Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza stanowi spisaną trzynastozgłoskowcem (a więc stylem podniosłym), zawartą w dwunastu księgach epicką opowieść o szlachcie polskiej początku XIX wieku. Jako epopeja narodowa, która miała „trafić pod strzechy”, czyli do wszystkich Polaków, również tych niezaliczających się do elit majątkowych, urzędniczych czy umysłowych — jest prawdopodobnie najsłynniejszym dziełem czołowego polskiego poety romantycznego.

Wśród najważniejszych wątków fabularnych Pana Tadeusza wymienić należy: spór o zamek Horeszków, historię waśni Stolnika i Jacka Soplicy, wątek przemiany tego ostatniego z awanturnika w patriotę, uwieńczoną zaręczynami miłość Tadeusza i Zosi, romans młodzieńca z Telimeną, kobietą dojrzałą, spór Asesora z Rejentem o psy myśliwskie (Kusego i Sokoła), a przede wszystkim wątek niepodległościowy, związany z wojnami napoleońskimi i walką Polaków pod sztandarami Księstwa Warszawskiego z Rosją. W związku z tym wątkiem pojawiają się na kartach Pana Tadeusza postacie historyczne: generał Henryk Dąbrowski oraz generał Kniaziewicz.

Mickiewicz pisał Pana Tadeusza w Paryżu, począwszy od 1832 roku; dzieło zostało opublikowane w 1834 roku i od razu zyskało niemałą popularność. Określenia „epopeja narodowa” po raz pierwszy użyto w odniesieniu do Pana Tadeusza w 1863 roku, po dwóch nieudanych zrywach niepodległościowych, i wiązało się to raczej z politycznym zapotrzebowaniem na utwór pełniący wobec Polaków funkcje analogiczne do eposu homeryckiego: opisujący zbiorowość wraz z jej wierzeniami i zwyczajami w decydującej chwili dziejowej. Gatunkowa przynależność dzieła jest jednak bardziej skomplikowana ze względu na wielość elementów odwołujących się do różnych wzorców, np. poematu heroicznego, sielanki, gawędy, satyry, powieści walterskotowskiej, gawędy szlacheckiej.

Wśród inspiracji do powstania epopei o pełnym tytule: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie wymienić należy opowieści hrabiego Henryka Rzewuskiego, przyszłego autora Pamiątek Soplicy, do których spisania, dokładnie takim stylem, jakim operował, gdy je ze swadą opowiadał, budząc ducha dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów — nakłonił Rzewuskiego Mickiewicz, który miał okazję słuchać magnata na jesieni 1830 roku w Rzymie, zanim jak grom spadła nań wieść o wybuchu powstania.

Pan Tadeusz, jako utwór jednego z romantycznych wieszczów — jak w duchu epoki zwano wybitnych poetów, którym z racji działania w stanie natchnienia przypisywano zdolność przenikania tajemnic losów własnej zbiorowości, a nawet świata — niewątpliwie miał za zadanie podnieść na duchu Polaków po upadku powstania listopadowego i wyznaczyć im kierunek działania: zgodę narodową. Nawet w scenach pełnych przemocy czy dramatycznych Mickiewiczowska epopeja tchnie duchem harmonii i pogodą ducha. Fenomen ten przypisać należy zapewne zdolnościom twórczym Adama Mickiewicza, ale może również okolicznościom powstania utworu.

Zaczyn dzieła powstał w 1831 roku, w zaciszu szlacheckiego dworku w Wielkopolsce, gdzie poeta znalazł gościnę, serdeczność, uznanie dla swego talentu i miłość Konstancji Łubieńskiej: wszystkie te ingrediencje składają się na sielankowy opis Soplicowa. Mickiewicz jechał wówczas do powstania, o którym wieść zaskoczyła go w trakcie europejskich wojaży; rwał się do boju, choć nie wierzył w możliwość powodzenia zrywu. Zatrzymał się, zachwycił polską atmosferą — i do powstania nie dołączył. Zapewne dobrze się stało, jeśli na rzecz patrzeć pod kątem dorobku kultury polskiej.

Zobacz też w Wikipedii: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pan_Tadeusz

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Adam Mickiewicz
Epoka: Romantyzm
Rodzaj: Epika

Czytasz książkę online - «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Adam Mickiewicz

Idź do strony:

class="verse">Między głowy i pierwej uderzył, niż błysnął;

Uderza w dno gitary, na wylot ją wierci,

Schylił się na bok Ryków i tak uszedł śmierci,

Lecz strwożył się. Krzyknąwszy: «Jegry! bunt! Jej Bogu!»

Dobył szpady, broniąc się, zbliżał się do progu.

Wtem, z drugiej strony izby wpada szlachty wiele

Przez okna, z rapierami, Rózeczka na czele.

Płut w sieni, Ryków za nim, wołają żołnierzy.

Już trzech najbliższych domu na pomoc im bieży,

Już przeze drzwi włażą trzy błyszczące bagnety,

A za nimi trzy czarne schylone kaszkiety.

Maciek stał u drzwi z Rózgą wzniesioną do góry,

Lgnąc do ściany, czatował jako kot na szczury,

Aż ciął okropnie: może głowy by trzy zwalił;

Lecz stary czy nie dojrzał, czy zbyt się zapalił:

Bo nim szyję wytknęli, rąbnął po kaszkietach,

Zdarł je; Rózga spadając brzękła po bagnetach.

Moskale cofają się, Maciek ich wygania

Na dziedziniec.

Tam jeszcze więcej zamieszania.

Tam stronnicy Sopliców pracują w zawody

Nad rozkuciem Dobrzyńskich, rozrywają kłody.

Widząc to, jegry za broń porywają, biegą.

Sierżant wpadłszy bagnetem przebił Podhajskiego,

Dwóch drugich szlachty zranił, do trzeciego strzela:

Uciekają. Było to przy kłodzie Chrzciciela.

Ten już miał ręce wolne, gotowe ku walce;

Wstał, podniósł dłoń i zwinął w kłębek długie palce,

I z góry tak uderzył w grzbiet Rosyjanina,

Że twarz jego i skroń wbił w zamek karabina;

Trzasł zamek: lecz zalany krwią proch już nie spalił;

Sierżant u nóg Chrzciciela na swą broń się zwalił.

Chrzciciel schyla się, chwyta karabin za rurę

I wijąc jak kropidłem podnosi go w górę,

Robi młynka, dwóch zaraz szeregowych zwala

Po ramionach i w głowę ugadza kaprala.

Reszta zlękła od kłody cofa się z przestrachem:

Tak Kropiciel ruchomym nakrył szlachtę dachem.

Za czym rozbito kłodę, rozcięto powrozy.

Szlachta, już wolna, wpada na kwestarskie wozy;

Z nich dobywa rapiery, pałasze, tasaki,

Kosy, strzelby; Konewka znalazł dwa szturmaki

I worek kul; wsypał je do swego szturmaka,

Drugi, równie nabiwszy, ustąpił dla Saka.

Jegrów więcej przybywa. Mieszają się, tłuką;

Szlachta w zgiełku nie może ciąć krzyżową sztuką,

Jegry nie mogą strzelać; już walczą wręcz z bliska,

Już stal ząb za ząb o stal porwawszy się pryska,

Bagnet o szablę, kosa o gifes się łamie,

Pięść spotyka się z pięścią i z ramieniem ramię.

Lecz Ryków z częścią jegrów pobiegł, gdzie stodoła

Tyka płotów; tam staje, na żołnierzy woła,

Ażeby zaprzestali bitwę tak bezładną,

Gdzie, nie używszy broni, pod pięściami padną.

Gniewny, że sam nie może dać ognia, bo w tłumie

Moskalów od Polaków rozróżnić nie umie,

Woła: «Stroj się!» (co znaczy: formuj się do szyku)

Ale komendy jego nie słychać śród krzyku.

Stary Maciek, do ręcznych zapasów niezdolny,

Rejterował się, czyniąc przed sobą plac wolny

Na prawo i na lewo. Tu, końcem szablicy

Uciera bagnet z rury jako knot ze świécy;

Tam, machnąwszy na odlew, ścina albo kole:

I tak ostróżny Maciek ustępuje w pole.

Lecz z największym na niego naciera uporem

Stary Gifrejter, co był pułku instruktorem,

Wielki mistrz na bagnety. Zebrał się sam w sobie,

Skurczył się, a karabin porwał w ręce obie,

Prawą u zamka, lewą w pół rury porywa,

Kręci się, podskakuje, czasem przysiadywa,

Lewą rękę opuszcza, a broń z prawej ręki

Suwa naprzód jak żądło z wężowej paszczęki

I znowu ją w tył cofa, na kolanie wspiera:

I tak kręcąc się, skacząc, na Maćka naciera.

Ocenił przeciwnika zręczność Maciek stary

I lewą ręką włożył na nos okulary,

Prawą, rękojeść Rózgi tuż przy piersiach trzyma,

Cofa się, Gifrejtera ruch śledząc oczyma;

Sam słania się na nogach, jakoby był pijany.

Gifrejter bieży prędzej i pewny wygranej;

Żeby uchodzącego tym łacniej dosiągnął,

Powstał i całą prawą rękę wzdłuż wyciągnął,

Popychając karabin, a tak się wysilił

Pchnięciem i wagą broni, że się aż pochylił:

Maciek, tam kędy bagnet wkłada się na rurę,

Podstawia swą rękojeść, podbija broń w górę

I wnet spuszczając Rózgę, tnie Moskala w rękę

Raz, i znowu na odlew przecina mu szczękę.

Tak padł Gifrejter, fechmistrz najpierwszy z Moskalów,

Kawaler trzech krzyżyków i czterech medalów.

Tymczasem koło kłodek lewe szlachty skrzydło

Już jest bliskie zwycięstwa. Tam walczył Kropidło

Widny z dala, tam Brzytwa wił się śród Moskali:

Ten ich w pół ciała rzeza, tamten w głowy wali.

Jako machina, którą niemieccy majstrowie

Wymyślili i która młockarnią się zowie,

A jest razem sieczkarnią, ma cepy i noże,

Razem i słomę kraje, i wybija zboże:

Tak pracują Kropiciel i Brzytwa pospołu,

Mordując nieprzyjaciół, ten z góry, ten z dołu.

Lecz Kropiciel już pewne porzuca zwycięstwo;

Bieży na prawe skrzydło, gdzie niebezpieczeństwo

Nowe grozi Maćkowi. Śmierci Gifrejtera489

Mszcząc się, Proporszczyk490 z długim szpontonem naciera

(Szponton, jest to zarazem dzida i siekiera;

Teraz już zaniedbany i tylko na flocie

Używają go; wówczas służył i piechocie).

Proporszczyk, człowiek młody, zręcznie się uwijał;

Ilekroć mu przeciwnik broń na bok odbijał,

On cofał się: młodego nie mógł Maciek zgonić,

I tak nie raniąc, musiał tylko siebie bronić.

Już mu Proporszczyk dzidą lekką ranę zadał,

Już wznosząc w górę berdysz do cięcia się składał,

Chrzciciel nie zdoła dobiec, lecz staje wpół drogi,

Okręca broń i ciska wrogowi pod nogi.

Skruszył kość; już Proporszczyk szponton z rąk upuszcza,

Słania się: wpada Chrzciciel, za nim szlachty tłuszcza,

A za szlachtą Moskale od lewego skrzydła

Biegą zmieszani. Wszczął się bój koło Kropidła.

Chrzciciel, który w obronie Maćka oręż stracił,

Ledwie że tej przysługi życiem nie przypłacił:

Bo przypadło nań z tyłu dwóch silnych Moskali,

I czworo rąk zarazem we włos mu wplątali;

Upiąwszy się nogami ciągną jako liny

Sprężyste, uwiązane do masztu wiciny491.

Daremnie w tył Kropiciel ciska ślepe razy;

Chwieje się: a wtem postrzegł, że blisko Gerwazy

Walczy; zawołał: «Jezus Maryja! Scyzoryku!»

Klucznik, trwogę Chrzciciela poznawszy po krzyku,

Odwrócił się, i spuścił ostrze płytkiej stali

Między głowę Chrzciciela i ręce Moskali.

Cofnęli się, wydawszy przeraźliwe głosy;

Lecz jedna ręka, mocniej wplątana we włosy,

Została się wisząca i krwią buchająca.

Tak orlik, jedną szponę gdy wbije w zająca,

Drugą, by wstrzymać zwierza, o drzewo uczepi,

A zając, targnąwszy się, orła wpół rozsczepi;

Prawa szpona u drzewa zostaje się w lesie,

A lewą zakrwawioną źwierz na pola niesie.

Kropiciel wolny, oczy obraca dokoła,

Ręce wyciąga, broni szuka, broni woła;

Tymczasem grzmi pięściami, stojąc; mocno w kroku,

I pilnując się z bliska Gerwazego boku,

Aż Saka, syna swego, postrzega w natłoku.

Sak prawą ręką szturmak wymierza, a lewą

Ciągnie za sobą długie sążniowate drzewo,

Uzbrojone w krzemienie i guzy, i sęki492

(Nikt by go nie podźwignął prócz Chrzciciela ręki).

Chrzciciel, gdy miłą broń swą, swe Kropidło zoczył,

Chwycił je, ucałował, z radości podskoczył,

Zakręcił je nad głową i zaraz ubroczył.

Co potem dokazywał, jakie klęski szerzył,

Daremnie śpiewać: nikt by muzie nie uwierzył;

Jak nie wierzono w Wilnie ubogiej kobiécie,

Która stojąc na świętej Ostrej Bramy szczycie,

Widziała, jako Dejów, moskiewski jenerał,

Wchodząc z pułkiem kozaków, już bramę otwierał,

I jak jeden mieszczanin, zwany Czarnobacki,

Zabił Dejowa i zniósł cały pułk kozacki493.

Dosyć, że się tak stało, jak przewidział Ryków:

Jegry w tłumie ulegli mocy przeciwników.

Dwudziestu trzech na ziemi wala się zabitych,

Trzydziestu kilku jęczy ranami okrytych,

Wielu pierzchło, skryło się w sad, w chmiele, nad rzekę,

Kilku wpadło do domu pod kobiet opiekę.

Zwycięska szlachta biega z okrzykiem wesela:

Ci do beczek, ci łupy rwą z nieprzyjaciela;

Jeden Robak tryumfów szlachty nie podziela.

On dotąd sam nie walczył (bo bronią kanony

Księdzu bić się), lecz jako człowiek doświadczony

Dawał rady, plac boju z różnych stron obchodził,

Wzrokiem, ręką, walczących zachęcał, przywodził.

I teraz woła, aby do niego się łączyć,

Uderzyć na Rykowa, zwycięstwo dokończyć.

Tymczasem przez posłańca wskazał do Rykowa,

Że jeżeli broń złoży, życie swe zachowa;

Jeżeli zaś oddanie broni będzie zwlekać,

Robak każe otoczyć resztę i wysiekać.

Kapitan Ryków wcale nie prosił pardonu;

Zebrawszy koło siebie pół batalijonu,

Krzyknął: «Za broń!» — wnet szereg karabiny chwyta;

Chrząsnęła broń, a była już dawno nabita;

Krzyknął: «Cel!» — rury rzędem zabłysnęły długim;

Krzyknął: «Ognia koleją!» — grzmią jeden po drugim.

Ten strzela, ten nabija, ten chwyta do ręki,

Słychać świsty kul, zamków chrzęsty, sztenflów dźwięki:

Cały szereg zdaje się być ruchomym płazem,

Który tysiąc błyszczących nóg wywija razem.

Prawda, że jegry byli mocnym trunkiem pjani,

Źle mierzą i chybiają, rzadko który rani,

Ledwie który zabije: przecież dwóch Maciejów

Już zraniono i poległ jeden z Bartłomiejów.

Szlachta z niewiela494 rusznic z rzadka się odstrzela;

Chce szablami uderzyć na nieprzyjaciela,

Ale starsi wstrzymują; kule gęsto świszczą,

Rażą, spędzają, wkrótce dziedziniec oczyszczą,

Już aż po szybach dworu zaczynają dzwonić.

Tadeusz, który został w domu, kobiet, bronić

Z rozkazu stryja, słysząc że coraz to gorzéj

Wre bitwa, wybiegł, za nim wybiegł Podkomorzy,

Któremu Tomasz wreszcie przyniósł karabelę;

Śpieszy, łączy się z szlachtą i staje na czele.

Bieży, broń wzniósłszy, szlachta rusza jego śladem:

Jegry przypuściwszy ich, sypnęli kul gradem:

Legł Isajewicz, Wilbik, Brzytewka raniony;

Za czym wstrzymują szlachtę Robak z jednej strony

A z drugiej Maciej. Szlachta ostyga w zapale,

Ogląda się, cofa się; widzą to Moskale:

Kapitan Ryków myśli ostatni cios zadać,

Spędzić szlachtę z dziedzińca i dworem owładać495.

«Formuj się do ataku! — zawołał — na sztyki!

Naprzód!» Wnet szereg rury wytknąwszy jak tyki,

Schyla głowy, zrusza się i przyśpiesza kroku.

Darmo szlachta wstrzymuje z przodu, strzela z boku:

Szereg już pół dziedzińca przeszedł bez oporu;

Kapitan pokazując szpadą na drzwi dworu,

Krzyczy: «Sędzio! poddaj się, bo dwór spalić każę!»

«Pal — woła Sędzia — ja cię w tym ogniu usmażę».

O dworze Soplicowski! Jeśli dotąd całe

Świecą się pod lipami twoje ściany białe,

Jeśli tam dotąd szlachty sąsiedzkiej gromada

Za gościnnymi stoły Sędziego zasiada:

Pewnie tam piją często za Konewki zdrowie;

Bez niego już by było dziś po Soplicowie!

Konewka dotąd małe dał męstwa dowody.

Choć najpierwszy ze szlachty uwolniony z kłody,

Choć zaraz znalazł w wozie swą miłą konewkę,

Swój szturmak faworytny i z nim kul sakiewkę:

Nie chciał bić się; powiadał, że sobie nie ufa

Na czczo. Szedł więc, gdzie stała spirytusu kufa:

Ręką jak łyżką strumień do ust sobie chylił.

Dopiero, gdy się dobrze rozgrzał i posilił,

Poprawił czapkę, z kolan wziął do rąk konewkę,

Zmacał sztenflem naboju, podsypał panewkę,

I spojrzał na plac boju. Widzi, że błyszcząca

Fala bagnetów szlachtę bije i roztrąca:

Przeciw tej fali płynie; schyla się do ziemi

I nurkuje pomiędzy trawami gęstemi,

Środkiem dziedzińca; aż tam, gdzie rosła pokrzywa,

Zasadza się, a Saka gestami przyzywa.

Sak, broniąc dworu, stanął z szturmakiem u proga:

Bo w tym dworze mieszkała jego Zosia droga,

Od której choć w zalotach został pogardzony,

Kochał ją zawsze, zginąć rad dla jej obrony.

Już szereg jegrów w marszu na pokrzywę wkracza:

Gdy Konew ruszył cyngla i z paszczy garłacza

Tuzin kul rozsiekanych puszcza śród Moskali,

Sak puszcza drugi tuzin. Jegry się zmieszali.

Przerażony zasadzką szereg w kłąb się zwija,

Cofa się, rzuca rannych; Chrzciciel ich dobija.

Stodoła już daleko; bojąc się odwodu

Długiego, Ryków skoczył pod parkan ogrodu;

Tam, pierzchającą rotę zatrzymuje w biegu.

Szykuje, lecz szyk zmienia: z jednego szeregu

Robi trójkąt, klin ostry wystawując496 z przodu,

A dwa boki opiera o parkan ogrodu.

Dobrze zrobił, bo jazda nań od zamku wali.

Hrabia, który był w zamku pod strażą Moskali,

Gdy pierzchła straż zlękniona, dworzan na koń wsadził,

I słysząc strzały, w ogień jazdę swą prowadził,

Sam na czele z żelazem nad głowę wzniesionem.

Wtem Ryków krzyknął: «Ognia pół batalijonem!»

Przeleciała po zamkach wzdłuż nitka ognista,

I z czarnych rur wytkniętych świsnęło kul trzysta.

Trzech jezdnych padło rannych, jeden trupem leży.

Padł koń Hrabi, spadł Hrabia; Klucznik krzycząc bieży

Na ratunek, bo widzi: jegry na cel wzięli

Ostatniego z Horeszków, chociaż po kądzieli.

Robak był bliższy; Hrabię ciałem swym zakrywa,

Dostał za niego postrzał, spod konia dobywa,

Uprowadza; a szlachcie każe się rozstąpić,

Lepiej mierzyć, postrzałów nadaremnych skąpić,

Kryć się za płoty, studnie, za ściany obory;

Hrabia z jazdą ma czekać sposobniejszej pory.

Plany Robaka pojął i wykonał cudnie

Tadeusz. Stał ukryty za drewnianą studnię;

A że trzeźwy i dobrze strzelał z dubeltówki

(Mógł trafić do rzuconej w powietrze złotówki),

Okropnie razi Moskwę. Starszyznę wybiera;

Za pierwszym zaraz strzałem ubił feldfebera,

Potem z dwóch rur raz po raz dwóch sierżantów sprząta,

Mierzy to po galonach, to w środek trójkąta,

Gdzie stał sztab; za czym Ryków gniewa się i dąsa,

Tupa497 nogami, szpady swej rękojeść kąsa:

«Majorze Płucie — woła — co to z tego będzie?

Wkrótce tu nie zostanie nikt z nas przy

Idź do strony:

Darmowe książki «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz