Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza stanowi spisaną trzynastozgłoskowcem (a więc stylem podniosłym), zawartą w dwunastu księgach epicką opowieść o szlachcie polskiej początku XIX wieku. Jako epopeja narodowa, która miała „trafić pod strzechy”, czyli do wszystkich Polaków, również tych niezaliczających się do elit majątkowych, urzędniczych czy umysłowych — jest prawdopodobnie najsłynniejszym dziełem czołowego polskiego poety romantycznego.

Wśród najważniejszych wątków fabularnych Pana Tadeusza wymienić należy: spór o zamek Horeszków, historię waśni Stolnika i Jacka Soplicy, wątek przemiany tego ostatniego z awanturnika w patriotę, uwieńczoną zaręczynami miłość Tadeusza i Zosi, romans młodzieńca z Telimeną, kobietą dojrzałą, spór Asesora z Rejentem o psy myśliwskie (Kusego i Sokoła), a przede wszystkim wątek niepodległościowy, związany z wojnami napoleońskimi i walką Polaków pod sztandarami Księstwa Warszawskiego z Rosją. W związku z tym wątkiem pojawiają się na kartach Pana Tadeusza postacie historyczne: generał Henryk Dąbrowski oraz generał Kniaziewicz.

Mickiewicz pisał Pana Tadeusza w Paryżu, począwszy od 1832 roku; dzieło zostało opublikowane w 1834 roku i od razu zyskało niemałą popularność. Określenia „epopeja narodowa” po raz pierwszy użyto w odniesieniu do Pana Tadeusza w 1863 roku, po dwóch nieudanych zrywach niepodległościowych, i wiązało się to raczej z politycznym zapotrzebowaniem na utwór pełniący wobec Polaków funkcje analogiczne do eposu homeryckiego: opisujący zbiorowość wraz z jej wierzeniami i zwyczajami w decydującej chwili dziejowej. Gatunkowa przynależność dzieła jest jednak bardziej skomplikowana ze względu na wielość elementów odwołujących się do różnych wzorców, np. poematu heroicznego, sielanki, gawędy, satyry, powieści walterskotowskiej, gawędy szlacheckiej.

Wśród inspiracji do powstania epopei o pełnym tytule: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie wymienić należy opowieści hrabiego Henryka Rzewuskiego, przyszłego autora Pamiątek Soplicy, do których spisania, dokładnie takim stylem, jakim operował, gdy je ze swadą opowiadał, budząc ducha dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów — nakłonił Rzewuskiego Mickiewicz, który miał okazję słuchać magnata na jesieni 1830 roku w Rzymie, zanim jak grom spadła nań wieść o wybuchu powstania.

Pan Tadeusz, jako utwór jednego z romantycznych wieszczów — jak w duchu epoki zwano wybitnych poetów, którym z racji działania w stanie natchnienia przypisywano zdolność przenikania tajemnic losów własnej zbiorowości, a nawet świata — niewątpliwie miał za zadanie podnieść na duchu Polaków po upadku powstania listopadowego i wyznaczyć im kierunek działania: zgodę narodową. Nawet w scenach pełnych przemocy czy dramatycznych Mickiewiczowska epopeja tchnie duchem harmonii i pogodą ducha. Fenomen ten przypisać należy zapewne zdolnościom twórczym Adama Mickiewicza, ale może również okolicznościom powstania utworu.

Zaczyn dzieła powstał w 1831 roku, w zaciszu szlacheckiego dworku w Wielkopolsce, gdzie poeta znalazł gościnę, serdeczność, uznanie dla swego talentu i miłość Konstancji Łubieńskiej: wszystkie te ingrediencje składają się na sielankowy opis Soplicowa. Mickiewicz jechał wówczas do powstania, o którym wieść zaskoczyła go w trakcie europejskich wojaży; rwał się do boju, choć nie wierzył w możliwość powodzenia zrywu. Zatrzymał się, zachwycił polską atmosferą — i do powstania nie dołączył. Zapewne dobrze się stało, jeśli na rzecz patrzeć pod kątem dorobku kultury polskiej.

Zobacz też w Wikipedii: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pan_Tadeusz

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Adam Mickiewicz
Epoka: Romantyzm
Rodzaj: Epika

Czytasz książkę online - «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Adam Mickiewicz

Idź do strony:

class="verse">Żal jej było, że inną śmiał Tadeusz lubić,

Chciała go skarać, ale nie myśliła zgubić.

Więc puściła się za nim, wznosząc ręce obie,

Krzycząc: «Stój! głupstwo! kochaj czy nie! żeń się sobie

Czy jedź! tylko stój!» Ale on już szybkim biegiem

Wyprzedził ją daleko; już stanął nad brzegiem.

Dziwnym zrządzeniem losów, po tym samym brzegu

Jechał Hrabia na czele dżokejów szeregu,

A zachwycony wdziękiem nocy tak pogodnej

I harmonią cudną orkiestry podwodnej,

Owych chorów, co brzmiały jak arfy eolskie,

(Żadne żaby nie grają tak pięknie jak polskie),

Wstrzymał konia i o swej zapomniał wyprawie,

Zwrócił ucho do stawu i słuchał ciekawie.

Oczy wodził po polach, po niebios obszarze:

Pewnie układał w myśli nocne peizaże.

Zaiste, okolica była malownicza!

Dwa stawy pochyliły ku sobie oblicza

Jako para kochanków: prawy staw miał wody

Gładkie i czyste jako dziewicze jagody;

Lewy, ciemniejszy nieco, jako twarz młodziana

Smagława i już męskim puchem osypana.

Prawy złocistym piaskiem połyskał się wkoło,

Jak gdyby włosem jasnym; a lewego czoło

Najeżone łozami, wierzbami czubate;

Oba stawy ubrane w zieloności szatę.

Z nich dwa strugi468, jak ręce związane pospołu,

Ściskają się. Strug dalej upada do dołu;

Upada, lecz nie ginie, bo w rowu ciemnotę

Unosi na swych falach księżyca pozłotę;

Woda warstami spada, a na każdej warście

Połyskają się blasku miesięcznego garście,

Światło w rowie na drobne drzazgi się roztrąca,

Chwyta je i w głąb niesie toń uciekająca,

A z góry znów garściami spada blask miesiąca.

Myślałbyś, że u stawu siedzi Świtezianka,

Jedną ręką zdrój leje z bezdennego dzbanka,

A drugą ręką w wodę dla zabawki miota

Brane z fartuszka garście zaklętego złota.

Dalej, z rowu wybiegłszy, strumień na równinie

Rozkręca się, ucisza, lecz widać że płynie,

Bo na jego ruchomej, drgającej powłoce

Wzdłuż miesięczne światełko drgające migoce.

Jako piękny wąż żmudzki, zwany giwojtosem,

Chociaż zdaje się drzemać, leżąc między wrzosem,

Pełźnie, bo na przemiany srebrzy się i złoci,

Aż nagle zniknie z oczu we mchu lub paproci:

Tak strumień kręcący się chował się w olszynach,

Które na widnokręgu czerniały kończynach,

Wznosząc swe kształty lekkie, niewyraźne oku,

Jak duchy na wpół widne, na poły w obłoku.

Między stawami w rowie młyn ukryty siedzi.

Jako stary opiekun, co kochanków śledzi,

Podsłuchał ich rozmowę, gniewa się, szamoce,

Trzęsie głową, rękami, i groźby bełkoce:

Tak ów młyn nagle zatrząsł mchem obrosłe czoło

I palczastą swą pięścią wykręcając wkoło,

Ledwo klęknął i szczęki zębowate ruszył,

Zaraz miłośną stawów rozmowę zagłuszył

I zbudził Hrabię.

Hrabia widząc, że tak blisko

Tadeusz naszedł jego zbrojne stanowisko,

Krzyczy: «Do broni! łapaj!» Skoczyli dżokeje;

Nim Tadeusz rozeznać mógł, co się z nim dzieje,

Już go chwycili. Biegą do dworu, w podwórze

Wpadają. Dwór budzi się, psy w hałas, w krzyk stróże.

Wyskoczył wpół ubrany Sędzia; widzi zgraję

Zbrojną, myśli, że zbójcy, aż Hrabię poznaje.

«Co to jest?» pyta. Hrabia szpadą nad nim mignął,

Lecz widząc bezbronnego w zapale ostygnął:

«Soplico — rzekł — odwieczny wrogu mej rodziny,

Dziś skarzę cię za dawne i za świeże winy,

Dziś zdasz mi sprawę z mojej fortuny zaboru,

Nim pomszczę się obelgi mojego honoru!»

Lecz Sędzia, żegnając się, krzyknął: «W Imię Ojca

I Syna! tfu! mospanie Hrabia, czy waść zbojca?

Przebóg! czy się to zgadza z pana urodzeniem,

Wychowaniem i z pana na świecie znaczeniem?

Nie pozwolę skrzywdzić się!» Wtem Sędziego słudzy

Biegli, jedni z kijami, ze strzelbami drudzy;

Wojski, stojąc z daleka, poglądał ciekawie

W oczy panu Hrabiemu, a nóż miał w rękawie.

Już mieli zacząć bitwę, lecz Sędzia przeszkodził;

Próżno było bronić się, nowy wróg nadchodził:

Postrzeżono w olszynie blask, wystrzał rusznicy!

Most na rzece zahuczał tętentem konnicy

I «Hejże na Soplicę!» tysiąc głosów wrzasło.

Wzdrygnął się Sędzia: poznał Gerwazego hasło;

«Nic to — zawołał Hrabia — będzie tu nas więcéj,

Poddaj się Sędzio, to są moi sprzymierzeńcy».

Wtem Asesor nadbiegał, krzycząc: «Areszt kładę

W imię Imperatorskiej Mości; oddaj szpadę,

Panie Hrabio, bo wezwę wojskowej pomocy,

A wiesz pan, że kto zbrojnie śmie napadać w nocy,

Zastrzeżono tysiącznym dwóchsetnym ukazem,

Że jak zło...» Wtem go Hrabia w twarz uderzył płazem.

Padł zgłuszony Asesor i skrył się w pokrzywy;

Wszyscy myśleli, że był ranny lub nieżywy.

«Widzę — rzekł Sędzia — że się na rozbój zanosi».

Jęknęli wszyscy; wszystkich zagłuszył wrzask Zosi,

Która krzyczała, Sędzię objąwszy rękami,

Jako dziecko od Żydów kłute igiełkami.

Tymczasem Telimena wpadła między konie,

Wyciągnęła ku Hrabi załamane dłonie:

«Na twój honor! — krzyknęła przeraźliwym głosem,

Z głową w tył wychyloną, z rozpuszczonym włosem —

Przez wszystko co jest świętym, na klęczkach błagamy!

Hrabio, śmieszże odmówić? proszą ciebie damy;

Okrutniku, nas pierwej musisz zamordować!»

Padła zemdlona. Hrabia skoczył ją ratować,

Zadziwiony i nieco zmieszany tą sceną:

«Panno Zofio — rzecze — pani Telimeno!

Nigdy się krwią bezbronnych ta szpada nie splami;

Soplicowie! jesteście moimi więźniami.

Tak zrobiłem we Włoszech, kiedy pod opoką,

Którą Sycylianie zwą Birbante-rokką,

Zdobyłem tabor zbójców: zbrojnych mordowałem,

Rozbrojonych zabrałem i związać kazałem;

Szli za końmi i tryumf mój zdobili świetny,

Potem ich powieszono u podnóża Etny».

Było to osobliwsze szczęście dla Sopliców,

Że Hrabia, mając lepsze konie od szlachciców

I chcąc spotkać się pierwszy, zostawił ich w tyle

I biegł przed resztą jazdy, przynajmniej o milę,

Ze swym dżokejstwem, które posłuszne i karne,

Stanowiło niejako wojsko regularne;

Gdy inna szlachta była, zwyczajem powstania,

Burzliwa i niezmiernie skora do wieszania.

Hrabia miał czas ostygnąć z zapału i gniewu,

Przemyślał, jakby skończyć bój bez krwi rozlewu;

Więc rodzinę Sopliców w domu zamknąć każe

Jako więźniów wojennych; u drzwi stawi straże.

Wtem «Hejże na Sopliców!» Wpada szlachta hurmem,

Obstępuje dwór wkoło i bierze go szturmem,

Tym łacniej, że wódz wzięty i pierzchła załoga;

Lecz zdobywcy chcą bić się, wyszukują wroga.

Do domu niewpuszczeni biegą do folwarków,

Do kuchni. Gdy do kuchni weszli, widok garków,

Ogień ledwie zagasły, potraw zapach świeży,

Chrupanie psów gryzących ostatki wieczerzy,

Chwyta wszystkich za serca, myśl wszystkich odmienia,

Studzi gniewy, zapala potrzebę jedzenia.

Marszem i całodziennym znużeni sejmikiem,

«Jeść! jeść!» po trzykroć zgodnym wezwali okrzykiem,

Odpowiedziano: «Pić! pić!»; między szlachty zgrają

Stają dwa chóry: ci pić, a ci jeść wołają.

Odgłos leci echami; gdzie tylko dochodzi,

Wzbudza oskomę469 w ustach, głód w żołądkach rodzi.

I tak na dane z kuchni hasło, niespodzianie

Rozeszła się armija na furażowanie470.

Gerwazy, od pokojów Sędziego odparty,

Ustąpić musiał przez wzgląd dla Hrabiowskiej warty.

Więc nie mogąc zemścić się na nieprzyjacielu,

Myślił o drugim wielkim tej wyprawy celu.

Jako człek doświadczony i biegły w prawnictwie,

Chce Hrabiego osadzić na nowym dziedzictwie

Legalnie i formalnie: więc za Woźnym biega,

Aż go po długich śledztwach za piecem dostrzega,

Wnet porywa za kołnierz, na dziedziniec wlecze

I zmierzywszy mu w piersi Scyzoryk, tak rzecze:

«Panie Woźny, pan Hrabia śmie waćpana prosić,

Abyś raczył przed szlachtą bracią wnet ogłosić

Intromisyją Hrabi do zamku, do dworu

Sopliców, do wsi, gruntów zasianych, ugoru,

Słowem, cum gais, boris et graniciebus,

Kmetonibus, scultetis, et omnibus rebus

Et quibusdam aliis. Jak tam wiesz, tak szczekaj,

Nic nie opuszczaj!» «Panie Kluczniku, zaczekaj

— Rzekł śmiało, ręce za pas włożywszy Protazy —

Gotów jestem wypełniać wszelkie stron rozkazy,

Ale ostrzegam, że akt nie będzie miał mocy,

Wymuszony przez gwałty, ogłoszony w nocy».

«Co za gwałty — rzekł Klucznik — tu nie ma napaści,

Wszak proszę pana grzecznie; jeśli ciemno waści,

To Scyzorykiem skrzesam ognia, że waszeci

Zaraz w ślepiach jak w siedmiu kościołach zaświeci».

«Gerwazeńku — rzekł Woźny — po co się tak dąsać?

Jestem Woźny, nie moja rzecz sprawę roztrząsać;

Wszak wiadomo, że strona Woźnego zaprasza

I dyktuje mu, co chce, a Woźny ogłasza.

Woźny jest posłem prawa, a posłów nie karzą,

Nie wiem tedy, za co mnie trzymacie pod strażą.

Wnet akt spiszę, niech mi kto latarkę przyniesie,

A tymczasem ogłaszam: bracia, uciszcie się!»

I by donośniej mówić, wstąpił na stos wielki

Belek (pod płotem sadu suszyły się belki),

Wlazł na nie i zarazem jakby go wiatr zdmuchnął,

Zniknął z oczu. Słyszano, jak w kapustę buchnął;

Widziano, po konopiach ciemnych jego biała

Konfederatka niby gołąb przeleciała.

Konewka strzelił w czapkę, ale chybił celu;

Wtem zatrzeszczały tyki, już Protazy w chmielu.

«Protestuję!» zawołał; pewny był ucieczki,

Bo za sobą miał łozę i bagniska rzeczki.

Po tej protestacyi471, która się ozwała

Jak na zdobytych wałach ostatni strzał działa,

Ustał już wszelki opór w Soplicowskim dworze.

Szlachta głodna plądruje, zabiera co może:

Kropiciel, stanowisko zająwszy w oborze,

Jednego wołu i dwa cielce w łby zakropił,

A Brzytewka im szable w gardzielach utopił;

Szydełko równie czynnie używał swej szpadki,

Kabany i prosięta koląc pod łopatki.

Już rzeź zagraża ptastwu. Czujne gęsi stado,

Co niegdyś ocaliło Rzym przed Galów zdradą,

Darmo gęga o pomoc; zamiast Manlijusza472,

Wpada w kotuch Konewka, jedne ptaki zdusza,

A drugie żywcem wiąże do pasa kontusza.

Próżno gęsi szyjami wywijając, chrypią,

Próżno gęsiory sycząc, napastnika szczypią;

On bieży osypany iskrzącym się puchem,

Unoszony jak kółmi gęstych skrzydeł ruchem,

Zdaje się być chochlikiem, skrzydlatym złym duchem.

Ale rzeź najstraszniejsza, chociaż najmniej krzyku,

Między kurami. Młody Sak wpadł do kurniku

I z drabinek, stryczkami łowiąc, ciągnie z góry

Kogutki i szurpate, i czubate kury,

Jedne po drugich dusi i składa do kupy,

Ptastwo piękne, karmione perłowymi krupy473.

Niebaczny Saku, jakiż zapał cię unosi!

Nigdy już odtąd gniewnej nie przebłagasz Zosi.

Gerwazy przypomina starodawne czasy:

Każe sobie podawać od kontuszów pasy

I nimi z Soplicowskiej piwnicy dobywa

Beczki starej siwuchy, dębniaku i piwa.

Jedne wnet odgwożdżono, a drugie ochoczo

Szlachta, gęsta jak mrowie, porywają, toczą

Do zamku; tam na nocleg cały tłum się zbiera,

Tam założona główna Hrabiego kwatera.

Nakładają sto ognisk, warzą, skwarzą, pieką,

Gną się stoły pod mięsem, trunek płynie rzeką;

Chce szlachta noc tę przepić, przejeść i prześpiewać.

Lecz powoli zaczęli drzemać i poziewać;

Oko gaśnie za okiem, i cała gromada

Kiwa głowami, każdy, gdzie siedział, tam pada:

Ten z misą, ten nad kotłem, ten przy wołu ćwierci.

Tak zwycięzców zwyciężył w końcu sen, brat śmierci.

Podoba Ci się to, co robimy? Wesprzyj Wolne Lektury drobną wpłatą: wolnelektury.pl/towarzystwo/

Księga dziewiąta

Bitwa

O niebezpieczeństwach wynikających z nieporządnego obozowania — Odsiecz niespodziana — Smutne położenie szlachty — Odwiedziny kwestarskie są wróżbą ratunku — Major Płut zbytnią zalotnością ściąga na siebie burzę — Wystrzał z krócicy, hasło boju — Czyny Kropiciela, czyny i niebezpieczeństwa Maćka — Konewka zasadzką ocala Soplicowo — Posiłki jezdne, atak na piechotę — Czyny Tadeusza — Pojedynek dowódców przerwany zdradą — Wojski stanowczym manewrem przechyla szalę boju — Czyny krwawe Gerwazego — Podkomorzy zwycięzca wspaniałomyślny.

A chrapali tak twardym snem, że ich nie budzi

Blask latarek i wniście474 kilkudziesiąt475 ludzi,

Którzy wpadli na szlachtę jak pająki ścienne,

Nazwane kosarzami, na muchy wpółsenne:

Zaledwie która bzyknie, już długimi nogi

Obejmuje ją wkoło i dusi mistrz srogi.

Sen szlachecki był jeszcze twardszy niż sen muszy:

Żaden nie bzyka, leżą wszyscy jak bez duszy,

Chociaż byli chwytani silnymi rękoma

I przewracani jako na przewiąsłach476 słoma.

Tylko jeden Konewka, któremu w powiecie

Nie znajdziesz równie mocnej głowy przy bankiecie,

Konewka, co mógł wypić lipcu dwa antały

Nim mu splątał się język i nogi zachwiały:

Ten, choć długo ucztował i usnął głęboko,

Dawał przecie znak życia. Przemknął jedno oko

I widzi... istne zmory! Dwie okropne twarze

Tuż nad sobą, a każda ma wąsów po parze,

Dyszą nad nim, ust jego tykają wąsami,

I czworgiem rąk wokoło wiją jak skrzydłami.

Zląkł się, chciał przeżegnać się: darmo rękę chwyta,

Ręka prawa jak gdyby do boku przybita;

Ruszył lewą: niestety! czuje, że go duchy

Spowiły ciasno jako niemowlę w pieluchy.

Zląkł się jeszcze okropniej, wnet oko zawiera,

Leży nie dysząc, stygnie, ledwie nie umiera!

Lecz Kropiciel zerwał się bronić się: po czasie!

Bo już był skrępowany we swym własnym pasie.

Przecież zwinął się i tak sprężyście podskoczył,

Że padł na piersi sennych, po głowach się toczył,

Miotał się jako szczupak, gdy się w piasku rzuca,

A ryczał jako niedźwiedź, bo miał silne płuca.

Ryczał: «Zdrada!» — Wnet cała zbudzona gromada

Chórem odpowiedziała: «Zdrada! gwałtu! zdrada!»

Krzyk dochodzi echami zwierciadlanej sali,

Kędy Hrabia,

Idź do strony:

Darmowe książki «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz