Dzieje jednego pocisku - Andrzej Strug (gdzie za darmo czytać książki TXT) 📖

który stara przechowywała w jakiejś skrytce. Pewnej niedzieli, zobaczywszy kupę ludzi, zgromadzonych na podwórzu, wyszła zobaczyć; co się stało. Wszyscy słuchali jakiegoś mówcy, który coś krzyczał z wysokości. Kiedy poznała syna, duma matczyna po raz pierwszy uderzyła ją mocno w samo serce. To Stasiek, jej syn, przemawia tak uczenie i wzruszająco, a taki wielki tłum ludzi słucha go z uwagą. Jej własny, rodzony syn, którego cudem i trudem całego życia wyżywiła i wychowała. W owej chwili zrozumiała stara wiele, choć jeszcze nie wszystko, i nie miał odtąd Stasiek lepszej pomocnicy nad matkę w tych swoich sprawach.

Co chciał, to z nią ten Stasiek wyrabiał. Słuchała go, jak gdyby mu była nie matką, jeno partyjną „pomagierką”, jak swojego czasu nazywano takie popychadła. A kiedy się zbuntowała, już było właśnie za późno... Było to pewnego zwyczajnego dnia...

 

Tego dnia po obiedzie kazał jej Stasiek przynieść do domu „to, co wie”. Poszła, uwinęła się wnet i wróciła.

— Cóż ty się, dziecko, w nowe ubranie odziałeś?

— Idę w takie miejsce, gdzie trza wyglądać po ludzku.

— A prędko wrócisz? Daj lepiej mnie — ja za sobą przez ulicę poniosę, a w tym domu dopiero w bramie ci oddam. Mnie, starej, nie zaczepią.

— Nie można, matko. To zabronione. Miejsca nikomu pokazywać nie wolno...

— Pilnuj że się, dziecko, a oglądaj się! Niech cię Bóg strzeże i Matka Najświętsza... Łatwo się wsypać na ulicy, oj łatwo. Prędko wrócisz?...

Stasiek odpowiedział, że prędko, ale stara dostrzegła w jego twarzy coś takiego, że zmartwiała, skamieniała i łzy jej popłynęły ciureczkiem. Słowa nie powiedziała, tylko patrzała w syna przez łzy.

— Stasiek...

Stasiek chciał się rozzłościć. Już się namarszczył i miał głos podnieść. Chciał matce nawymyślać, a potem coś zełgać i odczepić się od starej, byle prędzej. Ale na to zabrakło mu odwagi, więc wziął, pocałował matkę w rękę, schyliwszy nisko głowę, i, trzymając ją mocno za tę spracowaną rękę, bełkotał byle co.

— To nic. Co się matce przywidziało. Wrócę wnet... Na pewno wrócę! Słyszane rzeczy, takie hece robić o głupstwo? Jak nie wrócę, to też się świat nie zawali. Bo to raz mnie mogli zabrać? Co się dziś matce stało?

I tak dalej.

Stara przygarnęła się do syna mocno, ze wszystkich sił i nie puszczała. Wydzierał się Stasiek, jak mógł, ale nie poradził.

— I cóż, będziem tak stali do samego wieczora! Niechże matka ma rozum! Muszę iść — ludzie tam na mnie czekają!

— Śmierć tam na ciebie czeka. Oj, już ja ciebie nie obaczę!

— Każdego dnia na mnie śmierć czekała i żyję. Łatwo teraz o śmierć w mieście Łodzi, a żyję. I dziś będę żył. Też komedie...

Stara uklękła przed synem i, nie puszczając go z objęć, zaniosła się od płaczu. Trzęsło nią, aż się chłopak chwiał na nogach.

— Dajże, matka, spokój, do wszystkich diabłów! Wywrócisz mnie i jeszcze nas oboje rozerwie. Dajcie mi wyjąć tę sztukę, postawię ją na stole i pogadamy, ale ino najdłużej pięć minut. Jak te pięć minut przejdzie, to się wezmę, wyrwę i pójdę, żebym tam miał po matce nawet podeptać. Tu żadnych żartów nie ma!

Uwolnił się od matki, wydobył puszkę z futerału, który miał zawieszony na rzemyku pod paltem, i postawił ją na stole.

— Teraz gadajmy, byle prędzej. Czego matka ode mnie chce?

Stara spojrzała na syna takim wzrokiem, że Staśka odpadła cała srogość. Toteż dla opanowania się nasrożył się jeszcze bardziej. Zaczął na starą krzyczeć, co się między nimi prawie nie zdarzało.

— Też skaranie boskie! To matka tego nie rozumie, co to jest rewolucja? Czemu to ja nie mam pójść? Czemu to za mnie ma iść kto inszy? Niech matka sama pomyśli, jakie to głupstwo! Cóż to ja poświęcany? Trzeba wszystko brać na rozum!

Cywikowa siedziała skulona na ziemi i łkała, wtuliwszy twarz w dłonie. Stasiek gadał wciąż z całą surowością. Nagle stara zerwała się na równe nogi i zaczęła mówić szybko, szybko, głosem urażonym i jak gdyby z szyderstwem:

— Całe życie harowałam... Jak w tej smole piekielnej, w nędzy byłam unurzana od małego bachora. W brudzie, w pohańbieniu... Ty dziecko wyrodne, niegodne! Moją krwią cię wykarmiłam! Insze mądre ciskały dzieci i szły na świat na letkie życie — a ja głupia byłam. Głupiam była! Stasiek! Stasiek! I tybyś tak od starej matki poszedł bez jednego słowa? Na tą śmierć! Tegom doczekała, żeby mnie rodzone dziecko oszukało w godziną śmierci? I tybyś tak sobie poszedł, jak ta świnia? Starej matce głową byś nie kiwnął? Idź! Idź zdrów!

Ty nie mój syn. Mój syn był inny. Ciebie mi nie potrzeba.

— Matka nic nie rozumie! Same głupstwa gadacie. Jakbym wszystko zawczasu powiedział, toby się nic nie udało. U nas tak nie wolno. Coż to matka mi wymyśla w ostatniej chwili? Cóż to ja był zły syn? Jeszcze matka pożałuje...

— Oj, pożałuję ja, dziecko, pożałuję, ale kto mnie starej pożałuje? Oj, Stasiek! O, rany boskie Chrystusowe... Rozerwie cię na kawałeczki, rozsadzi cię na proch, nawet grobu nie będziesz miał na tej ziemi...

— Z daleka się ciska, może mi nie być nic, mogę ja być tylko dla ochrony, całkiem z daleka, tam, gdzie mają nasi uciekać już po wszystkim...

— Ej, nie łżyj, oj, dziecko moje, nie kpij sobie ze starej matki. Po oczach twoich widzę, co myślisz. Nie wrócisz ty, nie... A co będzie ze mną?

— Partia o matce nie zapomni... Co ma być, to będzie. Może wrócę, może nie wrócę. Żegnaj, matka. No! Co tu wiele gadać?... Co tam! Tylu już wyginęło, to czemuż bym i ja nie miał?... A może wrócę. Co tam...

Ściskał matkę, a ona jego z całej siły.

— Dobrze, synku, dobrze, Stasiek! Jednego ja ci, głupia, nie powiedziała, co trza było rzec od razu: dawaj to mnie i tylko mnie na samo miejsce doprowadź, pokaż tylko palcem i zaraz uciekaj, a ja zaraz cisnę, w kogo będzie trzeba. Ja potrafię! Na mnie starą żaden szpicel nie spojrzy! Starych trza na taką robotę wyprawiać. Niech starzy ciskają, a młodych przecie szkoda! Dla tej partii ich szkoda! Dobrze mówię, każdy mi przyzna! Co, Stasiek?

Tu zrobiło się starej słabo, zaszumiało jej w uszach i zwisła na ręku u syna. Stasiek zadźwigał ją na łóżko, pocałował ją w rękę, spojrzał na nią i zabrał ze stołu puszkę. Na progu jeszcze przystanął, popatrzał i poszedł.

Na dole zastukał do stancji jednej znajomej, wsadził głowę we drzwi i powiedział:

— Niech no by pani wpadła na ten moment do matki. Coś ją zemgliło. Ja mam strasznie pilny interes partyjny, ani chwili czekać nie mogę. Moja dobra pani Krauzowa!... Aby chwileczkę posiedzieć, póki jej nie minie.

Kiedy widział, że kobiecina poleciała na górę po schodach, zabrał się i poszedł na miasto.

We trzy godziny później przyszła wiadomość, że Staśka wzięli w jednym domu na Piotrkowskiej, że dwuch szpiclów przytym postrzelił, że aresztowali dużo ludzi, szukając jakoby jakiegoś „składu bomb”. Tego ludzie nie wiedzieli, czyli co znaleźli, ale jedni gadali, że miał być zamach na gubernatora wojennego, inni, że na „samego” Poznańskiego, że Stasiek pójdzie pod sąd polowy itd.

Wszyscy w kamienicy żałowali matki, ale nawet najbliższa znajoma, pani Krauzowa, wzbraniała się pójść do starej z tą nowiną.

— Niech ta tę jedną noc jeszcze spokojnie prześpi. Chora jest. Spać ją ułożyłam. Będzie miała czas rano się dowiedzieć. Do czego ma się spieszyć? Oj, Boże miłosierny, cóż to się wyrabia w tym mieście Łodzi?...

Długo czekała Cywikowa na powrót syna. Aż zmęczyła się w niej dusza i zapadła w sen głęboki. Już nie zbudzi skołatanej, obłąkanej duszy ani straszna wiadomość, ani nawet, gdyby się czyniły cuda, powrót niedobrego syna.

Wolno, z trudem, z sapaniem wlókł się pociąg osobowo-towarowy przez całą noc. Dążył od stacji do stacji z wysiłkiem, a czyniło to wrażenie, jak gdyby stał na miejscu lub miał ustać lada chwila. Wierzyło się, że porusza go maszyna parowa, ale zdawało się, że jest zaprzężony w woły. Docierał nareszcie do stacyjki, zanurzonej w ciemnościach, i rozpoczynał rozpaczliwą stójkę. Przesuwano wagony, odczepiano, przyczepiano, wożono nieszczęsnych pasażerów w tył i naprzód, wekslowano, stukano, potrząsano, zgrzytano, sapano, dzwoniono, gwizdano. Nareszcie ruszało wszystko w ciemną noc, wolniusieńko, noga za nogą, do nowego przystanku.

Towarzysz Marek nie mógł spać i wił się z nudów. Wyglądał przez okno i liczył gwiazdy, palił papierosa za papierosem, przewracał się po twardej ławce, rozmawiał o niczym z dwoma Żydami, siedzącymi w przedziale, usiłował spać i łudził się, że zasypia i wiedział, że nigdy nie zaśnie. Nie miał czym zapchać tego ogromu czasu, nie miał o czym myśleć. Był przemęczony.

Przed niedawnym czasem wydostał się trafem, a raczej wydostano go cudem z więzienia, gdzie spokojnie od długich miesięcy czekał sobie na śmierć. Było to przed kilku tygodniami, a dotąd jeszcze nie mógł się pogodzić z tym nowym swoim życiem.

Powinien był się cieszyć, jak gdyby się po raz drugi urodził. Toteż cieszył się, ale on sam tylko wiedział, jak wygląda ta jego radość. Był wdzięczny przyjaciołom, którzy go wydobyli — ale i ta wdzięczność w istocie swojej zakrawała na coś w rodzaju nienawiści. Wydawało mu się, że go ktoś skrzywdził, że ktoś bardzo zacny, najlepszy i tak dalej wdarł się brutalnie do jego spraw najtajniejszych i stanął ze swoimi dobrymi chęciami między nim a czymś najważniejszym, niewysłowionym, co odsłoniło już przed nim część swego straszliwego oblicza. Popsuto mu wszystko i na zawsze. Było mu źle.

Gdyby teraz otworzono przed nim jego celę i powiedziano mu: wracaj — niech będzie, jak było, niech będzie, co miało być — cofnąłby się ze wstrętem. A gdy się odwrócił ku wolności, ku życiu, nie wiedział, co z tym począć. Ani tu, ani tam. Stał, jak gdyby na progu.

Już w kilka dni po uwolnieniu urwała się pierwsza, wmówiona radość, a zaczęły się napady myśli absolutnie niezrozumiałych. To się jeszcze nazywało — zdenerwowaniem. Dawali mu proszki, kazali mu jechać za granicę na odpoczynek i dla bezpieczeństwa. Proszki brał, ale za nic nie chciał wyjechać. Powoli spostrzegał, ze z więzienia zabrał ze sobą pewien ustalony tok myślenia, pewien nałóg duchowy, który w życiu zatruwał mu wszystko, choć tam w zamknięciu i w oczekiwaniu wiadomego rozwiązania był zupełnie na swoim miejscu.

Wstydził się swoich utrapień i trzymał je w głębokiej tajemnicy. Nie rozumiał sam siebie. Nie wiedział wyraźnie, o co mu chodzi. Chciał żyć, a nie mógł. Do czegoś tęsknił. Na coś czekał, a nie widział tego nigdzie na świecie. Odmieniła mu się i cała rzeczywistość. Dziwiły go najzwyklejsze zjawiska. We wszystkim ziewała jakaś nuda. Wszystko zrobiło się małe, niepotrzebne. Nie mógł niczego wyraźnie chcieć, ani w sprawach osobistych, ani w innych. Miał kobietę, którą kochał bardzo, kochał ją i w więzieniu i myślał zawsze o niej z upojeniem. Niewiasta ta była obecnie daleko w świecie, ale wiedział od niej, że lada chwila przyjedzie do niego. Na to czekał, jak skazaniec. — Kochanka była nadal i ładna, i miła, i gorąco go kochająca, tylko w nim przekręciło się wszystko na opak. Jakże tu żyć? Na to trzeba czasu, czas to sprawi — powtarzał sobie ustawicznie i chciał w to wierzyć.

Nie mogąc dać już sobie rady, przestał odpoczywać, a wziął się do swojej dawnej roboty. Dziwnie jakoś przeobraziła się w jego pojęciu i ta znajoma, kochana robota. I ona, jak wszystko! Ale myślał: rozruszam się. A na wpół świadomie zgadywało coś w nim, że przy tej robocie najprędzej mogą się wrócić pewne okoliczności, najrychlej może przyjść rozwiązanie wszelkich nieporozumień z tym dziwnym życiem. Robił to i owo. Teraz jechał, gdzie mu było potrzeba, a na półce wagonu stały jego dwie ciężkie walizki.

W przedziale było duszno, gorąco. Drażniło go żółte, mętne światło latarni i nieustające ani na moment szwargotanie żydowskiego towarzystwa. Myśl jego była zmęczona do ostateczności. Już niczego nie chciał dociec, już mu wszystko było jedno — nie mógł jednak odczepić się od automatycznej pracy rozmyślania, która, jak rozpędzona maszyna, szła w swoim tempie i nie dawała się zatrzymać, jak gdyby ktoś obcy rządził w jego głowie. Ktoś tam o nim rozprawiał, przerzucał jego przeszłość, grzebał w jego jutrzejszym dniu, dziwił się, wykpiwał i znacząco pokręcał głową nad pewnymi objawami. Przypominało to lekarza, który jest niezadowolony z pacjenta. Lekarz zasępił się! Bada, słucha, maca, waży rozmaite drobiazgi nic nie znaczące, klasyfikuje i jest niezadowolony. Chory czeka obojętnie. Chory wie coś takiego, o czym nie ma pojęcia lekarz. Chory pokpiwa sobie z lekarza. Chory nie spodziewa się od lekarza już niczego. Chory wszystko wie, ale cierpi.

Zaczął się jeden z tych snów, które nie mają żadnego sensu, a we wspomnieniu nie zostawiają ani pojęcia, ani obrazu. Nie pamięta się nic, wie się jednak, że przyszła we śnie zjawa o niesłychanej doniosłości, że przez głowę podczas uśpienia przeszło właśnie to, nad czym na próżno mordowała się dusza przez długie czasy. Wypowiedział się nareszcie ów tajemniczy wyraz, który służy za hasło do otwarcia zawartej bramy niepojętego. Goni potem pamięcią obudzony człowiek, pracuje, zgaduje, idzie za śladem porwanych, bezkształtnych obrazów, które zachowały się mętnie...

Marek ocknął się i natychmiast chwycił się snu, który uleciał.

— Jak to było? Co to właściwie było?

Chwytał gorączkowo i na oślep, jak się chwyta po ciemku dokuczliwego, piszczącego komara. W garści nie zostało nic, a komar jęczał, groził i wciąż gdzieś był.

Słońce jeszcze się nie ukazało,