Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza stanowi spisaną trzynastozgłoskowcem (a więc stylem podniosłym), zawartą w dwunastu księgach epicką opowieść o szlachcie polskiej początku XIX wieku. Jako epopeja narodowa, która miała „trafić pod strzechy”, czyli do wszystkich Polaków, również tych niezaliczających się do elit majątkowych, urzędniczych czy umysłowych — jest prawdopodobnie najsłynniejszym dziełem czołowego polskiego poety romantycznego.

Wśród najważniejszych wątków fabularnych Pana Tadeusza wymienić należy: spór o zamek Horeszków, historię waśni Stolnika i Jacka Soplicy, wątek przemiany tego ostatniego z awanturnika w patriotę, uwieńczoną zaręczynami miłość Tadeusza i Zosi, romans młodzieńca z Telimeną, kobietą dojrzałą, spór Asesora z Rejentem o psy myśliwskie (Kusego i Sokoła), a przede wszystkim wątek niepodległościowy, związany z wojnami napoleońskimi i walką Polaków pod sztandarami Księstwa Warszawskiego z Rosją. W związku z tym wątkiem pojawiają się na kartach Pana Tadeusza postacie historyczne: generał Henryk Dąbrowski oraz generał Kniaziewicz.

Mickiewicz pisał Pana Tadeusza w Paryżu, począwszy od 1832 roku; dzieło zostało opublikowane w 1834 roku i od razu zyskało niemałą popularność. Określenia „epopeja narodowa” po raz pierwszy użyto w odniesieniu do Pana Tadeusza w 1863 roku, po dwóch nieudanych zrywach niepodległościowych, i wiązało się to raczej z politycznym zapotrzebowaniem na utwór pełniący wobec Polaków funkcje analogiczne do eposu homeryckiego: opisujący zbiorowość wraz z jej wierzeniami i zwyczajami w decydującej chwili dziejowej. Gatunkowa przynależność dzieła jest jednak bardziej skomplikowana ze względu na wielość elementów odwołujących się do różnych wzorców, np. poematu heroicznego, sielanki, gawędy, satyry, powieści walterskotowskiej, gawędy szlacheckiej.

Wśród inspiracji do powstania epopei o pełnym tytule: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie wymienić należy opowieści hrabiego Henryka Rzewuskiego, przyszłego autora Pamiątek Soplicy, do których spisania, dokładnie takim stylem, jakim operował, gdy je ze swadą opowiadał, budząc ducha dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów — nakłonił Rzewuskiego Mickiewicz, który miał okazję słuchać magnata na jesieni 1830 roku w Rzymie, zanim jak grom spadła nań wieść o wybuchu powstania.

Pan Tadeusz, jako utwór jednego z romantycznych wieszczów — jak w duchu epoki zwano wybitnych poetów, którym z racji działania w stanie natchnienia przypisywano zdolność przenikania tajemnic losów własnej zbiorowości, a nawet świata — niewątpliwie miał za zadanie podnieść na duchu Polaków po upadku powstania listopadowego i wyznaczyć im kierunek działania: zgodę narodową. Nawet w scenach pełnych przemocy czy dramatycznych Mickiewiczowska epopeja tchnie duchem harmonii i pogodą ducha. Fenomen ten przypisać należy zapewne zdolnościom twórczym Adama Mickiewicza, ale może również okolicznościom powstania utworu.

Zaczyn dzieła powstał w 1831 roku, w zaciszu szlacheckiego dworku w Wielkopolsce, gdzie poeta znalazł gościnę, serdeczność, uznanie dla swego talentu i miłość Konstancji Łubieńskiej: wszystkie te ingrediencje składają się na sielankowy opis Soplicowa. Mickiewicz jechał wówczas do powstania, o którym wieść zaskoczyła go w trakcie europejskich wojaży; rwał się do boju, choć nie wierzył w możliwość powodzenia zrywu. Zatrzymał się, zachwycił polską atmosferą — i do powstania nie dołączył. Zapewne dobrze się stało, jeśli na rzecz patrzeć pod kątem dorobku kultury polskiej.

Zobacz też w Wikipedii: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pan_Tadeusz

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Adam Mickiewicz
Epoka: Romantyzm
Rodzaj: Epika

Czytasz książkę online - «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Adam Mickiewicz

Idź do strony:

że przeczucie nadzwyczajnych zdarzeń

Ścięło usta i wzniosło duchy w kraje marzeń.

Po wieczerzy i Sędzia, i goście ze dworu

Wychodzą na dziedziniec używać wieczoru;

Zasiadają na przyzbach wysłanych murawą.

Całe grono z posępną i cichą postawą

Pogląda w niebo, które zdawało się zniżać,

Ścieśniać i coraz bardziej ku ziemi przybliżać,

Aż oboje, skrywszy się pod zasłonę ciemną

Jak kochankowie, wszczęli rozmowę tajemną,

Tłumacząc swe uczucia w westchnieniach tłumionych,

Szeptach, szmerach i słowach na wpół wymówionych,

Z których składa się dziwna muzyka wieczoru.

Zaczął ją puszczyk, jęcząc na poddaszu dworu;

Szepnęły wiotkim skrzydłem nietoperze442, lecą

Pod dom, gdzie szyby okien, twarze ludzi świecą;

Bliżej zaś nietoperzów443 siostrzyczki, ćmy, rojem

Wiją się przywabione białym kobiet strojem;

Mianowicie przykrzą się444 Zosi, bijąc w lice445

I w jasne oczki, które biorą za dwie świéce.

Na powietrzu owadów wielki krąg się zbiera,

Kręci się, grając jako harmoniki sfera;

Ucho Zosi rozróżnia wśród tysiąca gwarów

Akord muszek i półton fałszywy komarów.

W polu koncert wieczorny ledwie jest zaczęty;

Właśnie muzycy kończą stroić instrumenty.

Już trzykroć wrzasnął derkacz, pierwszy skrzypak446 łąki,

Już mu z dala wtórują z bagien basem bąki,

Już bekasy, do góry porwawszy się, wiją

I bekając raz po raz, jak w bębenki biją.

Na finał szmerów muszych i ptaszęcej wrzawy

Odezwały się chórem podwójnym dwa stawy:

Jako zaklęte w górach kaukaskich jeziora

Milczące przez dzień cały, grające z wieczora.

Jeden staw, co toń jasną i brzeg miał piaszczysty,

Modrą piersią jęk wydał cichy, uroczysty;

Drugi staw, z dnem błotnistym i gardzielem447 mętnym,

Odpowiedział mu krzykiem żałośnie namiętnym:

W obu stawach piały żab niezliczone hordy,

Oba chóry zgodzone w dwa wielkie akordy.

Ten fortissimo zabrzmiał, tamten nuci z cicha;

Ten zdaje się wyrzekać, tamten tylko wzdycha:

Tak dwa stawy gadały do siebie przez pola

Jak grające na przemian dwie arfy Eola.

Mrok gęstniał. Tylko w gaju i około rzeczki

W łozach, błyskały wilcze oczy jako świeczki;

A dalej, u ścieśnionych widnokręgu brzegów,

Tu i owdzie ogniska pastuszych noclegów.

Nareszcie księżyc srebrną pochodnię zaniecił,

Wyszedł z boru i niebo, i ziemię oświecił.

One teraz, z pomroku odkryte w połowie,

Drzemały obok siebie jako małżonkowie

Szczęśliwi: niebo w czyste objęło ramiona

Ziemi pierś, co księżycem świeci posrebrzona.

Już naprzeciw księżyca gwiazda jedna, druga

Błysnęła; już ich tysiąc, już milijon mruga.

Kastor z bratem Polluksem jaśnieli na czele,

Zwani niegdyś u Sławian Lele i Polele;

Teraz ich w zodyjaku gminnym znów przechrzczono:

Jeden zowie się Litwą, a drugi Koroną.

Dalej niebieskiej Wagi dwie szale błyskają:

Na nich Bóg w dniu stworzenia (starzy powiadają)

Ważył z kolei wszystkie planety i ziemię,

Nim w przepaściach powietrza osadził ich brzemię;

Potem wagi złociste zawiesił na niebie:

Z nich to ludzie wag i szal wzór wzięli dla siebie.

Na północ świeci okrąg gwiaździstego Sita,

Przez które Bóg (jak mówią) przesiał ziarnka żyta,

Kiedy je z nieba zrzucał dla Adama ojca

Wygnanego za grzechy z rozkoszy ogrojca.

Nieco wyżej Dawida wóz, gotów do jazdy,448

Długi dyszel kieruje od polarnej gwiazdy.

Starzy Litwini wiedzą o rydwanie owym,

Że niesłusznie pospólstwo zwie go Dawidowym:

Gdyż to jest wóz Anielski. Na nim to przed czasy

Jechał Lucyper, Boga gdy wyzwał w zapasy,

Mlecznym gościńcem pędząc cwał w niebieskie progi,

Aż go Michał zbił z wozu, a wóz zrzucił z drogi.

Teraz, popsuty, między gwiazdami się wala;

Naprawiać go Archanioł Michał nie pozwala.

I to wiadomo także u starych Litwinów,

(A wiadomość tę pono wzięli od rabinów)

Że ów zodyjakowy Smok długi i gruby,

Który gwiaździste wije po niebie przeguby,

Którego mylnie wężem chrzczą astronomowie,

Jest nie wężem, lecz rybą: Lewiatan się zowie.

Przed czasy mieszkał w morzach, ale po potopie

Zdechł z niedostatku wody; więc na niebios stropie,

Tak dla osobliwości jako dla pamiątki,

Anieli zawiesili jego martwe szczątki.

Podobnie pleban Mirski zawiesił w kościele

Wykopane olbrzymów żebra i piszczele449.

Takie gwiazd historyje, które z książek zbadał

Albo słyszał z podania, Wojski opowiadał.

Chociaż wieczorem słaby miał wzrok Wojski stary

I nie mógł w niebie dojrzeć nic przez okulary,

Lecz na pamięć znał imię i kształt każdej gwiazdy:

Wskazywał palcem miejsca i drogę ich jazdy.

Dziś mało go słuchano, nie zważano wcale

Na Sito, ni na Smoka, ani też na Szale.

Dziś oczy i myśl wszystkich pociąga do siebie

Nowy gość dostrzeżony niedawno na niebie:

Był to kometa pierwszej wielkości i mocy450.

Zjawił się na zachodzie, leciał ku północy;

Krwawym okiem z ukosa na rydwan spoziera,

Jakby chciał zająć puste miejsce Lucypera,

Warkocz długi w tył rzucił i część nieba trzecią

Obwinął nim, gwiazd krocie zagarnął jak siecią

I ciągnie je za sobą, a sam wyżej głową

Mierzy, na północ, prosto w gwiazdę biegunową.

Z niewymownym przeczuciem cały lud litewski

Poglądał każdej nocy na ten cud niebieski,

Biorąc złą wróżbę z niego, tudzież z innych znaków:

Bo zbyt często słyszano krzyk złowieszczych ptaków,

Które na pustych polach gromadząc się w kupy,

Ostrzyły dzioby, jakby czekając na trupy;

Zbyt często postrzegano, że psy ziemię ryły

I jak gdyby śmierć wietrząc, przeraźliwie wyły:

Co wróży głód lub wojnę; a strażnicy boru

Widzieli, jak przez cmentarz szła dziewica moru,

Która wznosi się czołem nad najwyższe drzewa,

A w lewym ręku chustką skrwawioną powiewa.

Różne stąd wnioski tworzył stojący przy płocie

Ciwun, co przyszedł zdawać sprawę o robocie,

I pisarz prowentowy w szeptach z Ekonomem.

Lecz Podkomorzy siedział na przyzbie przed domem.

Przerwał rozmowę gości; znać, że głos zabiera:

Błysnęła przy księżycu wielka tabakiera

(Cała z szczerego złota, z brylantów oprawa,

We środku, za szkłem, portret króla Stanisława);

Zadzwonił w nią palcami, zażył i rzekł: «Panie

Tadeuszu, waścine o gwiazdach gadanie

Jest tylko echem tego, co słyszałeś w szkole.

Ja o cudzie prostaków poradzić się wolę.

I ja astronomii451 słuchałem dwa lata

W Wilnie, gdzie Puzynina, mądra i bogata

Pani, oddała dochód z wioski dwiestu452 chłopów

Na zakupienie różnych szkieł i teleskopów.

Ksiądz Poczobut, człek sławny, był obserwatorem453

I całej Akademii naonczas Rektorem;

Przecież w końcu katedrę i teleskop rzucił,

Do klasztoru, do cichej celi swej powrócił

I tam umarł przykładnie. Znam się też z Śniadeckim,

Który jest mądrym bardzo człekiem, chociaż świeckim.

Owóż astronomowie planetę, kometę,

Uważają tak jako mieszczanie karetę;

Wiedzą, czyli zajeżdża przed króla stolicę,

Czyli z rogatek miejskich rusza za granicę;

Lecz kto w niej jechał? po co? co z królem rozmawiał?

Czy król posła z pokojem czy z wojną wyprawiał?

O to ani pytają. Pomnę za mych czasów,

Gdy Branecki karetą swą ruszył do Jassów

I za tą niepoczciwą pociągnął karetą

Ogon Targowiczanów, jak za tą kometą;

Lud prosty, choć w publiczne nie mieszał się rady,

Zgadnął zaraz, że ogon ów jest wróżbą zdrady.

Słychać, że lud dał imię miotły tej komecie

I powiada, że ona milijon wymiecie».

A na to rzekł z ukłonem Wojski: «Prawda, Jaśnie

Wielmożny Podkomorzy: przypominam właśnie,

Co mnie mówiono niegdyś małemu dziecięciu,

Pamiętam, choć nie miałem wówczas lat dziesięciu,

Kiedy widziałem w domu naszym nieboszczyka

Sapiehę, pancernego znaku porucznika,

Co potem był nadwornym marszałkiem królewskim,

Na koniec umarł wielkim kanclerzem litewskim,

Miawszy lat sto i dziesięć. Ten, za króla Jana

Trzeciego, był pod Wiedniem w chorągwi hetmana

Jabłonowskiego. Owóż, ów kanclerz powiadał,

Że właśnie kiedy na koń król Jan Trzeci siadał,

Gdy nuncyjusz papieski żegnał go na drogę,

A poseł austryjacki całował mu nogę,

Podając strzemię (poseł zwał się Wilczek hrabia),

Król krzyknął: »Patrzcie, co się na niebie wyrabia!«

Spojrzą, alić nad głowy suwał się kometa

Drogą, jaką ciągnęły wojska Mahometa,

Z wschodu na zachód. Potem i ksiądz Bartochowski,

Składając panegiryk na tryumf krakowski,

Pod godłem Orientis Fulmen, prawił wiele

O tym komecie. Także czytam o nim w dziele

Pod tytułem Janina, gdzie jest opisana

Cała wyprawa króla nieboszczyka Jana

I wyryta chorągiew wielka Mahometa,

I ów, taki jak dziś go widzimy, kometa».

«Amen — rzekł na to Sędzia — ja wróżbę waszeci

Przyjmuję, oby z gwiazdą zjawił się Jan Trzeci!

Jest na zachodzie wielki dziś bohater; może

Kometa go przywiedzie do nas, co daj Boże!»

Na to rzekł Wojski, głowę pochyliwszy smutnie:

«Kometa czasem wojny, czasem wróży kłótnie!

Niedobrze, iż się zjawił tuż nad Soplicowem,

Może nam grozi jakiem nieszczęściem domowem.

Mieliśmy wczoraj dosyć rozterku454 i zwady,

Tak w czasie polowania, jako i biesiady.

Rejent kłócił się z rana z panem Asesorem,

A pan Tadeusz wyzwał Hrabiego wieczorem.

Pono spór ten ze skóry niedźwiedziej pochodził;

I gdyby mnie Dobrodziej Sędzia nie przeszkodził,

Ja bym u stołu obu przeciwników zgodził.

Bo chciałem opowiedzieć wypadek ciekawy,

Podobny do zdarzenia wczorajszej wyprawy,

Co trafił się najpierwszym strzelcom za mych czasów,

Posłowi Rejtanowi i Księciu Denassów.

Przypadek był takowy:

Jenerał Podolskich

Ziem przejeżdżał z Wołynia do swoich dóbr polskich,

Czy też, gdy dobrze pomnę, na sejm do Warszawy.

Po drodze zwiedzał szlachtę, już to dla zabawy,

Już dla popularności; wstąpił więc do pana

Tadeusza, dziś świętej pamięci, Rejtana,

Który był potem naszym nowogrodzkim posłem

I w którego ja domu od dzieciństwa wzrosłem.

Owóż Rejtan na przyjazd księcia jenerała

Zaprosił gości. Liczna szlachta się zebrała,

Było teatrum (książę kochał się w teatrze),

Fajerwerk dawał Kaszyc, który mieszka w Jatrze,

Pan Tyzenhauz tancerzy przysłał, a kapele

Ogiński i pan Sołtan, co mieszka w Zdzieńciele455.

Słowem, dawano huczne nad podziw zabawy

W domu, a w lasach wielkie robiono obławy.

Wiadomo zaś waszmościom jest, że prawie wszyscy,

Ile ich zapamiętać można, Czartoryscy,

Choć idą z Jagiellonów krwi, lecz do myślistwa

Nie są bardzo pochopni, pewno nie z lenistwa,

Lecz z gustów cudzoziemskich; i książę jenerał

Częściej do książek niźli do psiarni zazierał

I do alkówek456 damskich częściej niż do lasów.

W świcie księcia był książę niemiecki Denassów457,

O którym powiadano, że w libijskiej ziemi

Goszcząc, polował niegdyś z królmi murzyńskiemi

I tam tygrysa spisą458 w ręcznym boju zwalił,

Z czego się bardzo książę ów Denassów chwalił.

U nas zaś polowano na dziki w tę porę;

Rejtan zabił ze sztućca459 ogromną maciorę,

Z wielkim niebezpieczeństwem, bo z bliska wypalił.

Każdy z nas trafność strzału wydziwiał i chwalił,

Tylko Niemiec Denassów obojętnie słuchał

Pochwał takich i chodząc, pod nos sobie dmuchał:

Że trafny strzał dowodzi tylko śmiałe oko,

Biała broń śmiałą rękę; i zaczął szeroko

Znowu gadać o swojej Libiji i spisie,

O swych królach murzyńskich i o swym tygrysie.

Markotno to się stało panu Rejtanowi.

Był człek żywy, uderzył po szabli i mówi:

»Mości książę! kto patrzy śmiele, walczy śmiele,

Warte dziki tygrysów, a spis karabele«.

I zaczynali z Niemcem dyskurs nazbyt żwawy.

Szczęściem, książę jenerał przerwał te rozprawy,

Godząc ich po francusku: co tam gadał, nie wiem,

Ale ta zgoda był to popiół nad zarzewiem.

Bo Rejtan wziął do serca, okazyi460 czekał

I dobrą sztukę spłatać Niemcowi przyrzekał;

Tej sztuki ledwie własnym nie przypłacił zdrowiem,

A spłatał ją nazajutrz, jak to wnet opowiem».

Tu Wojski umilknąwszy prawą rękę wznosił

I u Podkomorzego tabakiery prosił;

Długo zażywa, kończyć powieści nie raczy,

Jak gdyby chciał zaostrzyć ciekawość słuchaczy.

Zaczynał wreszcie, kiedy znowu mu przerwano

Powieść taką ciekawą, tak pilnie słuchaną!

Bo do Sędziego nagle ktoś przysłał człowieka,

Donosząc, że z niezwłocznym interesem czeka.

Sędzia, dając dobranoc, żegnał całe grono.

Natychmiast się po różnych stronach rozpierzchniono:

Ci spać do domu, tamci w stodole na sianie;

Sędzia szedł podróżnemu dawać posłuchanie.

Inni już śpią. Tadeusz po sieniach się zwija,

Chodząc jako wartownik około drzwi stryja,

Bo musi w ważnych rzeczach rady jego szukać

Dziś jeszcze, nim spać pójdzie. Nie śmie do drzwi stukać;

Sędzia drzwi na klucz zamknął, z kimś tajnie rozmawia;

Tadeusz końca czeka, a ucha nadstawia.

Słyszy wewnątrz szlochanie. Nie trącając klamek,

Ostrożnie dziurką klucza zagląda przez zamek:

Widzi rzecz dziwną! Sędzia i Robak na ziemi

Klęczeli, objąwszy się i łzami rzewnemi

Płakali; Robak ręce Sędziego całował,

Sędzia księdza za szyję płacząc obejmował.

Wreszcie po ćwierćgodzinnym przerwaniu rozmowy

Robak po cichu tymi odezwał się słowy:

«Bracie! Bóg wie, żem dotąd tajemnic dochował,

Którem z żalu za grzechy w spowiedzi ślubował:

Że Bogu i Ojczyźnie poświęcony cały,

Nie służąc pysze, ziemskiej nie szukając chwały,

Żyłem dotąd i chciałem umrzeć bernardynem,

Nie wydając nazwiska, nie tylko przed gminem,

Ale nawet przed tobą i przed własnym synem!

Wszakże ksiądz prowincyjał dał mi pozwolenie

In articulo mortis zrobić objawienie.

Kto wie, czy wrócę żywy! kto wie, co się stanie!

Idź do strony:

Darmowe książki «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz