Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza stanowi spisaną trzynastozgłoskowcem (a więc stylem podniosłym), zawartą w dwunastu księgach epicką opowieść o szlachcie polskiej początku XIX wieku. Jako epopeja narodowa, która miała „trafić pod strzechy”, czyli do wszystkich Polaków, również tych niezaliczających się do elit majątkowych, urzędniczych czy umysłowych — jest prawdopodobnie najsłynniejszym dziełem czołowego polskiego poety romantycznego.

Wśród najważniejszych wątków fabularnych Pana Tadeusza wymienić należy: spór o zamek Horeszków, historię waśni Stolnika i Jacka Soplicy, wątek przemiany tego ostatniego z awanturnika w patriotę, uwieńczoną zaręczynami miłość Tadeusza i Zosi, romans młodzieńca z Telimeną, kobietą dojrzałą, spór Asesora z Rejentem o psy myśliwskie (Kusego i Sokoła), a przede wszystkim wątek niepodległościowy, związany z wojnami napoleońskimi i walką Polaków pod sztandarami Księstwa Warszawskiego z Rosją. W związku z tym wątkiem pojawiają się na kartach Pana Tadeusza postacie historyczne: generał Henryk Dąbrowski oraz generał Kniaziewicz.

Mickiewicz pisał Pana Tadeusza w Paryżu, począwszy od 1832 roku; dzieło zostało opublikowane w 1834 roku i od razu zyskało niemałą popularność. Określenia „epopeja narodowa” po raz pierwszy użyto w odniesieniu do Pana Tadeusza w 1863 roku, po dwóch nieudanych zrywach niepodległościowych, i wiązało się to raczej z politycznym zapotrzebowaniem na utwór pełniący wobec Polaków funkcje analogiczne do eposu homeryckiego: opisujący zbiorowość wraz z jej wierzeniami i zwyczajami w decydującej chwili dziejowej. Gatunkowa przynależność dzieła jest jednak bardziej skomplikowana ze względu na wielość elementów odwołujących się do różnych wzorców, np. poematu heroicznego, sielanki, gawędy, satyry, powieści walterskotowskiej, gawędy szlacheckiej.

Wśród inspiracji do powstania epopei o pełnym tytule: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie wymienić należy opowieści hrabiego Henryka Rzewuskiego, przyszłego autora Pamiątek Soplicy, do których spisania, dokładnie takim stylem, jakim operował, gdy je ze swadą opowiadał, budząc ducha dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów — nakłonił Rzewuskiego Mickiewicz, który miał okazję słuchać magnata na jesieni 1830 roku w Rzymie, zanim jak grom spadła nań wieść o wybuchu powstania.

Pan Tadeusz, jako utwór jednego z romantycznych wieszczów — jak w duchu epoki zwano wybitnych poetów, którym z racji działania w stanie natchnienia przypisywano zdolność przenikania tajemnic losów własnej zbiorowości, a nawet świata — niewątpliwie miał za zadanie podnieść na duchu Polaków po upadku powstania listopadowego i wyznaczyć im kierunek działania: zgodę narodową. Nawet w scenach pełnych przemocy czy dramatycznych Mickiewiczowska epopeja tchnie duchem harmonii i pogodą ducha. Fenomen ten przypisać należy zapewne zdolnościom twórczym Adama Mickiewicza, ale może również okolicznościom powstania utworu.

Zaczyn dzieła powstał w 1831 roku, w zaciszu szlacheckiego dworku w Wielkopolsce, gdzie poeta znalazł gościnę, serdeczność, uznanie dla swego talentu i miłość Konstancji Łubieńskiej: wszystkie te ingrediencje składają się na sielankowy opis Soplicowa. Mickiewicz jechał wówczas do powstania, o którym wieść zaskoczyła go w trakcie europejskich wojaży; rwał się do boju, choć nie wierzył w możliwość powodzenia zrywu. Zatrzymał się, zachwycił polską atmosferą — i do powstania nie dołączył. Zapewne dobrze się stało, jeśli na rzecz patrzeć pod kątem dorobku kultury polskiej.

Zobacz też w Wikipedii: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pan_Tadeusz

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Adam Mickiewicz
Epoka: Romantyzm
Rodzaj: Epika

Czytasz książkę online - «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Adam Mickiewicz

Idź do strony:

gęstwę badylów, w jarzynie

Jako rybak pod wodą nurkujący płynie;

Wzniósł głowę: cicho wszędzie; do okien się skrada:

Cicho wszędzie; przez okna głąb pałacu bada:

Pusto wszędzie; na ganek wchodzi nie bez strachu,

Odmyka klamkę i pusto jak w zaklętym gmachu;

Dobywa pozew, czyta głośno oświadczenie.

A wtem usłyszał turkot, uczuł serca drżenie,

Chciał uciec... gdy ode drzwi zaszła mu osoba:

Szczęściem znajoma! Robak! Zdziwili się oba.

Widno, że Hrabia kędyś ruszył z całym dworem,

I bardzo śpieszył, bo drzwi zostawił otworem.

Widać, że się uzbrajał: leżały dwururki

I sztućce400 na podłodze, dalej sztenfle, kurki,

I narzędzia ślusarskie, którymi rynsztunki

Poprawiano; proch, papier: robiono ładunki.

Czy Hrabia z całym dworem wyjechał na łowy?

Ale po cóż broń ręczna? Tu szabla bez głowy

Zardzewiała, tam leży szpada bez temlaku401:

Zapewne wybierano oręż z tego braku,

I poruszono nawet stare broni składy.

Robak obejrzał pilnie rusznice i szpady,

A potem do folwarku wybrał się na zwiady,

Szukając sług, żeby się rozpytać o Hrabię.

W pustym folwarku ledwie wynalazł dwie babie402,

Od których słyszy, że pan i dworska drużyna

Ruszyli tłumnie, zbrojnie, drogą do Dobrzyna.

Słynie szeroko w Litwie Dobrzyński zaścianek

Męstwem swoich szlachciców, pięknością szlachcianek.

Niegdyś możny i ludny: bo gdy król Jan Trzeci

Obwołał pospolite ruszenie przez wici403,

Chorąży województwa z samego Dobrzyna

Przywiódł mu sześćset zbrojnej szlachty. Dziś rodzina

Zmniejszona, zubożała. Dawniej w pańskich dworach

Lub wojsku, na zajazdach, sejmikowych zborach,

Zwykli byli Dobrzyńscy żyć o łatwym chlebie:

Teraz, zmuszeni sami pracować na siebie

Jako zaciężne chłopstwo! tylko że siermięgi

Nie noszą, lecz kapoty białe w czarne pręgi,

A w niedzielę kontusze. Strój także szlachcianek

Najuboższych różni się od chłopskich katanek:

Zwykle chodzą w drylichach404 albo perkaliczkach405,

Bydło pasą nie w łapciach z kory, lecz w trzewiczkach,

I żną zboże, a nawet przędzą406 w rękawiczkach.

Różnili się Dobrzyńscy między Litwą bracią

Językiem swoim, tudzież wzrostem i postacią.

Czysta krew lacka, wszyscy mieli czarne włosy,

Wysokie czoła, czarne oczy, orle nosy;

Z Dobrzyńskiej ziemi ród swój starożytny wiedli,

A choć od lat czterystu na Litwie osiedli,

Zachowali mazurską mowę i zwyczaje.

Jeśli który z nich dziecku imię na chrzcie daje,

Zawsze zwykł za patrona brać koronijasza407;

Świętego Bartłomieja albo Matyjasza:

Tak Syn Macieja zawżdy zwał się Bartłomiejem,

A znowu Bartłomieja syn zwał się Maciejem:

Kobiety wszystkie chrzczono Kachny lub Maryny.

By rozeznać się wpośród takiej mieszaniny,

Brali różne przydomki od jakiej zalety

Lub wady, tak mężczyźni jako i kobiety.

Mężczyznom czasem kilka dawano przydomków,

Na znak pogardy albo szacunku spółziomków;

Czasem jedenże szlachcic inaczej w Dobrzynie,

A pod innym nazwiskiem u sąsiadów słynie;

Dobrzyńskich naśladując, inna szlachta bliska

Brała również przydomki, zwane imioniska408.

Teraz ich każda prawie używa rodzina,

A rzadki wie, iż mają początek z Dobrzyna,

I były tam potrzebne: kiedy w reszcie kraju

Głupim naśladownictwem weszły do zwyczaju.

Więc Matyjasz Dobrzyński, który stał na czele

Całej rodziny, zwan był Kurkiem na kościele;

Potem, z siedemset dziewięćdziesiąt czwartym rokiem

Odmieniwszy przydomek, ochrzcił się Zabokiem;

Toż Królikiem Dobrzyńscy mianują go sami,

A Litwini nazwali Maćkiem nad Maćkami.

Jak on nad Dobrzyńskimi, dom jego nad siołem

Panował, stojąc między karczmą i kościołem.

Widać rzadko zwiedzany, mieszka w nim hołota409:

Bo brama sterczy bez wrót, ogrody410 bez płota,

Niezasiane, na grzędach już porosły brzozki;

Przecież ten folwark zdał się być stolicą wioski,

Iż kształtniejszy od innych chat, bardziej rozległy,

I prawą stronę, gdzie jest świetlica, miał z cegły.

Obok lamus, spichrz, gumno, obora i stajnie,

Wszystko w kupie, jak bywa u szlachty zwyczajnie;

Wszystko nadzwyczaj stare, zgniłe. Domu dachy

Świeciły się, jak gdyby od zielonej blachy,

Od mchu i trawy, która buja jak na łące.

Po strzechach gumien niby ogrody wiszące

Różnych roślin, pokrzywa i krokos czerwony,

Żółta dziewanna, szczyru barwiste ogony.

Gniazda ptastwa różnego, w strychach gołębniki,

W oknach gniazda jaskółcze, u progu króliki

Białe skaczą i ryją w niedeptanej darni.

Słowem: dwór na kształt klatki albo królikarni.

A dawniej był obronny! Pełno wszędzie śladów,

Że wielkich i że częstych doznawał napadów.

Pod bramą dotąd w trawie, jak dziecięca głowa,

Wielka leżała kula żelazna działowa

Od czasów szwedzkich; niegdyś skrzydło wrót otwarte

Bywało o tę kulę jak o głaz oparte.

Na dziedzińcu, spomiędzy piołunu i chwastu,

Wznoszą się stare szczęty411 krzyżów kilkunastu

Na ziemi nieświęconej: znać, że tu chowano

Poległych śmiercią nagłą i niespodziewaną.

Kto by uważał z bliska lamus, spichrz i chatę,

Ujrzy ściany od ziemi do szczytu pstrokate

Niby rojem owadów czarnych: w każdej plamie

Siedzi we środku kula jak trzmiel w ziemnej jamie.

U drzwi domostwa wszystkie klamki, ćwieki, haki

Albo ucięte, albo noszą szabel znaki:

Pewnie tu probowano hartu zygmuntówek412,

Którymi można śmiało ćwieki obciąć z główek,

Lub hak przerżnąć, w brzeszczocie nie zrobiwszy szczerby.

Nade drzwiami, Dobrzyńskich widne były herby;

Lecz armaturę — serów zasłoniły półki

I zasklepiły gęsto gniazdami jaskółki.

Wewnątrz samego domu, w stajni i wozowni,

Pełno znajdziesz rynsztunków, jak w starej zbrojowni.

Pod dachem wiszą cztery ogromne szyszaki,

Ozdoby czół marsowych: dziś Wenery ptaki,

Gołębie, w nich gruchając karmią swe pisklęta.

W stajni kolczuga wielka nad żłobem rozpięta

I pierścieniasty pancerz służą za drabinę,

W którą chłopiec zarzuca źrebcom dzięcielinę.

W kuchni kilka rapierów kucharka bezbożna

Odhartowała, kładąc je w piec zamiast rożna;

Buńczukiem, łupem z Wiednia, otrzepywa żarna:

Słowem, wygnała Marsa Ceres gospodarna

I panuje z Pomoną, Florą i Wertumnem413

Nad Dobrzyńskiego domem, stodołą i gumnem.

Ale dziś muszą znowu ustąpić boginie:

Mars powraca.

O świcie zjawił się w Dobrzynie

Konny posłaniec; biega od chaty do chaty,

Budzi jak na pańszczyznę. Wstają szlachta braty,

Napełniają się ciżbą zaścianku ulice,

Słychać krzyk w karczmie, widać w plebanii świéce.

Biega; jeden drugiego pyta co to znaczy,

Starzy składają radę, młódź konie kulbaczy,

Kobiety zatrzymują, chłopcy się szamocą,

Rwą się biec, bić się, ale nie wiedzą z kim, o co?

Muszą chcąc nie chcąc zostać. W mieszkaniu plebana

Trwa rada długa, tłumna, strasznie zamieszana;

Aż nie mogąc zdań zgodzić, na koniec stanowi

Przełożyć całą sprawę ojcu Maciejowi.

Siedemdziesiąt dwa lat liczył Maciej, starzec dziarski

Niskiego wzrostu, dawny konfederat barski.

Pamiętają i swoi, i nieprzyjaciele

Jego damaskowaną krzywą karabelę,

Którą piki i sztyki rzezał na kształt sieczki,

I której żartem skromne dał imię Rózeczki.

Z konfederata stał się stronnikiem królewskim,

I trzymał z Tyzenhauzem, podskarbim litewskim;

Lecz gdy król w Targowicy przyjął uczestnictwo,

Maciej opuścił znowu królewskie stronnictwo.

I stąd to, że przechodził partyi tak wiele,

Nazywany był dawniej Kurkiem na kościele:

Że jak kurek za wiatrem chorągiewkę zwracał.

Przyczynę zmian tak częstych na próżno byś macał:

Może Maciej zbyt wojnę lubił; zwyciężony

W jednej stronie, znów bitwy szukał z drugiej strony?

Może, bystry polityk, duch czasu zbadywał,

I tam szedł, gdzie ojczyzny dobro upatrywał?

Kto wie! To pewna, że go nigdy nie uwiodły

Ani chęć osobistej chwały, ni zysk podły,

I że nigdy z moskiewską partyją nie trzymał;

Na sam widok Moskala pienił się i zżymał.

By nie spotkać Moskala, po kraju zaborze

Siedział w domu jak niedźwiedź, gdy ssie łapę w borze.

Ostatni raz wojował, poszedłszy z Ogińskim

Do Wilna, gdzie służyli oba pod Jasińskim,

I tam z Rózeczką cudów dokazał odwagi.

Wiadomo, że sam jeden skoczył z wałów Pragi

Bronić pana Pocieja414, który odbieżany415

Na placu boju, dostał dwadzieścia trzy rany.

Myślano długo w Litwie, że obu zabito:

Wrócili oba, każdy pokłuty jak sito.

Pan Pociej, zacny człowiek, chciał zaraz po wojnie

Obrońcę Dobrzyńskiego wynagrodzić hojnie;

Dawał mu folwark pięciu dymów w dożywocie

I wyznaczył mu rocznie tysiąc złotych w złocie.

Lecz Dobrzyński odpisał: «Niech Pociej Macieja

A nie Maciej Pocieja ma za dobrodzieja».

Odmówił więc folwarku i nie przyjął płacy;

Sam wróciwszy do domu, żył z własnej rąk pracy,

Sprawując ule dla pszczół, lekarstwa dla bydła,

Szląc416 na targ kuropatwy, które łowił w sidła

I polując na źwierza.

Było dość w Dobrzynie

Starych ludzi roztropnych, którzy po łacinie

Umieli i w palestrze ćwiczyli się z młodu;

Było dość majętniejszych: a z całego rodu

Maciek prostak ubogi był najwięcej czczony,

Nie tylko jako rębacz Rózeczką wsławiony,

Lecz jako człek mądrego i pewnego zdania,

Znający dzieje kraju, rodziny podania.

Zarówno świadom prawa jak i gospodarstwa,

Wiedział także sekreta strzelców i lekarstwa;

Przyznawano mu nawet (czemu pleban przeczy)

Wiadomość nadzwyczajnych i nadludzkich rzeczy.

To pewna, że powietrza zmiany zna dokładnie,

I częściej niż kalendarz gospodarski zgadnie.

Nie dziw tedy, że czy to siejbę rozpoczynać,

Czy wiciny wyprawiać, czy zboże zażynać,

Czy procesować, czyli zawierać układy:

Nie działo się w Dobrzynie nic bez Maćka rady.

Wpływu takiego starzec bynajmniej nie szukał;

Owszem, chciał się go pozbyć, klientów swych fukał,

I najczęściej wypychał milczkiem za drzwi domu.

Rady rzadko udzielał i nie lada komu;

Ledwie w niezmiernie ważnych sporach lub umowach

Pytany, wyrzekł zdanie i w niewielu słowach.

Myślano, że dzisiejszej podejmie się sprawy

I stanie swą osobą na czele wyprawy;

Bo bijatykę lubił niezmiernie za młodu

I był nieprzyjacielem moskiewskiego rodu.

Właśnie staruszek chodził po samotnym dworze,

Nucąc piosenkę: Kiedy ranne wstają zorze,

Rad, że się wypogadza. Mgła nie szła do góry,

Jak się dziać zwykło, kiedy zbierają się chmury,

Ale coraz spadała. Wiatr rozwinął dłonie

I mgłę muskał, wygładzał, rozścielał na błonie;

Tymczasem słonko z góry tysiącem promieni

Tło przetyka, pośrebrza417, wyzłaca, rumieni.

Jak para mistrzów w Słucku lity pas wyrabia:

Dziewica siedząc w dole krośny ujedwabia

I tło ręką wygładza, tymczasem tkacz z góry

Zrzuca jej nitki srebra, złota i purpury,

Tworząc barwy i kwiaty: tak dziś ziemię całą

Wiatr tumanami osnuł, a słońce dzierzgało.

Maciej ogrzał się słońcem, zakończył pacierze,

I już się do swojego gospodarstwa bierze.

Wyniósł traw, liścia; usiadł przed domem i świsnął:

Na ten świst rój królików spod ziemi wytrysnął.

Jako narcyzy nagle wykwitłe nad trawę,

Bielą się długie słuchy418; pod nimi jaskrawe

Przeświecają się oczki jak krwawe rubiny,

Gęsto wszyte w aksamit zielonej darniny.

Już króliki na łapkach stają; każdy słucha,

Patrzy; na koniec cała trzódka białopucha

Bieży do starca liśćmi kapusty znęcona,

Do nóg mu, na kolana skacze, na ramiona.

On, sam biały jak królik, lubi ich gromadzić

Wkoło siebie i ręką ciepły ich puch gładzić;

A drugą ręką z czapki proso w trawę miota

Dla wróblów: spada z dachów krzykliwa hołota419.

Gdy się staruszek bawił widokiem biesiady,

Nagle króliki znikły w ziemi, a gromady

Wróblów na dach uciekły przed gośćmi nowymi,

Którzy szli do folwarku krokami prędkiemi.

Byli to z plebanii420 przez szlachty gromadę

Posłowie wyprawieni do Maćka po radę.

Z dala witając starca niskimi ukłony

Rzekli: «Niech będzie Jezus Chrystus pochwalony»

«Na wieki wieków, amen» starzec odpowiedział,

A gdy się o ważności poselstwa dowiedział,

Prosi do chaty. Weszli, zasiadają ławę;

Pierwszy z posłów stał w środku i jął zdawać sprawę.

Tymczasem szlachty coraz gęściej przybywało:

Dobrzyńscy prawie wszyscy, sąsiadów niemało

Z okolicznych zaścianków, zbrojni i bezbronni,

W kałamaszkach i bryczkach, i piesi, i konni.

Stawią wozy, podjezdki do brzezinek wiążą,

Ciekawi skutku narad koło domu krążą;

Już izbę napełnili, kupią się do sieni,

Inni słuchają, w okna głowami wciśnieni421.

Księga siódma

Przyjaciele Wolnych Lektur otrzymują dostęp do prapremier wcześniej niż inni. Zadeklaruj stałą wpłatę i dołącz do Towarzystwa Przyjaciół Wolnych Lektur: wolnelektury.pl/towarzystwo/

Rada

Zbawienne rady Bartka zwanego Prusak — Głos żołnierski Maćka Chrzciciela — Głos polityczny pana Buchmana — Jankiel radzi ku zgodzie, którą Scyzoryk rozcina — Rzecz Gerwazego, z której okazują się wielkie skutki wymowy sejmowej — Protestacja starego Maćka — Nagłe przybycie posiłków wojennych zrywa naradę — Hejże na Soplicę!

Z kolei Bartek poseł rzecz swą wyprowadzał.

Ten, że często na strugach do Królewca chadzał,

Nazwany był Prusakiem od swych spółrodaków:

Przez żart, bo nienawidził okropnie Prusaków,

Choć lubił o nich gadać. Człek podeszły w lata,

W podróżach swych dalekich wiele zwiedził świata;

Gazet pilny czytelnik, polityki świadom,

W niebytność Maćka zwykle przewodził obradom.

Ten tak rzecz kończył:

«Nie jest to, panie Macieju,

Bracie mój, a nas wszystkich Ojcze Dobrodzieju,

Nie jest to marna pomoc. Ja bym na Francuzów

Spuścił się w czasie wojny, jak na czterech tuzów422:

Lud bitny, a od czasów pana Tadeusza

Kościuszki,

Idź do strony:

Darmowe książki «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz