Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

i to sprawi,

»Że będzie jako zdrajca i zbójca skarany

»I na śmierć z jego wieczną sromotą podany,

»Przypominając często w onej swojej mowie,

»Aby dbał o uczciwe, gdy nie dba o zdrowie.

»Skoro swój błąd obaczył Filander strapiony,

»Wielkiem żalem na smutnem sercu przerażony,

»Pierwszą tkniony wściekłością, zabić ją zamyślał,

»I chwilę przywątpliwszy, na to się namyślał;

»I jeno, że mu rozum wystawił na oczy,

»Że beł w nieprzyjacielskiem domu bez pomocy

»I bez broni, wielkiemi ujęty gniewami,

»Kąsałby ją beł w sztuki podomno zębami.

»Jako okręt na morzu wielkiem w niepogody,

»Gdy przeciwne dwa wiatry biją słone wody,

»Który, gdy go od siebie jeden gwałtem pędzi,

»Drugi go zaś do kresu pierwszego przypędzi,

»I od sztaby do rufy1310 od obu miotany,

»Od możniejszego bywa nakoniec pognany:

»Tak Filander w dwu myśli społem rozdwojony,

»Na on czas na mniej gorszą został odważony.

»Wie, jeśli się zamkowej czeladzi odkryje

»Mężobójstwo i on mord, że pozbędzie szyje;

»Lecz to mniejsza, bo na śmierć poszedłby ochotny,

»Ale go boli koniec szpetny i sromotny.

»Czasu nie ma, aby się namyślił powolej,

»I tak musi pić gorzki kielich poniewolej;

»Na ostatek więcej mógł strach w myśli troskliwej,

»Niż gniew i upor na śmierć niewiasty złośliwej.

»Onej śmierci sromotnej tak w niem beł strach tęgi

»Że nie jednę i nie dwie i nie trzy przysięgi,

»Ale tysiąc uczynił być kwoli Gabrynie,

»Żeby zdrów mógł uść stamtąd w onejże godzinie.

»Zła niewiasta nieczystem żądzom koniec dała

»I z zamku z niem pospołu cicho ujachała.

»Tak się Filander wrócił z nią do Olandyej,

»Zostawiwszy po sobie złą sławę w Grecyej.

»Ale mu w sercu został stroskanem wyryty

»Jego miły przyjaciel, tak głupie1311 zabity,

»Za którego na swój żal i wielką tęsknicę

»Frymarkiem wziąć Medeą musiał okrutnicę;

»I jeno, że go wielka przysięga trzymała,

»Zabiłby ją beł pewnie, bo go tak mierziała,

»Tak się ją barzo brzydził, zostawszy jej mężem,

»Jako jaką gadziną albo jakiem wężem.

»Nikt nie widział, aby się miał śmiać; wszytkie słowa

»Żałosne, każda była smętna jego mowa.

»Wzdychał zawsze, od żalu tak opanowany,

»Że z niego beł Prestes własny, na przemiany

»Od piekielnych jędz biczem sieczony troistem,

»Kiedy matkę swą zabił pospołu z Egistem,

»Mając mord popełniony ustawnie przed sobą,

»Że nakoniec legł, wielką złożony chorobą.

»Kiedy zła nierządnica potem obaczyła,

»Że była Filandrowi brzydka i niemiła,

»Pierwszej chęci i pierwszej płomienie miłości

»Obraca w gniew, w nienawiść i w srogie wściekłości

»I takie serce bierze przeciw Filandrowi,

»Jakie miała na on czas przeciw Argeowi:

»Chce i myśli koniecznie tak, jako pierwszego,

»Zgładzić z świata i tego małżonka drugiego.

»I nalazła doktora prawie do tej sprawy

»Sposobnego, łakomcę, co z cudzej naprawy

»Lepiej ludzie zabijać umiał truciznami,

»W czem beł mistrzem, niżli je leczyć syropami.

»Niedługo się okrutna jędza targowała

»I więcej jeszcze, niż chciał, dać mu obiecała,

»By tylko tak on trunek lekarski przyprawił,

»Żeby jej niewdzięcznego Filandra pozbawił.

»I jam sam beł i inszych ludzi wiele przy tem,

»Kiedy doktor z napojem przyszedł jadowitem,

»Zalecając lekarstwo swoje, że skoroby

»Wypił je, miał wstać prędko Filander z choroby.

»Wtem Gabryna na zdradę udała się nową

»Pierwej, niż mąż receptę wypił doktorową,

»Aby tego, co to sam mógł wiedzieć, straciła,

»Abo żeby umownej summy nie płaciła.

»»Prawie w ten czas, gdy kubek dawał Filandrowi,

»»Zawściągnąwszy mu rękę, rzekła doktorowi:

»»Nie dziwuj się, że się bać o małżonka muszę,

»»Którego tak miłuję, jako własną duszę;

»»I dla tego wolę być pewna, że tem twojem

»»Nie zawadzisz mu barziej jakiem złem napojem.

»»Przeto lepiej, doktorze, że go wprzód skosztujesz,

»»A dopiero uwierzę, że go nie zepsujesz«.

»Co rozumiesz, jako beł starzec pomieszany,

»W onem niebezpieczeństwie tak nagłem zastany!

»Czas go krótki tak ścisnął barzo w onej dobie,

»Że się nie mógł namyślić, co miał obrać sobie?

»Nakoniec, aby nie beł barziej podejźrzany,

»Od Gabryny, co tego chciała, pilnowany,

»Wypił jadowitego napoju dostatek;

»Potem go wziął Filander i wypił ostatek.

»Jako jastrząb, co w nodze trzyma uchwyconą

»Kuropatwę i już ją chce jeść oskubioną,

»Od nieobyczajnego wyżła bywa zbity

»I pokarm, prędkiem piórem, upuszcza, zdobyty:

»Tak doktor, na zysk wszytek bezecny udany,

»Nalazł, kiedy nie myślił, wstręt niespodziewany.

»Rzadki przykład łakomstwa i mało wiadomy;

»Bodaj taką zapłatę brał każdy łakomy!

»Sprawiwszy tę robotę lekarz niecnotliwy,

»Porwał się i do domu chciał iść ukwapliwy,

»Aby jakie potężne lekarstwo zgotował

»I już zarażonego serca wskok ratował;

»Ale go mężobójca1312 żona zatrzymała

»I od męża chorego odejść mu nie dała.

»»Postój — pry1313 — aż lekarstwo, surowe z początku,

»»Skutek jaki ukaże, strawione w żołądku«.

»Kręci się i aby mógł na czas odejść, prosi,

»Lecz żadnego w swej prośbie skutku nie odnosi;

»A czując swą śmierć blizką i już słabe siły

»I jadem zarażone niemal wszytkie żyły,

»Namyślił się nam, cośmy tam beli, objawić

»Wszytkę rzecz, z której się ta nie umiała sprawić;

»I tak, co inszem często dobry doktor czynił,

»To sobie na ostatek samemu uczynił.

»Taka w on czas doktora potkała zapłata:

»Prędko potem za duszą poszedł mego brata.

»My, cośmy to od starca przez on czas słyszeli,

»Jako żyw beł po bracie, i śmierć ich widzieli,

»Poimaliśmy ten źwierz srogi w one czasy,

»Sroższy wszytkiego źwierza, co go mają lasy,

»I do więzieniaśmy ją ciemnego oddali

»I na śmierć, jakiej godna, ogniową skazali«.

Tak mówił Hermonides nie bez utrapienia

I chciał jeszcze powiedzieć, jako się z więzienia

Wykradła, ale nie mógł dla zbyt słabej siły

I dla krwie wypuszczonej z obrażonej żyły.

Wtem jego dwaj lokaje gałęzie złożyli,

Ucięte tamże w lesie, i nosze zrobili,

Na które go włożyli, jak na jakie mary,

Bo inaczej iść stamtąd nie mógł z żadnej miary.

Z Hermonidesem Zerbin wymówek używał

I wielką swoję żałość z tego ukazywał,

Że go obraził, kiedy z niem kopią gonił;

Ale to czynił, aby swej baby obronił,

Tak, jako rycerzowi przystało dobremu,

Wiarę i słowo swoje uważającemu,

Ponieważ beł obiecał, kiedy jej opieka

Nań padła, od każdego bronić jej człowieka.

Ale jeśli do posług jakich go chce użyć,

Aby mu co rozkazał, gotów mu jest służyć.

Hermonides to tylko chce mieć, a nie więcej,

Aby się ze złą rozprzągł niewiastą co pręcej,

Pierwej, niżli co pocznie przeciw niemu knować,

Czegoby potem nigdy nie mógł wyżałować.

Gabryna w ziemię patrzy w onej ich rozmowie:

»Trudno przeciwko prawdzie« powiada przysłowie.

Pojachał stamtąd szocki królewic, gdzie chciała,

Gdzie mu zła, niecnotliwa baba rozkazała,

Złorzecząc jej cały dzień, sam w sobie strapiony,

Że dla niej cny jest rycerz od niego raniony.

Teraz skoro się onych jej niecnót dowiedział

Od tego, który wszytko, jako trzeba, wiedział,

Co się ją przedtem brzydził, co jej nierad widział,

To jej teraz tak, jako węża, nienawidział.

Patrzyć na nię nie może, lecz niemniej i ona

W złej wolej być od niego nie chce zwyciężona.

Jeśli jej nienawidzi, jeśli jej on łaje,

Ona mu to oboje sowito oddaje;

Serce jadem nadęte i wściekłością miała,

Która się jej przez oczy i twarz wydawała.

W takiej chęci i w takiej zgodzie onem czasem

Jachali z sobą wespół pewnem wielkiem lasem.

Wtem wieczorem usłyszą niedaleko drogi

Tenten1314 jakiś, wołanie, kołat i krzyk srogi

I dźwięki ciężkich razów, nieomylne znaki,

Że tam zwada albo bój beł straszliwy jaki.

Królewic chcąc się z blizka przypatrzyć wszytkiemu,

Wypuścił w tamtę stronę koniowi rączemu,

Gabryna za niem — ale w drugiej pieśni pocznę

O tem śpiewać, a teraz niech sobie odpocznę.

Koniec pieśni dwudziestej pierwszej.

Przyjaciele Wolnych Lektur otrzymują dostęp do prapremier wcześniej niż inni. Zadeklaruj stałą wpłatę i dołącz do Towarzystwa Przyjaciół Wolnych Lektur: wolnelektury.pl/towarzystwo/

XXII. Pieśń dwudziesta wtóra Argument

Astolf najduje pałac starego Atlanta,

Psuje zamek i więźnie puszcza; Bradamanta

Z Rugierem się poznawa, od którego zbici

Byli z koni rycerze czterej znamienici,

Kiedy się z nią pośpieszał pospołu jednego

Wybawić z srogiej śmierci rycerza błędnego,

Który miał być o pewny uczynek spalony;

Pinabella zabija dziewica z Dordony.

Allegorye

Ta dwudziesta i wtóra pieśń jest pełna wszędzie pięknych i dziwnych przypadków. Trąba Astolfowa, którą mu Logistylla darowała, ukazuje zwykłą moc swoję przeciwko czarom. Pinabel trwając w swej przyrodzonej złości, postanowia i wnosi niecnotliwy zwyczaj odzierać białegłowy i rycerze, którzy imo jego zamek jeźdżali, gdzie poznany nakoniec od Bradamanty, bierze ostatnie karanie za wszytkie swoje niecnoty. Rugier nie chcąc używać w skutku tarczy uczarowanej, aby stąd nie nabył przygany, zarzuca ją w studnią, gdzie potem siła ludzi ladajakich daremnie szukać jej przychodzi.

1. Skład pierwszy

Piękne panny i panie, stwierdzone w stałości,

Co przestawacie tylko na jednej miłości,

Acz wiem, że takich tak jest mało miedzy wami,

Żeby je podomno mógł policzyć palcami,

Nie przypisujcie tego, proszę, mojej winie,

Żem tak ostry w słowach beł przeciwko Gabrynie,

I jeśli jeszcze muszę jej sprawy złośliwe

Lżąc obmawiać i serce, niecnót różnych chciwe.

Gniewacie się snać na mię o nię, jako słyszę;

Jam nie krzyw: taka właśnie była, jako piszę,

Ale przeto nie tracą swojej czci cnotliwe

I zacne białegłowy, które nic niekrzywe.

Że Judasz Mistrza przedał, to namniej Piotrowi

Wadzić nie może ani świętemu Janowi;

I Hipermnestra1315 w swej czci i chwale została,

Chocia tak wiele złych sióstr i przewrotnych miała.

Za jednę, co się słusznie gani i szkaluje,

Kiedy ta historya tego potrzebuje,

Sto inszych tak czcić będę i chwalić bez końca,

Że ich cnoty jaśniejsze zawżdy będą słońca.

Ale się do swej prącej różnej wrócić muszę,

Która się wam podobać będzie, jako tuszę.

Śpiewałem o Zerbinie, który w onem czesie

Skoczył na krzyk i na dźwięk, który słyszał w lesie.

Na ciasną ścieszkę między dwa pagórki wjachał,

Skąd głos słyszał, i tylko mało co ujachał,

Ujźrzał w ciasnej dolinie wtem nieznajomego

Rycerza leżącego, srodze zabitego.

Kto to był? — powiem potem, a teraz zostawię

Francyą, a do wschodnich krajów się wyprawię

Szukać cnego Astolfa, który się już wracał

Ku domowi i konia na zachód obracał.

Pomnicie, żem go odszedł i zostawił w mieście

Złych, srogich żon, gdzie rządy kwitnęły niewieście,

I jako stamtąd jachał, napełniwszy srogiem

Strachem gmin wszytek swojem sczarowanym rogiem,

Więc, jako towarzystwo jego wzniosło żagle

I od brzegu sromotnie ujachało nagle;

Dalej jadąc, powiadam, że koniem nawrócił,

1 do ormiańskiej ziemie stamtąd się obrócił.

Śpieszniej jadąc, za kilka dni beł w Natolijej1316,

Gdzie się udał gościńcem wielkiem do Brusyej1317;

Stamtąd kończąc swą drogę, do morza przyjachał,

Przez które przeprawiony do Tracyej jachał;

Z Tracyej nad Dunajem potem prostą drogą

Przez Węgry, a tak dobrze konia kłuł ostrogą,

Że mniej, niż za dwadzieścia dni, Morawę minął,

Czechy i Frankonią i kraj, gdzie Ren płynął.

Przejachał przez Ardenny las do Akwisgrany1318,

Więc potem do Brabantów1319, gdzie już spracowany

We Flandryej wsiadł w okręt, na morzu tak mocne

I tak potężne wiatry zastawszy północne,

Że w południe z daleka obaczył Anglią,

Którą starzy pisarze zwali Brytanią;

Dalej koniem tak śpiesznie jachał, że w Londynie

Tegoż dnia o wieczornej właśnie beł godzinie.

Tu słyszy, że król Otton stary cesarzowi

Na pomoc i na odsiecz poszedł Paryżowi

I że za niem przedniejszy wszyscy wyjeżdżali,

Którzy sławę i wiarę świętą miłowali.

On się zaraz namyśla jachać do Francyej

I w porcie u Tamiza wsiada i z Angliej

Pod pełnemi wyjeżdża skwapliwy żaglami

I do Kalesu każe obracać sztyrami.

Wiatrek, który z początku lekki beł i mały,

Kiedy się okręt puszczał miedzy morskie wały,

Coraz więtszy i coraz potężniejszy wstaje,

Nakoniec tak mocno dmie, że mu szyper łaje;

Łaje szyper, bo widzi, że okręt wywróci,

Jeśli przeciwko niemu rufy nie obróci.

Bieżą po grzbiecie morskiem rączo prostą drogą,

Gdzie wiatr każe, kiedy iść, tam gdzie chcą, nie mogą.

Raz się w prawą, drugi raz w lewą obracają,

Jako chcą srogie wiatry, co morzem władają;

Na ostatek od lądu idąc w pełnem biegu,

Uchwycili się blizko Rotomagu1320 brzegu.

Astolf na Rabikana siodło, na się zbroję

Kładzie, na bok broń zwykłą przypasuje swoję

I w dalszą drogę jedzie, mając on u siebie

Róg, który stał za tysiąc człowieka w potrzebie.

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz