Dzieje jednego pocisku - Andrzej Strug (gdzie za darmo czytać książki TXT) 📖

ale już był dzień. Marek wywiesił się półciałem w oknie i oddychał z ulgą rzeźwym, wilgotnym powietrzem, Patrzał na świat. Pociąg z wolna sunął przez las. Przechodził zwartą ścianę sosny, czerwone pnie i jeszcze ciemne gałęzie.

Czarno było w głębi lasu.

Oko sięgało w tajemnicze mroczne przestrzenie między pniami. Coś tam majaczyło jeszcze z nocy, coś się mieniło i znikało w oczach. Las ciągnął ku sobie i łudził, że wszystko wie, że wie od dawna.

Otwierały się polanki, małe mokre łączki, na których już się uściełały mgły nisko, szeroko. Tuż przed oczami ciągnęły się gęste wrzosowiska, mokre i ociężałe od rosy.

Urwał się las i pobiegło oko daleko. Szły w nieskończoność pola, łąki. Nisko nad horyzontem porozwłóczyły się pasma obłoków. Ciemna, zamroczona była ich barwa na szarym niebie. Spały jeszcze, resztką snu sadyby ludzkie, porozrzucane po płaszczyźnie. Było wszystko zwyczajne, zwyczajne.

Wolno przesuwały się jeden za drugim słupy telegraficzne, zniżały się, unosiły się ku górze, znikały gdzieś i pokazywały się znowu. Małe wzgórki z karłowatymi sosenkami, a między nimi małe dolinki. Werznął się pociąg w głęboko rozkopany pagórek i szedł tuż popod piaszczystą ścianą. Wyłaziły z niej wielkie głazy, które przed wielu tysiącami lat przywędrowały tutaj z daleka. Przez tysiące lat przysypywał je piasek, zagrzebywało je dzień po dniu, nie ustając ani na chwilę, pracowite życie ziemi. Aż wydobył je człowiek z wiekowego grobu, obnażył ich tajemnicę. Pracowały tłumy i cierpliwie, jak siły natury, odrabiały wiekuiste prace. Głód i niewola pognały je na to kopanie. Nieludzkie prawo ludzkie zwołało je z dalekich stron, ściągnęło na te pola z taką samą mocą, z jaką przed wiekami zwalały tutaj te głazy prawa przyrody. Przysypała już ziemia kości bezimiennych pracowników, zamulą kiedyś pokłady ziemskie wszystkie ich wielkie prace.

Co przetrwa? Co pozostanie?

Po co i po co?

Jak w ziewaniu, wypowiadała się w nim ta już zastarzała, trująca myśl. Dręczyła we dnie i w nocy i kładła się przede wszystkim ona pierwsza, na cokolwiek spojrzało oko, czymkolwiek wzruszyło się serce.

Oderwano go od studni mądrości, jemu — cieniowi — kazali wejść znowu w mrowisko ludzkie, między małe sprawy. Skazało go życie na dożywotnie ślepe błądzenie. Ale rychło skończy się to dożywocie...

Ta myśl, zamiast go uspokoić, zdjęła nudą i niesmakiem. Przeczuwał z lękiem, że znowu lada moment odezwie się w nim ten już tak dawno opanowany strach przed śmiercią, powszechny, ludzki strach. Że on przywiąże go — nie na łańcuchu, a na mizernym, nędznym łyczku do obojętnych dziejów tego już na zawsze cudzego świata. Że będzie robił to, co wszyscy, a będzie czuł, jak nikt z tych, co żyją. Że co dzień będzie kłamał, jak niewolnik, że będzie się co rano budził z zapytaniem: po co mi ten dzień? — a zasypiając, będzie marzył, żeby się nie obudzić. Będzie mówił, będzie słuchał, będzie patrzył, ruszał się — jak bezduszna, nakręcona maszyna. A jednak, kiedy zachoruje, będzie się leczył i patrzył pilnie w oczy lekarzy.

Głupio.

Z wolna, łagodnie zniżała się przed nim rozkopana ściana, która przez długi czas zakrywała mu świat. Znienacka roztworzyła się szeroko, nisko w dole leżąca dolina. Z wysokiego nasypu zagarnął oczami obraz niespodziany.

Jak wizja, zawieszona gdzieś w marzeniu, było wszystko cudne, zdumiewające. Podniosła się ziemia ku niebu i zeszły ku niej rozpłomienione obłoki. Nie miał końca niezmierny świat. Przestały istnieć wszelkie granice i uwierzyły oczy w prawdziwy obraz ziemi, pełen myśli tajemniczej.

W tej godzinie wypowiadało się jakieś wielkie słowo, którego nie zdoła ogarnąć człowiek. Jak głos Boga w dniach stworzenia, zawisło ono nad ziemią niepojęte, budzące wszelkie życie i władające przeznaczeniem człowieka. Czuła dusza swój rodzony związek ze wszystkim, co żyje, i tonęła z rozkoszą w niepojętym, macierzystym żywiole. Zatraciła swoje imię, przestała istnieć, a wszędzie widziała siebie. W purpurowym obłoku, w złotym obłoku, w srebrzystej wodzie rosy, w białych mgłach, przewlekających się przez gałęzie. Nie pytała o nic, bo wszędzie była odpowiedź. Nie trwożyła się, bo była jako u matki na łonie.

Przebogate barwy nieuchwytnych i wciąż gasnących kształtów jutrzenki przeglądały się w szeroko rozlanym jeziorze. Zdawało się ono wypełniać całą dolinę. Od jednej strony snuły się z niego ku niebu mgły i szły w górę, dymiąc się i kłębiąc. Wystrzelały w niego rzuty mgieł i szły pochyło ku górze, rysując zaczarowane tłumy, zwijając się w zmienne, znikające i tworzące się w oczach złudy. Szły od ziemi, żeby zawisnąć nad ziemią. Bratały się ziemskie wody z wodami przestrzeni niebieskich. Szły błądzić po niezmierzonym świecie. Wszędzie będą u siebie i zawsze będą sobą: w rosie deszczu, w burzy i zamieci śnieżnej, w bryle polarnej, w zwałach lodowca, na płaszczyznach Syberii, w chmurach podzwrotnikowych, w sokach rośliny, we krwi człowieka...

Za jeziorem rozrzucona była rozległa wieś. Przepływały przez nią mgły, unosząc na sobie chaty, stogi, drzewa. Dźwigało się wszystko w górę, chwiało się ku niebu i zdawało się ruszać wraz ze śpiącymi ludźmi w jakąś senną wędrówkę. Ciemne plamy drzew i dachów wciąż ginęły i ukazywały się wśród siwych mgieł. Samotnie, wysoko stała strzelista dzwonnica, dwa rzędy topoli szły kędyś ku jakiemuś dworowi. — Wszystko to było zwyczajne.

A jednak Marek miał wiarę, że podgląda jakąś wielką, strzeżoną tajemnicę. Chciało mu się wierzyć, że teraz, w tej chwili, na granicy dnia i nocy, zanim wyjrzy słońce, odbywa się wielkie misterium świata i że on, podkradłszy się, był jego świadkiem. Tak było przed chwilą: teraz jest już wtajemniczonym uczestnikiem... Przypomniało mu się dziecinne przeświadczenie o tym, że inaczej wygląda świat, kiedy śpią ludzie. Pamięta tę swoją ciekawość. Wróciły się z dawno przeżytych lat pierwsze, najmłodsze wrażenia. Ta sama była ich dziewicza świeżość, ten sam czar, pełen cudowności. Patrzał oczami dziecka i bajecznym jak ongiś stał mu się cały świat. Znienacka spadło nań przypomnienie żywe i nieodparte: to co widzi teraz, już kiedyś miał przed oczami: to co czuje, już przeżywał. Kiedy to było? Było! I nie potrzebował już sobie dowodzić, że prawdą jest to, co widzi, że prawdą jest to, co czuje. Już wie, że ta chwila przechodząca, że to żyjące w nim „teraz”, jest dla niego czymś nieopisanie wielkim. Wie, że nie spotka go już nigdy nic podobnego i kazał sobie to rozważyć, zrozumieć, zapamiętać.

Mijał pola, lasy, wioski. Uderzyło mu prosto w oczy wschodzące słońce, uderzyło weń, jakby niezgłębioną radością. Beztreściwe uniesienie ogarnęło go, opasało i zdusiło, jak w rozkosznym, bolesnym spazmie. Działy się w nim rzeczy dziwne, ale on niczemu się nie dziwił.

Gdzieś po drodze mały pastuszek pędził krowinę popod lasem. Spłoszone bydlę odbiegło od plantu w las, a chłopczyna wywijał kapeluszem i wołał coś do pociągu, śmiejąc się radośnie. Spotkały się na moment ich oczy. Pociąg poszedł dalej, a Marek poniósł ze sobą pełną duszę tego dziecięcego śmiechu.

Zapragnął ludzi — bliskiej, serdecznej rozmowy, uścisku czyjejś przyjacielskiej dłoni. Nie mieściło się w nim wzruszenie. Przelewała się w nim wyżej brzegu potrzeba czynu, wyrazu dla rozbudzonej siły, którą czuł każdym nerwem mózgu, każdym muskułem młodego ciała.

— Ejże, ejże — odgrażał się, coś komuś obiecując i ślubując sobie. Zaroiło się w głowie od pomysłów i zachceń. Poniosło go marzenie daleko, wysoko. Kusiły piękne niemożebności, ozdobiła się wszelka rzeczywistość.

Poczuł na sobie jedno spojrzenie i zatargał nim żal, wyrzut i bezbrzeżna radość. Ileż wycierpiały te ciemne oczy, jakże szukały go po świecie, ilekroć opłakały to jego młode — skazane życie... Kiedyż to było, kiedy po raz ostatni patrzył w nie i czytał, co przez nie mówiła ta jej wierna, kochająca dusza? Ciężkie było to brzemię tęsknoty, która tak nagle złożyła się na nim. Podniosła się gniewna niecierpliwość, zerwały się obumarłe, wygłodzone żądze. Wszystko ożyło. Dobre i złe, rozumne i szalone, małe i wielkie. Ale nie wiedział jeszcze o tym Marek, że już się wykradł z zaklętego koła śmierci, że już na nowo stał się żyjącym człowiekiem.

Zasnął twardo. Dopiero po kilku stacjach obudził się, otrzeźwiał w jednej chwili i szybko spojrzał na swoje walizki. Były na miejscu. Zapalił papierosa i patrzył w okno. Myślenie stało się już spokojne, zwyczajne. Myślał sobie o tych swoich sprawach, rozważał je i układał w głowie, kiedy poczuł na sobie czyjeś spojrzenie.

W drugim końcu wagonu siedział samotny pasażer. Marek schwytał jego badawcze spojrzenie, ale w tejże chwili nieznajomy odwrócił się do okna i siedział, patrząc sobie w świat. Nie był to zresztą bynajmniej nieznajomy.

Marek dla niepoznaki wydobył starą gazetę i udawał, że czyta. Był zmieszany, zły na natręta i zły na siebie. Tak mu się dobrze myślało, było mu tak dobrze z samym sobą — a tu wciska się nieproszona figura i nastręcza głupie, irytujące myśli. Położenie było istotnie głupie, śmieszne i drażniące.

Marek miał nieprzepartą ochotę podejść do tego pana, walnąć go z całej siły dłonią po łopatce, jak się robiło dawniej, a potem ucałować się z nim mocno z dubeltówki, żeby aż zęby zatrzeszczały. A potem o tych dawnych czasach. O profesorze Łopacie, o Dobciu, o starym, łysym „Homerze”, o kolegach: Wacku, Siwku, Jacku, o pijaczynie Ziuczence, pomocniku gospodarzy klasowych, szpiegu uczniowskim i nauczycielu „śpiewów”, któremu wyprawiało się najwspanialsze kawały przed kilkunastu laty w mieście X. O brudnej cukierence na Rynku, gdzie konspiracyjnie schodzili się starsi uczniowie na bilardzik i koniaczek. O nocnych wyprawach po cywilnemu, o zamachu „terorystycznym” na profesora Bojanka, filozofa-maniaka, który nie stawiał nikomu stopnia wyższego nad dwóję i który ze zbytku uczoności powiesił się na klamce. O pannie Anuli, w której kochał się jeden, i o cudnej pannie Kazi, za którą szalał drugi. Co też się dzieje z tymi dziewczętami, bez których żyć nie mogli, a które teraz hodują „cudze” dzieci. O wielogodzinnych, gromadnych kąpielach na owych Rurach, gdzie łapało się również raki, obkuwało się na egzaminy i gdzie w rozpaczach miłosnych miało się topić pewnego roku, w miesiącu czerwcu, w klasie piątej — za wzajemną umową przyjacielską w tej jednakowej niedoli. Gdyż ani Anula, ani Kazia...

Niechże wszyscy diabli wezmą, jakie to głupie...

Tą samą prostą myśl przetrawiał w swoim kącie i kolega Szabłowski, zwany ongi w sztubie36 „Szablonem”. Trapili się obadwaj. Każdy z nich wiedział, co drugi myśli, odwracali od siebie oczy i w najidiotyczniejszy sposób udawali, że się nie poznają. Na dobitkę wagon był puściuteńki. Tak sobie jechali.

Wreszcie Marek nie mógł wytrzymać i postanowił patrzeć przez okno aż do nieskończoności. Wychylił się i spotkał się ze spojrzeniem kolegi, który od dawna wpadł na ten sam pomysł i wyglądał również swoim oknem.

Roześmieli się obadwaj.

— Z czego ty się śmiejesz, stary idioto?

— Z tego, co i ty. Głupio....

— Wiele jest głupstwa na świecie. Pogadajmy...

— Kiedyżeśmy się to widzieli?

— A no na tym wiecu u Szlenkiera, na Dzikiej.

— Dzika, dziewięćdziesiąt jeden. Dobrze. Słuchaj, Szablon, żeby o tym ani słowa. Pogadajmyż raz, jak ludzie.

— Pogadajmy... Można czasem zapomnieć. Owszem. A udało ci się diabelnie — no, powiesiliby cię i już. Kawał był dobry, chwacki...

A w myśli dodał:

— Tylko kawałami nie robi się rewolucji.

— Jakże ci teraz?

— Ni to, ni owo. Trzeba się do tego przyzwyczaić.

— Trzeba się było trochę przyczaić. Szukają cię specjalnie. Wyjechałbyś z kraju na trochę czasu.

— Et, nie chciało mi się.

— Tak by było najrozsądniej... Ale ty wobec rozwagi zawsze byłeś w opozycji.

— Całe szczęście...

— Pamiętasz ty nasz zamach na tego wariata? Tyś pierwszy rzucił kartoflem...

— Aleś ty pierwszy trafił. Pamiętam, w sam łeb.

— Czasami sobie o tym człeku rozmyślam. Co to była za figura!... W nim była pewna wielkość...

— Wariat.

— Zwariował, bo mu kazali przez całe życie poprawiać ekstemporalia. Opowiadał nam wspaniałe rzeczy, ale nikt nie słuchał, tylko z niego błaznowali.

— A mścił się, jak obłąkany, dwójami i pałami.

— Belfer zadręcza uczniaków, a ci jego. Tak to nas uczyli.

— No, teraz...

— Widzisz — zaczął Szablon — te nowe polskie szkoły... — ale urwał, żeby nie zabrnąć.

Rozmawiali niby swobodnie, ale w samej rzeczy pilnowali się okropnie i czuli, że lada moment zjadą na tematy drażliwe. Wszędzie było pełno tych drażliwości i omijanie ich było prawdziwie fatygujące. Ciążył im nade wszystko ów pierwszy, najgłupszy moment. O takich rzeczach można nie mówić, ale niepodobna zapomnieć. Każdy z nich miał niezmierną ochotę pogadać szczerze. Kiedyś lubili się bardzo i lubili się teraz. Chciało im się ulżyć duszy, pchała i ciekawość, jak też tam jest „u nich”, jak ten drugi rozumie te sprawy i jak, będąc niezaprzeczenie porządnym człowiekiem, znosi różne „świństwa” — których dzieje są stare i wciąż się odświeżają przez nowe „skandale”, „łajdactwa”, i inne potworności. W tych czasach przeciwnicy znali się prawie wszyscy — poznawali się na wiecach i każdy miał swoją opinię. O Marku mówiono: „pepeesowiec, ale z tych możebniejszych”, a o Szablonie: „zdaje się, że to porządny facet, choć esdek”.

Wreszcie odważył się pierwszy Marek. Przerwawszy rozmowę, po chwili milczenia rozpoczął:

— Powiedzże, Szablon, tylko szczerze, zwyczajnie, czy to słyszana rzecz, żeby ludzie dorośli, starzy przyjaciele, szanujący się nawzajem... Nie, to jest tak bajecznie głupie, że nawet o tym zacząć nie można! Jakeśmy się powitali? Jak my rozmawiamy? Do wszystkich diabłów!

— Toteż życie wytworzyło pewien „modus vivendi”37 dla uniknięcia takich spotkań. Ludzie się nie zadają ze sobą i tyle. Dzisiaj czułem się też głupio, jak nigdy — ale też nigdy nie gadałem prywatnie z nikim z waszych.

— Ani ja. Ale to nie jest logiczne. To jest właśnie potworność.

— W życiu rewolucyjnym jest więcej takich potworności i bywają gorsze. Trzeba je przełknąć.

— Łykam, owszem. Ale czasami chciałoby się coś zrozumieć. Zresztą życie obaliło i ten twój „modus vivendi”. Spotykają się ludzie