast zwykłej, uspokajającej odpowiedzi — milczenie.
— Maryyysiu... — odezwało się dziecko znowu.
Nikt nie odpowiedział, tylko za przepierzeniem, w jakiejś drugiej izbie, szmery, przytłumione głosy, liczne kroki...
— Marysiu! — zawołała Krysia już głośno i wyskoczyła z łóżeczka. — Marysiu! Dziad po mnie idzie!
Jeden krok tylko, a przytuli się do swej opiekunki i będzie bezpieczna... Pomacała rączkami posłanie, nie ma nikogo. Zapanowała nad wzrastającym przerażeniem, na palcach cichusieńko, kierując się ku nocnej lampce w sypialni królewny, doszła do komnaty. Stanęła w progu... cisza. Idzie dalej... i tu łoże nawet nie poruszone; żywego ducha w izbie. Cóż to ma znaczyć? Wszyscy gdzieś poszli, ją samą zostawili... a dziad już idzie... zbójców prowadzi... najwyraźniej kroki słychać gdzieś bliziutko.
— Jak mię złapie — szepnęła, przyciskając rączki do piersi — to zadusi od razu... a jakże, zadusi. Trzeba uciekać prosto przed siebie... toć mnie po nocy nie dogoni...
Otworzyła drzwi ostrożnie, wyjrzała; ciemno, straszno, kamienna posadzka zimna jak lód, w którą stronę się zwrócić?
„Może w prawo? Nie... tam jakieś głosy; pójdę prosto... ojoj mur! Aniele stróżu mój, ty zawsze przy mnie... Jezus... światełka widać! Ktoś idzie... pewno dziad!”
I naprzód, naprzód, po omacku, byle uciec przed zbliżającym się światłem, z wyciągniętymi rączkami, o ściany sobą uderza, stawia kroki niepewne, a w uszach tak coś huczy... takie młoty biją...
Odwraca głowę, światełka widać coraz wyraźniej, ktoś się zbliża.
Krysia uczuwa pod ręką przerwę w murze.
— Co to? Jakaś szpara... Nie, to okienkol Mur gruby, wsunę się głęboko, może mnie nie zobaczą...
Wdrapuje się do framugi, wstrzymuje oddech...
Pięciu ludzi przechodzi tuż obok niej... mogłaby ich dotknąć ręką; idą w milczeniu. Dwaj niosą małe latarki, idą przodem. Za nimi... kto taki?... Król jego miłość... Sam król?... W nocy?... Skrada się na palcach, jakby się bał... czy i jego ktoś goni?... A jak się spieszą! Zaczynają biec...
Otucha wstąpiła w serce Krysi...
— Mario, królowo... to nie dziad!
Spełzła z przymurka na posadzkę i bezmyślnie, bezwiednie bosymi nóżętami ściga niknące w oddaleniu światełka.
— Oho... gdzieś się podzieli... czy zgasili latarki?
Przebiegła jeszcze kilka kroków, znowu coś migło, ale niżej, o wiele niżej.
— Już wiem... schodki jakieś... Gdzież oni idą?
Chłodny powiew świeżego powietrza musnął twarz dziewczynki. Zbiega coraz niżej, furtka otwarta... Stanęła, rozgląda się, gwiazd na niebie jak maku... migocą, nikogo już nie ma.
— Znikli, czy co? — szepce Krysia do siebie. — Nie, słychać głosy... za szkarpą stanęli!
Posuwa się ku baszcie.
— Jezus Maria! — krzyknął ktoś i nagle zacharczał, jakby go pod gardło chwycono.
— A, ty przeklętniku... łotrze jedenl Co tu chciałeś wypatrować? Będziesz pod zamkowymi murami szpiegował? Ciekawyś? Zapłacisz za ciekawość! No, przeżegnaj się przede śmiercią!124
— Matko Boska, święta... nie zabijajcie! — przeszywa powietrze donośny krzyk dziecka.
Cisza. Kroki się oddalają.
Spoza muru wychodzi jakiś człowiek, chwiejąc się na nogach. Oczy Krysi, przywykłe do mroku, widzą dobrze.
— Antoni, kuchta! A ty co tu ro...
— Panieneczka... Pannuncia... Krysiunia! Wybawienie moje! Ady nóż wyciągał z pochwy, byłby mię zażgał bez litości, gdyby go wasz głos nie spłoszył.
— Kto taki?
— A któż by? Ten Francuz diabelski, co po naszemu gada, Pibrac. Niby to moja wina, żem ich przydybał na gorącym uczynku.
— Kogo?
— Nie widziała pannuncia? Miłościwy król samopiąt125 uszedł z Krakowa! A ja i tak lecę do pana kuchmistrza, opowiem, co się stało. Niech roześle służbę po całym mieście szukać pana podkomorzego. Jest na uczcie u któregoś wojewody. Ale... skądże się panienka tutaj wzięła?
— Uwidziałam idących i szłam za nimi... sama nie wiem po co.
— Ale ja wiem. Pan Bóg miłosierny zesłał mi dziecko niewinne na ratunek od zguby. Chodźcie, pannuńciu, zaniosę was do izby, bobyście zabłądzili po ciemku w onych krużgankach.
*
— No i cóż?
— No i jakże? — pytali jeden przez drugiego panowie polscy, którzy wyjechali naprzeciw podkomorzego Tęczyńskiego.
— Z czymże wasza miłość wracasz?
Tęczyński rozkrzyżował ręce bezradnie.
— A z niczym.
— Jak to? Nie dopędziiiście króla?
— Pięciu ich leciało jak wicher od Zwierzyńca, gdzie ich czekały gotowe konie; mieli je rozstawione co dwie mile. Toć i dognać niełatwo było. Nam cztery wierzchowce padły, Tarnowski i Wiśniowiecki ledwie żywi dojechali, a jednak... złapaliśmy ich... już za Pszczyną.
— Aha... za granicę zdołali ujść!
— I cóż?
— Ano co? Mówić sobie nie dał o powrocie.
— Boś wasza miłość nie nalegał ostro... — gniewnie mruknął wojewoda Firlej.
— Nie nalegałem? Do nóg mu się rzuciłem, za strzemiona chwytałem, krwi sobie z palca upuściłem, jako się dam zabić zań, jeśli wróci. Zawziął się, że musi do Francji, załatwić sprawę o dziedzictwo korony po bracie. Przysięga, że za trzy miesiące przyjedzie.
— Trzeba mu było powiedzieć, że Rada nie będzie się przeciwić, niech ino z naszą wiedzą i zgodą jedzie, a nie potajemnie.
— Wszystko mówiłem. Prosiłem, błagałem, stawiałem mu przed oczy, że niegodna126 pomazańca bożego uciekać chyłkiem w nocy, jak zbrodzień, gdy może jechać swobodnie, z chwałą, w biały dzień, jako przystoi królowi. Płakałem i on płakał, ale nie ustąpił. Ot, podarował mi spinkę do żupana z diamentem... za całą odpowiedź.
— To te kukły francuskie namówiły go do wszystkiego...
— Licho ich wie, kto kogo namawiał, dość że ujechali.
— Didko jeho bery127 — zaklął po rusku Wołłowicz. — Mieliśmy pana przez cztery miesiące i dwa dni... Warto było koronę bezcześcić.
— Pohańbił Rzeczpospolitą! — krzyknął Mniszek.
— Spoliczkował cały naród! — zawołał Bonar.
— Utarzał w błocie świętość majestatu! — pochylając siwą głowę szeptał Dębiński.
Nastało bezkrólewie. Rada Koronna wysłała poselstwo do króla Henryka, wzywając go do powrotu albo żądając stanowczej odpowiedzi, że się zrzeka tronu. Ani wracał, ani abdykował; coraz nowe naznaczał terminy, obiecankami łudził, a z Francji się nie ruszał.
Zniechęcenie wzrastało. A gdy jeszcze przyszła wiadomość, że Henryk został namaszczony w Reims, a potem koronowany w katedrze paryskiej dnia 20 lutego 1575, już nikt jego przyrzeczeniom nie wierzył.
Poczęły się znów ciężkie czasy dla Polski. Przyszły te same wątpliwości co do wyboru króla, te same intrygi pretendentów do tronu, te same sejmiki bezowocne, niesnaski, bezrząd, a w mętnej wodzie przemyślni rybacy zapuszczali więcierze128 i wyciągali dla siebie korzyści. Dwa lata znów ciążyła ta klątwa nad narodem; opustoszały tron czekał króla.
Anna Jagiellonka mieszkała teraz stale w Warszawie, gdzie się przeniosła wbrew woli senatorów. Sprzeciwiali się jej wyjazdowi z Krakowa, ale stanowczo oświadczyła, że w całym swym życiu krępowana i na pasku wodzona, przynajmniej tyle żąda swobody, by mogła wedle swej chęci obrać sobie mieszkanie. Nie mogąc wyszukać przyzwoitej przyczyny do zatrzymania królewny w Krakowie lub osadzenia jej w jakiej małej mieścinie pod czujnym dozorem, musieli zachować się biernie, gdy odjeżdżała.
Bracia Zborowscy tymczasem nie próżnowali. Doświadczywszy wdzięczności i łask Henryka Walezjusza, postanowili jednomyślnie, że nowy król, ktokolwiek nim zostanie, znowu za ich przemożnym wpływem tron pozyska. Najstarsi, Piotr i Jan, ludzie prawi, w zabiegach elekcyjnych mieli na celu dobro ojczyzny; Andrzej, Krzysztof i wygnany z kraju Samuel służyli tylko sobie. Roili plany i liczyli na dostojeństwa i intratne urzędy. Nawet banicja Samuela okazała się wielce korzystną ich zamiarom: postanowili bowiem, że królem musi zostać Stefan Batory, „książątko siedmiogrodzkie”, jak go Andrzej z lekceważeniem nazywał. Na jego to dwór schronił się Samuel i doznawał wcale łaskawej gościnności. Obecność jednego ze Zborowskich w Siedmiogrodzie ułatwiała wiele. Starsi bracia intrygowali, jak mogli, wszędzie ich było pełno; dziś w Warszawie, za tydzień w Wilnie lub Krakowie, a listy do Siedmiogrodu i odpowiedzi stamtąd krzyżowały się raz po raz.
Sam książę siedmiogrodzki, najbardziej interesowany129 w tej sprawie, zachowywał się biernie; sprzyjając bowiem Polsce, bał się uwikłać ją w wojnę z cesarstwem niemieckim, gdyż cesarz Maksymilian nie zniósłby obojętnie powtórnego odrzucenia kandydatury syna swego Ernesta.
Jędruś Chwalibóg, przywiązany ślepo do Samuela Zborowskiego, dzielił losy swego pana i służył mu wiernie tak w dobrej, jak w złej doli. Paziowanie skończyło się, gdy złotawy meszek wysypał się nad górną wargą; na poły dworzanin, na poły przyjaciel, pełnił poufne zlecenia swego pana i on to najczęściej woził tajemne listy z Siedmiogrodu do Polski i odpowiedzi z powrotem. Młody chłopak nie zwracał niczyjej uwagi, z łatwością przebywał węgierską granicę, nie pytany, z czym jedzie lub do kogo.
— Niech wasza książęca mość dobrze rozważy, co stoi w piśmie mego brata Jana; to zaiste najrozumniejsze rozwiązanie trudności — mówił Samuel Zborowski do Stefana Batorego po przeczytaniu listów przywiezionych przez Chwaliboga.
Głęboko osadzone czarne oczy księcia osłoniły się powiekami; nie można było odgadnąć, czy podziela zdanie Zborowskiego co do treści listu.
— Widzicie tedy, miłościwy panie — ciągnął dalej — że pomysł wojewody Tęczyńskiego, a właściwie Jana Zamoyskiego, starosty bełskiego, tak prosty i z chęciami każdego Polaka zgodny, kończy nieszczęsne bezkrólewie, usuwa niebezpieczeństwo od strony Niemiec, a miłej ojczyźnie daje dzielnego i mądrego pana.
Tu skłonił się nisko, patrząc bystro w twarz księcia.
Batory wsparł głowę na ręku i milczał. Samuel niezrażony prawił swoje:
— Że ze wszelkimi obrządkami ukoronują infantkę Annę, uczynią jej dawno przynależną sprawiedliwość, a że nie kogo inszego przydadzą jej za męża, tylko was, miłościwy panie, to dla państwa polskiego łaską boską a szczęściem mienić trzeba.
— Ale czy ten przydany królowej małżonek ma jakie jutro przed sobą, nie ino kilka lat życia na tronie? — z goryczą rzucił Batory. — Wżdy pracując ile sił, całym sercem, całym rozumem dla przybranej ojczyzny, mógłby śmiało żądać, by jego syny i wnuki dziedziczyły po nim tron i zbierały żniwo z onego ziarna, które ojciec w pocie czoła zasiewał, a tu... jako rzekłem... życie bez jutra.
— Infantka niemłoda, przyznaję — szepnął Zborowski z naciskiem — starsza od was... któż wie, czy długo pożyje... jeszcze, panie najmiłościwszy, dynastię ugruntujecie ku swej pociesze a pożytkowi Rzeczypospolitej.
Batory potrząsnął głową ze wstrętem.
— Jeśli przyjmę polską koronę — rzekł — to prosto, uczciwie, bez rachuby. Na niczyjej śmierci domu swego fundować nie będę. Owszem, ta druga część listu waszmościnego brata cale mi trafia do przekonania. Gdy sam potomstwa mieć nie mogę, niechże przyszły następca chowa się pod moim okiem. Mały arcyksiążę Maciej, najmłodszy syn cesarza Maksymiliana, kształcony przeze mnie może się stać synem duszy mojej i królem, jakiego Polsce życzę. A projektowane na przyszłość ożenienie go z królewną szwedzką zapobiega zatargom z tamtej strony i potomstwo Jagiełły osadza na tronie pradziada. Plan Zamoyskiego widzi mi się dobry.
Ciężkie westchnienie i smutek beznadziejny w oczach przeczyły tym słowom.
W kilka dni po tej rozmowie Andrzej Chwalibóg z paczką listów, ukrytą na piersiach, jechał do Polski. Jan i Piotr Zborowscy byli naonczas w Warszawie. Całej szlachcie przypadło do serca obwołanie Anny Jagiellonki królową; elekcja zaś Stefana Batorego miała przeciwników w duchowieństwie, które z prymasem Uchańskim na czele głosowało za cesarzem Maksymilianem. Toż samo i Prusy, i miasta nadbałtyckie Gdańsk, Toruń i Elbląg stały po stronie Niemca. Jednakowoż partia Zamoyskiego, Tęczyńskiego i Zborowskich była silniejsza i spodziewano się, że do zgody przyjść musi, zwłaszcza że stronnictwo cesarskie już się zaczynało wahać. Np. duchowieństwo krakowskie przyznało się, że ma dwie powitalne oracje gotowe: dla cesarza i dla księcia siedmiogrodzkiego. Kto pierwszy stanie w Polsce, temu wierność zaprzysięgną. W liście wiezionym przez Chwaliboga, Samuel zawiadamiał braci, że książę siedmiogrodzki niewesoło zapatruje się na całą sprawę, jednak gdy zostanie obrany, przyjmie koronę.
Królewna Anna, powiadomiona o sprawie poufnie, dziękowała gorąco Bogu, że po tylu latach gorzkiego sieroctwa świta dla niej nareszcie jaśniejsza przyszłość. Deputacja najwyższych dostojników państwa z Janem Zamoyskim
Uwagi (0)