Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

masz wiedzieć: dziewica to była,

»Która z tobą goniła i z konia cię zbiła.

130

»Ta kopiej i tarcze i zbroje używa

»Jako inszy żołnierze; w ten kraj, sławy chciwa,

»Niedawno aż od wschodu słońca przyjachała,

»Aby się z francuskiemi pany skosztowała«.

Zerbin stąd tak sromotę niewymowną czuje,

Że nie tylko twarz wstydem rumianem farbuje,

Ale tak się w sobie gryzł i tak się frasował,

Iż ledwie się sam wszytek krwią swą nie farbował.

131

Wsiada na koń, żałosny i ufrasowany

O to, że lepiej konia nie ściskał kolany.

Śmiejąc się sama w sobie, baba nie przestawa

Drażnić go i więtszej mu żałości przydawa,

Wspomina mu umowę i ślub obiecany.

Zerbin, który zna, że jej jest obowiązany,

Spuszcza uszy, jako koń utrudzony z drogi,

Co ma w gębie wędzidło, u boku ostrogi.

132

I wzdychając zbyt ciężko, sam mówi do siebie:

»Jakiż to, o fortuno, frymark zły u ciebie!

»Wzięłaś mi tę, co wiecznie ze mną mieszkać miała,

»Z którą gładkość na świecie żadna nie zrównała,

»A tęś mi, abyś się mnie natrapiła jeszcze,

»Na moję więtszą żałość dała na jej miejsce;

»Lepiej beło daleko w pierwszej szkodzie zostać,

»Niż frymarku tak barzo nierównego dostać.

133

»Ta, co równia1273 nie miała urodą, gładkością,

»Obyczaj mi pięknemi, cnotą i wdzięcznością,

»Utopiona na morzu — niestetyż mnie! — ryby

»I głodne swojem ciałem pasie wieloryby!

»A tej, co już miała być dawno roztoczona

»Od robaków pod ziemią i w proch obrócona,

»Dwadzieściaś lat, niż trzeba, więcej przyczyniła,

»Abyś mię w żałość więtszą i w mękę wprawiła!«

134

Tak w on czas mówił Zerbin i tak się frasował

I postawą nie mniejszą żałość ukazował

Z onej swojej zdobyczy nowo nalezionej,

Aniż z swojej kochanej dziewki utraconej.

Baba, która Zerbina przedtem nie widziała,

Z tych mów, które od niego na on czas słyszała,

Postrzegła, że to ten beł, o którem czas pewny

Od pięknej galicyjskiej słyszała królewny1274.

135

Szła na on czas, jeśliście tej nie zapomnieli

Historyej, którąście niedawno słyszeli,

Z jaskiniej, w której po swem miłem w narzekaniu.

Izabella u zbójców była w poimaniu;

Nie raz, nie dwa i nie trzy jej więc powiadała,

Jako z miłej ojczyzny od ojca zjachała

I jako się beł okręt z nią rozbił, a ona

U Rocelle na bacie była wysadzona.

136

Tak dobrze Zerbinowę twarz wymalowała,

Tak jego obyczaje babie opisała,

Że teraz, kiedy mu się z blizka przypatrzyła

I słyszała go mówiąc1275, tem go osądziła,

Dla którego w jaskiniej ustawnie wzdychała

Izabella, co o to barziej narzekała,

Że swojego miłego Zerbina straciła,

Niż o to, że u zbójców w poimaniu była.

137

Baba słuchając w on czas Zerbinowej mowy,

Kiedy ciężko narzekał żałosnemi słowy,

Widziała, że rozumiał, że jego zginęła

Izabella i w morzu pewnie utonęła;

I aby mu pociechy nie dać, choć wiedziała

O wszytkiem, ni o czem mu powiedzieć nie chciała;

Z tem się, co mu ma przynieść radość, nie odzywa,

A to tylko, z czego ma żal wielki, odkrywa.

138

»Słuchaj — pry1276 — co to sobie szydzisz i szpaczkujesz1277

»I ze mnie sobie żarty i śmiechy najdujesz,

»Byś to wiedział, co ja wiem o twej ulubionej,

»Której ty co dzień płaczesz, jako już straconej,

»Bełbyś krótszy1278; lecz wolę, że mi utniesz szyję

»Albo mię w sztuki zrąbiesz, niż ci to odkryję;

»Gdzie, kiedybym u ciebie w szanowaniu była,

»Wszytkobym ci to była podomno odkryła«.

139

Jako złajnik1279, który się na złodzieja miece

I od wielkiego gniewu ledwie się nie wściecze,

Uspokoi się zaraz i gniewy porzuci,

Skoro mu trochę chleba lub sera podrzuci:

Tak się szocki królewic udał do pokory

I gniewy swe ubłagał1280 i porzucił spory,

Pragnąc, aby mu wszytko wyraźnie odkryła,

O czem mu trochę tylko baba natrąciła.

140

I łagodnemi słowy, pełen wielkiej trwogi,

Przez ludzie ją, przez wszytkie poprzysięga bogi

I prosi jej pokornie, aby powiedziała,

Lubo źle lubo dobrze, co o niej wiedziała.

»Nie usłyszysz nic — powie baba niecnotliwa —

»Czembyś się miał ucieszyć; to rzecz nieprawdziwa,

»Aby miała utonąć: Izabella żywię,

»Ale tak, że umarłem zajźrzy niewątpliwie.

141

»W tych dniach, jakoś nic o niej nie słyszał, bez mała

»Nie dwudziestom się w ręce nieboga dostała;

»Co mniemasz, co rozumiesz, jeśli jej dostaniesz,

»Jeśli przydzie do ręku, jako ją zastaniesz?«

O mierziona, plugawa babo! czemu żujesz1281

O cnej dziewce i szczere fałsze wynajdujesz?

Sama wiesz, że choć w ręku u dwudziestu była,

Mieszkając tam, czystości swej nie utraciła.

142

Pytał jej cny królewic, kędy ją widziała

I jako dawno, ale nie odpowiedziała

I nie chciała kłamliwa i zła białogłowa

Do swojej pierwszej mowy przyczynić i słowa.

Pierwej z nią mów łagodnych używał i prośby,

Potem jej groził szyję uciąć; ale groźby

I prośby próżne beły: tak się usadziła,

Tak uparła, że słowa ani przemówiła.

143

A widząc, że onego szpetnego stworzenia

Nie mógł pożyć, uciekł się Zerbin do milczenia;

Ale się tak o ono, co słyszał, frasował,

Że sercu swemu w piersiach miejsca nie najdował.

Tak swej dziewki, o której ustawicznie myślił,

Pragnął szukać, żeby się dla niej nie rozmyślił

Skoczyć w najwiętszy ogień; ale żadną miarą

Nie mógł przed oną sprosną czarownicą starą.

144

Wie, co przyrzekł Marfizie, i tak to przez lasy,

To przez góry, gdzie chciała, jachał w one czasy.

Ale ani do siebie słowa przemówili

Ani na się wejźrzeli, aż w drodze trafili

Rycerza o tej dobie, kiedy południowi

Słońce tył obróciwszy, szło ku wieczorowi;

Ten jem przerwał milczenie ono — ale o tem

W drugiej pieśni odemnie usłyszycie potem.

Koniec pieśni dwudziestej.

XXI. Pieśń dwudziesta pierwsza Argument

Aby bronił Gabryny, podobnej do żmije,

Wielką złością Zerbin się pojedynkiem bije;

I tak dla onej sprosnej maszkary raniony

Hermonid spadł na ziemię, z siodła wysadzony;

Który potem powiada wszytkie Zerbinowi

Obrazy przeciwko niej swe królewicowi,

Skąd ją ma w nienawiści więtszej; wtem się wraca

I konia tam, gdzie słyszy krzyk wielki, obraca.

Allegorye

W tej pieśni dwudziestej pierwszej i wszędzie, gdzie jeno mówi o niepobożnej Gabrynie, jest przykład złej i niecnotliwej niewiasty, która żadnem dobrodziejstwem zwyciężona być nie może. W Filandrze zasie mamy przykład prawdziwego i szczerego przyjaciela i jeśliby kto widząc, jak Filander niesłusznie cierpi więzienie od przyjaciela Argeusa, i potem, jak otruty od niecnotliwej baby, wpadł w jaką wątpliwość o sprawiedliwości i opatrzności Bożej, ten niechaj raczej stąd się w tem utwierdzi, że jest drugi żywot po śmierci ciał naszych, w którem Bóg sprawiedliwy daje godne karanie za złe uczynki i godną nagrodę za dobre tem, którzy jej tu na tem świecie nie odnieśli.

Skład pierwszy

Nie tak mocno ciężkich bel1282 powrozy ściskają

Ani tak mocno sęki drzewa się trzymają,

Jako wiara, kiedy się w człowieku najduje,

Mocnem węzłem szlachetne serce opasuje.

Stądże starzy inaczej nie opisowali,

Inaczej świętej wiary nam nie malowali,

Jeno w rąbek odzianą1283; bo kiedyby miała

Jednę piegę na ciele, szpetnąby została.

Wiara i słowo ma być zawsze dotrzymane,

Lub tysiącowi zaraz lub jednemu dane

Tak na lesie, na polu ustronnem, w pustyniej,

Daleko od wielkich miast i wsi, tak w jaskiniej,

Jako na trybunalech, jako przed księgami,

Gdzie się ludzie twardemi wiążą zapisami;

Słowo, gdy je kto komu da, ma być ważniejsze,

Niż przysięgi, zapisy niżli namocniejsze.

Ta wiara i to słowo, od Zerbina dane,

Widzicie, jako było Marfizie trzymane,

Które, jako poważał, lepszego nie mogę

Dowodu naleźć nad ten, że swą własną drogę

Porzucił w on czas, a z tą jachał, co mu była

Tak, jako wrzód lub jaka choroba niemiła;

Ale więcej w niem mogła jego obietnica,

Niż ta, co go gdzie indziej ciągnęła, tęsknica.

Jużem powiedział, jako niewidomem psował

Serce żalem i jako gryzł się i frasował

O to, że ją miał z sobą, więc jako milczeli,

Jadąc z sobą, i patrzać sobie w twarz nie chcieli;

1tom powiedział, jako beło rozerwane

Ich milczenie, gdy Febus koła spracowane

Ostatnie ukazował światu, od jednego,

Co je na drodze potkał, rycerza błędnego.

Zarazem beł od baby on rycerz poznany,

Olander1284 Hermonides1285 imieniem nazwany,

Hermonides, który tarcz wszytkę uczernioną,

A na niej za herb poprzek strefę miał czerwoną.

Poznawszy go, pierwszy gniew i pychę złożyła

I mową i postawą pokornie prosiła

Zerbina, aby się jej ziścił w obietnicy,

Którą świeżo uczynił walecznej dziewicy.

On rycerz beł jej w głowę i jej narodowi1286

Nieprzyjaciel, jako to potem Zerbinowi

Powiedziała; ojca jej zabił niewinnego

I brata, krom którego nie miała inszego;

Potem na to się udał, na to się usadził,

Aby ostatek tej krwie zgubił i zagładził.

»Nie bój się, nie lękaj się!« — Zerbin do niej rzecze —

»Pókiś jest w mojej straży i w mojej opiece«.

Skoro się Hermonides w sprosnej i brzydliwej

Twarzy z blizka obejźrzał baby niecnotliwej,

Zawoła na Zerbina fukliwemi słowy:

»Albo się bij albo tej odstąp białejgłowy,

»Aby tak, jako godna, jako zasłużyła,

»Od moich ręku żywot brzydki położyła;

»Chceszli się bić, zabiteś, jako co za krzywą1287

»I za rzecz się ujmujesz zbyt niesprawiedliwą«.

On ludzkie1288 odpowiada Hermonidesowi,

Że to jest podła żądza, że się rycerzowi

Takiemu, jako on beł, nie godzi na zdrowie

Stać, lubo zła lubo dobra, żadnej białejgłowie;

A że gotów, jeśli być nie może inaczej,

Bić się z niem, jednak radził, aby tego raczej

Zaniechał, ponieważby wielkiej się nabawił

Hańby, gdzieby niewieścią krwią ręce splugawił.

Tak w on czas mówił Zerbin; ale to nie miało

Miejsca, owo do rzeczy zgoła przyść musiało.

A skoro z ogromnemi drzewy zajachali,

Koniom przeciwko sobie wodze1289 wypuszczali.

Jako więc wypadają w tryumfy puszczone

Albo w jakie wesele race zapalone,

Z takiem w on czas ich konie pędem wypadały

I tak od zajachanych kresów wybiegały.

Hermonides poniżył i jako wymierzył,

W prawy bok królewica przez paiż1290 uderzył;

Ale się słabe drzewo w trzaski zgruchotało

Tak, że nieobrażony Zerbin został cało.

Drugiego uderzenie daremne nie było

I tarcz sobie przeciwną drzewem przepędziło

Tak, że na drugą stronę przez prawą przebity

Łopatkę Hermonides spadł, z siodła wybity.

Mniemając, że go zabił, litością zmiękczony,

Skoczył śpiesznie królewic z konia z lewej strony

I odkrył mu z szyszaka twarz bladą, skoczywszy.

Hermonides tak, jako ze snu ocuciwszy1291,

Długo w niem utopiony wzrok trzymał bez mowy;

Potem język rozwiązał i rzekł temi słowy:

»Nie żal mi, żem od ciebie w boju pokonany,

»Bo widzę, żeś jest rycerz jakiś zawołany.

»Tego dziwnie żałuję, iż za sprawą jednej

»Białejgłowy zażywam tej boleści biednej,

»Której żeś jest rycerzem, nie przystoi tobie:

»Raczej zimny grób zaledz miałeś życzyć sobie.

»Bo gdybyś wiedział sprawę, która mnie pod wodzi

»Na pomszczenie i z której przyczyny się rodzi,

»Nie jenobyś odpuścił gniewowi słusznemu,

»Alebyś jeszcze pomógł sam ukrzywdzonemu.

»I jeślić tę będę mógł sprawę — bo co wiedzieć,

»Jeśli żywy zostanę — wszytkę wypowiedzieć,

»Pokażęć to na oko, że ta czarownica

»Wierutna jest niecnota, zdrajczyna1292, złośnica.

»Miałem brata jednego, który w swej młodości

»Z Olandy1293, gdzie ojczyste mamy majętności,

»Wyjachał i rycerzem beł od Heraklego

»Uczyniony, na on czas cesarza greckiego.

»Gdzie potem przyjacielem serdecznem jednemu

»Został dworzaninowi niedługo zacnemu,

»Który miał jeden zamek mocny w serbskiej ziemi,

»Obronny, opasany murami dobremi,

»Nakoło miał wysoki parkan i wał nowy.

»Argeus1294 beł nazwany mąż tej białejgłowy,

»Którą on tak serdecznie, tak z dusze miłował,

»Że w tej mierze z przystojnych kresów występował.

»Ale zła, niecnotliwa żona obrotniejsza,

»Powienniejsza1295, niestalsza i niestateczniejsza,

»Niżli od wiatru liście bite, kiedy lasy

»Sucha jesień odziera i mróz z pierwszej krasy,

»Serce, które do męża była obróciła

»Zrazu czas jakikolwiek, prędko odmieniła

»I ze wszytkiem staraniem na to się udała,

»Aby za miłośnika brata mego miała.

»Nie tak Akrocerauńskie niepożyte skały1296

»Mocno stoją, kiedy w nie biją morskie wały,

»I nie tak wielka sośnia odpiera srogiemu

»Na Krępakowej górze wiatrowi wściekłemu,

»Sośnia1297, która tak korzeń ma w ziemi głęboko,

»Jako wierzch rozłożysty podnosi wysoko:

»Jako odpierał, jako stał mocny, surowy

»Brat na zapamiętałej żądze białejgłowy.

»A jako się śmiałemu trafia i przydawa,

»Który szuka hałasu, a też go dostawa,

»Raniono było brata onego mojego

»Niedaleko od zamku Argeusowego;

»Gdzie on, choć

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz