Wyznania - Jean-Jacques Rousseau (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖

finta — w szermierce: zwód, ruch wykonany dla zmylenia przeciwnika. [przypis edytorski]

799. „Kumoszki” — Ferrand i Minard, para jansenistów wspomnianych w księdze X. [przypis edytorski]

800. baczność — uwaga, czujność. [przypis edytorski]

801. kamica nerkowa (moczowa) — choroba polegająca na powstawaniu złogów (tzw. „kamieni”) w nerkach lub drogach moczowych na skutek wytrącania się związków chemicznych obecnych w moczu. [przypis edytorski]

802. La terra molle e lieta e dilettosa... (wł.) — Ziemia wesoła, luba, łatwa do uprawy, wydaje mieszkańców we wszystkim do niej podobnych (Tasso, [Jerozolima wyzwolona, ks. I, strofa LXII]). [przypis tłumacza]

803. La Condamine, Charles-Marie de (1807–1774) — fr. matematyk, fizyk i pisarz. [przypis edytorski]

804. Clairaut, Alexis Claude de (1713–1765) — francuski matematyk, astronom i geofizyk, członek Królewskiej Akademii Nauk (1731), uczestnik ekspedycji do Laponii celem pomiarów długości stopnia południka. [przypis edytorski]

805. Zrozumiałem łatwo, że ta akademia i nagroda to doraźny wymysł celem zamaskowania plagiatu w oczach publiczności — Rousseau myli się: Jacques Balexert a. Ballexserd (1726–1774) za swoją pracę Dissertation sur l’éducation physique des enfans depuis leur naissance jusqu’à jusqu’à l’âge de puberté (Dysertacja o wychowaniu fizycznym dzieci od urodzenia do wieku dojrzałości, 1762) rzeczywiście otrzymał nagrodę Holenderskiego Towarzystwa Nauk w Haarlem. [przypis edytorski]

806. parlamentariusz — tu: parlamentarzysta, członek parlamentu. [przypis edytorski]

807. Goa — terytorium na zachodnim wybrzeżu Indii; od 1510 kolonia portugalska; w 1961 wcielone siłą do Indii, ob. stan Indii; inkwizytorzy z Goa: od 1560 działał w Goa trybunał inkwizycji portugalskiej, instytucji do ścigania heretyków i konwertytów wzorowanej na inkwizycji hiszpańskiej. [przypis edytorski]

808. Hume, Dawid (1711–1776) — filozof i historyk angielski. Istotnie, Rousseau przyjął później gościnę ofiarowaną mu w Anglii, co jednak doprowadziło do gwałtownego zatargu z Humem i utrwaliło Russa w jego manii dopatrującej się powszechnego sprzysiężenia przeciw niemu. [przypis tłumacza]

809. snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

810. spuszczać się na coś (daw.) — polegać na czymś, zdawać się na coś. [przypis edytorski]

811. na wyprzódki (daw.) — na wyścigi, jeden przez drugiego. [przypis edytorski]

812. lewita efraimowy — drastyczna opowieść o lewicie z terenów Efraim, w biblijnej Księdze Sędziów (Sdz 19). [przypis edytorski]

813. incognito — nie ujawniając tożsamości; zatajenie tożsamości. [przypis edytorski]

814. Temple — dawny warowny monastyr templariuszów posiadał odwieczny przywilej nietykalności i służył za asylum wielu ściganym przestępcom, głównie niewypłacalnym dłużnikom. W owym czasie był własnością księcia de Conti. [przypis tłumacza]

815. kolasa — powóz konny; kareta. [przypis edytorski]

816. kabriolet (daw.) — lekki jednokonny dwukołowy powóz ze składaną budą. [przypis edytorski]

817. „Idylle” Gessnera — ukazujące proste i szczęśliwe życie pasterzy i pasterek, wydane w 1756 i 1772 przez szwajcarskiego pisarza Salomona Gessnera (1730–1788); zyskały dużą popularność, były tłumaczone na wiele języków. [przypis edytorski]

818. tłumacz ich, Hubert, przysłał mi niedawno — tłumacz nazywał się Jean-Jacques Hubner; przesłał Rousseau swoje tłumaczenie Idylli pod koniec 1761. [przypis edytorski]

819. salina — miejsce pozyskiwania soli. [przypis edytorski]

820. berneńskie terytorium — Rousseau udawał się do Yverdon na terenie Vaud, które było wówczas częścią terytorium kantonu Berna (ob. Vaud stanowi odrębny kanton). [przypis edytorski]

821. Książkę moją spalono, a na mnie wydano wyrok — 18 czerwca 1762 w Genewie potępiono, publicznie podarto i spalono przed ratuszem Emila oraz Umowę społeczną, zaś autora skazano na wygnanie. Jedynym rządem, który oficjalnie potępił Umowę społeczną były władze Genewy. [przypis edytorski]

822. pogwałcono w nim edykt eklezjastyczny — trzy podstawowe teksty: rozporządzenia kościelne (eklezjastyczne) z 1541, regulujące m.in. relacje Kościoła Genewskiego z władzami cywilnymi, oraz znowelizowane w 1568 edykty polityczne i cywilne funkcjonowały jako konstytucja Genewy; przepisy nakazywały wezwanie autora poglądów sprzecznych z przyjętą doktryną do stawienia się przed konsystorzem. [przypis edytorski]

823. ciura — sługa w obozie wojskowym, wojsk. pachołek. [przypis edytorski]

824. „Dziennik Trévoux”, fr. Journal de Trévoux — wpływowy francuski miesięcznik wydawany w Trévoux w latach 1701–1782. Został założony przez jezuickiego teologa, większość autorów stanowili jezuici. Po wygnaniu zakonu z Francji w 1772 jego redaktor, jezuita Guillaume François Berthier, zrezygnował z prowadzenia pisma, wówczas miesięcznik próbowali prowadzić inni redaktorzy. [przypis edytorski]

825. likantropia — wilkołactwo, zdolność przemiany człowieka w wilka; w psychiatrii: wyobrażanie sobie przez chorego, że zmienił się w zwierzę. [przypis edytorski]

826. O rozumie — dzieło Helwecjusza [właśc. Claude Adrien Helvétius (1715–1771)], filozofa z grupy encyklopedystów. [De l’esprit, traktat materialistyczny obecnie znany pod polskim tytułem O umyśle, opublikowany przez Helwecjusza anonimowo w 1758, niemal natychmiast potępiony przez parlament Paryża, Kościół katolicki i czasopisma, spalony w styczniu 1759. Helwecjusz uniknął prześladowań formalnie wypierając się autorstwa; red. WL]. [przypis tłumacza]

827. baneret (z fr. banneret) — daw. militarny tytuł feudalny przysługujący rycerzowi prowadzącemu wasali pod własną chorągwią (fr. bannière); później w Szwajcarii ranga urzędnika komunalnego. [przypis edytorski]

828. stan (daw.) — państwo; tu lm: stany, ponieważ Szwajcaria stanowi federację autonomicznych kantonów (stanów), których rząd ma siedzibę w Bernie. [przypis edytorski]

829. w stanach króla pruskiego nie mogło mi już grozić prześladowanie — hrabstwo Neuchâtel (ob. kanton szwajcarski) znajdowało się wówczas pod panowaniem Prus, których władca, Fryderyk II Wielki, był znany z tolerancji religijnej. [przypis edytorski]

830. dystych — dwuwiersz, utwór składający się z dwóch wersów. [przypis edytorski]

831. wytłumaczony zresztą jasno wierszem poprzedzającym — poprzedni wers brzmiał: „Chwała, interes — oto jego Bóg, jego prawo” i znajdował się podobno po przeciwnej stronie portretu. [przypis edytorski]

832. Adrast, król Daunyjczyków — bezbożny i wojowniczy władca z powieści Przygody Telemaka (fr. Les aventures de Télémaque, 1699). W V księdze Emila wychowawca tytułowego bohatera czyta z nim tę powieść, omawiając stosunki międzynarodowe, i wspomina, że Adrasta można zidentyfikować we współczesnej Europie. [przypis edytorski]

833. Koriolan, łac. Gnaeus Marcius Coriolanus (V w. p.n.e.) — na poły legendarny wódz rzymski; przyczynił się do zwycięstwa Rzymian nad plemieniem Wolsków w 493 p.n.e. i zdobycia miasta Corioli (stąd przydomek). Dwa lata później zażądał cofnięcia ustępstw senatu wobec plebejuszy, m.in. likwidacji instytucji trybunów. Wezwany przed sąd ludowy uciekł do Wolsków, gdzie schronienia udzielił mu ich przywódca Tullus Atiusz. Na czele Wolsków Koriolan najechał Lacjum i przystąpił do oblężenia Rzymu, do odstąpienia skłoniły go matka i żona. [przypis edytorski]

834. brat słynnego generała Keith — generałem tym był James Francis Edward Keith (1696–1758), walczący o przywrócenie monarchii Stuartów, później w armii hiszpańskiej i rosyjskiej, następnie w służbie króla Prus, gdzie otrzymał stopnień marszałka polnego; zginął podczas wojny siedmioletniej w bitwie pod Hochkirch. [przypis edytorski]

835. proskrypcja — ogłoszenie o wyjęciu spod prawa z przyczyn politycznych. [przypis edytorski]

836. szych — nitka owinięta złotym drucikiem, używana do haftu, przen.: pozorna świetność. [przypis edytorski]

837. lakonizm (z gr.) — dziś: lakoniczność, zwięzłość. [przypis edytorski]

838. reskrypt (daw.) — pisemne rozporządzenie panującego lub zarządzenie władz wyższych. [przypis edytorski]

839. Z okazji pokoju [...] Ośmieliłem się napisać doń w tym przedmiocie — w styczniu 1762, kiedy prowadzące wojnę Prusy były w trudnej sytuacji, walcząca przeciw nim Austria została nagle pozbawiona swojego głównego sojusznika: zmarła caryca Elżbieta Romanowa. Jej następca Piotr III, który uwielbiał Prusy i Fryderyka II Wielkiego, wstrzymał działania wojenne i wycofał rosyjskie wojska z zajętych terenów pruskich. Nowy car 5 maja 1762 zawarł w Sankt Petersburgu pokój z Prusami, pośredniczył w zawarciu 22 maja w Hamburgu pokoju pomiędzy Szwecją a Prusami, jako sojusznik przekazał część swoich oddziałów Fryderykowi. Fryderyk uroczyście świętował pokój z Rosją, zaś niespodziewane wydarzenia określił mianem „cudu domu brandenburskiego”. Rousseau list do Fryderyka napisał w listopadzie 1762, ostatecznie kończący wojnę traktat pokojowy w Hubertusburgu między Prusami, Austrią i Saksonią zawarto dopiero 15 lutego 1763. [przypis edytorski]

840. Pewien krawiec armeński odwiedzał często swego krewnego osiadłego w Montmorency — tereny schrystianizowanej w starożytności Armenii od średniowiecza pozostawały pod panowaniem dwu muzułmańskich państw: Turcji i Persji; wielu Ormian emigrowało i osiedlało się w Europie. [przypis edytorski]

841. Salamaleki — zniekszt. Salam alejkum, powitanie i pozdrowienie arabskie (dosł.: pokój z tobą), używane także przez muzułmanów różnych narodowości. [przypis edytorski]

842. Pury, Abraham de (1724–1807) — oficer armii sardyńskiej; w czasach znajomości z Rousseau był w stanie spoczynku. [przypis edytorski]

843. du Peyrou, Pierre Alexandre (1729–1794) — dziedzic wielkiej fortuny, urodzony w Gujanie w Ameryce Płd. syn francuskiego hugenota, który dorobił się majątku na plantacjach w holenderskim Surinamie; osiadły od 1747 w Neuchâtel; przyjaciel i wykonawca testamentu Jana Jakuba Rousseau: opublikował pierwsze wydanie dzieł zebranych Rousseau (1782), w 30 tomach, obejmujące pierwszą część Wyznań, a następnie trzy kolejne tomy, zawierające listy oraz drugą część Wyznań (1789), opracowaną we współpracy z Isabelle de Charriere. [przypis edytorski]

844. łut — daw. jednostka wagi, licząca 1/32 funta, tj. w różnych miejscach i czasach od 10 g do 50 g. [przypis edytorski]

845. osławiać (daw.) — zniesławiać, oczerniać. [przypis edytorski]

846. prześcipny (daw., gw.) — dowcipny, sprytny. [przypis edytorski]

847. Beaumont, Christophe de [(1703–1781)] — arcybiskup Paryża, niezwykle żarliwy i nieubłagany w swoich przekonaniach. Rousseau odpowiedział mu Listem do Krzysztofa de Beaumont. [przypis tłumacza]

848. puścić się na coś (daw.) — zdecydować się na coś, odważyć się na coś, zaryzykować. [przypis edytorski]

849. mało troszczyłem się o te kradzieże; nie były one pierwszą sprawką tej ręki — znalazłem w jego Elementach muzyki wiele rzeczy zaczerpniętych z tego, co napisałem o tej sztuce dla Encyklopedii i co oddałem w jego ręce na wiele lat przed ogłoszeniem tych Elementów. Nie wiem, jaki miał udział w książce zatytułowanej Słownik sztuk pięknych, ale znalazłem tam artykuły przepisane dosłownie z moich i to na długi czas, zanim też same artykuły ukazały się w Encyklopedii. [przypis autorski]

850. myślałem, iż korporacja pastorów lub bodaj obywatele i mieszczaństwo Genewy upomną się o naruszenie edyktu w dekrecie wydanym przeciw mnie — arystokratyczny ustrój Genewy oraz przywiązanie jej do kalwinizmu były przyczyną, iż warstwy posiadające przemożny wpływ w mieście nie mogły gustować ani w demokratycznych poglądach, ani w „religii naturalnej” Russa. Jedynie wśród niższych warstw mieszczaństwa i u ludu hasła jego mogły znachodzić oddźwięk; te warstwy jednak nie miały praw w rządzie, oprócz prawa do czynienia przedstawień, czyli reprezentacji (stąd nazwa: reprezentanci). [przypis tłumacza]

851. stronnictwo reprezentacyjne — ok. roku 1750 członkowie stronnictwa opozycyjnego zaczęli nazywać siebie représentants, przedstawicielami, domagając się, by skład Rady Genewy należycie reprezentował społeczeństwo, w tym także niższe warstwy. [przypis edytorski]

852. siluit terra (łac.) — zamilkła ziemia (z Wulgaty, łac. tłumaczenia Biblii (1 Mch 1,3), o Aleksandrze Macedońskim: et siluit terra in conspectu eius: i zamilkła przed nim ziemia). [przypis edytorski]

853. Listy [pisane] z gór — Lettres écrites de la montagne (1764), w których Rousseau, odmiennie niż w Umowie społecznej, nie stawia już Genewy za wzór republiki, ale gwałtownie krytykuje zagarnięcie władzy przez „despotów”, których nie ogranicza nic prócz własnej woli. [przypis edytorski]

854. Delfinat — region w południowo-wschodniej Francji. [przypis edytorski]

855. Carpentras — miasto i gmina w płd.-wsch. Francji, ob. w regionie Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże. [przypis edytorski]

856. biust — tu: popiersie; forma rzeźby. [przypis edytorski]

857. limuzyńskiego — z Limousin, hist. krainy w środkowej Francji. [przypis edytorski]

858. Wyspa Saint-Pierre — Wyspa Św. Piotra na jeziorze Biel (Bienne) w Szwajcarii. [przypis edytorski]

859. wzięcie (daw.) — postać i sposób poruszania się. [przypis edytorski]

860. plucha (daw.) — flejtuch, brudas. [przypis edytorski]

861. peccavi (łac.) — zgrzeszyłem. [przypis edytorski]

862. wpodle (daw.) — obok. [przypis edytorski]

863. On to powiadomił mnie... — w październiku 1762 Rousseau został zawiadomiony o śmierci pani Warens (zmarła 29 lipca). [przypis edytorski]

864. naturalizacja — nadanie cudzoziemcowi obywatelstwa państwa, na terenie którego się osiedlił. [przypis edytorski]

865. W jakiś czas potem pojawiły się jego „Dialogi Focjona” — Entretiens de Phocion sur le rapport de la morale avec la politique (Rozmowy Focjona o związku obyczajności z polityką) ukazały się w roku 1763. [przypis edytorski]

866. in quarto — określenie formatu książki wielkości 1/4 arkusza, odpowiadającego mniej więcej rozmiarom dzisiejszego A4. [przypis edytorski]

867. stoiczny — dziś: