Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza stanowi spisaną trzynastozgłoskowcem (a więc stylem podniosłym), zawartą w dwunastu księgach epicką opowieść o szlachcie polskiej początku XIX wieku. Jako epopeja narodowa, która miała „trafić pod strzechy”, czyli do wszystkich Polaków, również tych niezaliczających się do elit majątkowych, urzędniczych czy umysłowych — jest prawdopodobnie najsłynniejszym dziełem czołowego polskiego poety romantycznego.

Wśród najważniejszych wątków fabularnych Pana Tadeusza wymienić należy: spór o zamek Horeszków, historię waśni Stolnika i Jacka Soplicy, wątek przemiany tego ostatniego z awanturnika w patriotę, uwieńczoną zaręczynami miłość Tadeusza i Zosi, romans młodzieńca z Telimeną, kobietą dojrzałą, spór Asesora z Rejentem o psy myśliwskie (Kusego i Sokoła), a przede wszystkim wątek niepodległościowy, związany z wojnami napoleońskimi i walką Polaków pod sztandarami Księstwa Warszawskiego z Rosją. W związku z tym wątkiem pojawiają się na kartach Pana Tadeusza postacie historyczne: generał Henryk Dąbrowski oraz generał Kniaziewicz.

Mickiewicz pisał Pana Tadeusza w Paryżu, począwszy od 1832 roku; dzieło zostało opublikowane w 1834 roku i od razu zyskało niemałą popularność. Określenia „epopeja narodowa” po raz pierwszy użyto w odniesieniu do Pana Tadeusza w 1863 roku, po dwóch nieudanych zrywach niepodległościowych, i wiązało się to raczej z politycznym zapotrzebowaniem na utwór pełniący wobec Polaków funkcje analogiczne do eposu homeryckiego: opisujący zbiorowość wraz z jej wierzeniami i zwyczajami w decydującej chwili dziejowej. Gatunkowa przynależność dzieła jest jednak bardziej skomplikowana ze względu na wielość elementów odwołujących się do różnych wzorców, np. poematu heroicznego, sielanki, gawędy, satyry, powieści walterskotowskiej, gawędy szlacheckiej.

Wśród inspiracji do powstania epopei o pełnym tytule: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie wymienić należy opowieści hrabiego Henryka Rzewuskiego, przyszłego autora Pamiątek Soplicy, do których spisania, dokładnie takim stylem, jakim operował, gdy je ze swadą opowiadał, budząc ducha dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów — nakłonił Rzewuskiego Mickiewicz, który miał okazję słuchać magnata na jesieni 1830 roku w Rzymie, zanim jak grom spadła nań wieść o wybuchu powstania.

Pan Tadeusz, jako utwór jednego z romantycznych wieszczów — jak w duchu epoki zwano wybitnych poetów, którym z racji działania w stanie natchnienia przypisywano zdolność przenikania tajemnic losów własnej zbiorowości, a nawet świata — niewątpliwie miał za zadanie podnieść na duchu Polaków po upadku powstania listopadowego i wyznaczyć im kierunek działania: zgodę narodową. Nawet w scenach pełnych przemocy czy dramatycznych Mickiewiczowska epopeja tchnie duchem harmonii i pogodą ducha. Fenomen ten przypisać należy zapewne zdolnościom twórczym Adama Mickiewicza, ale może również okolicznościom powstania utworu.

Zaczyn dzieła powstał w 1831 roku, w zaciszu szlacheckiego dworku w Wielkopolsce, gdzie poeta znalazł gościnę, serdeczność, uznanie dla swego talentu i miłość Konstancji Łubieńskiej: wszystkie te ingrediencje składają się na sielankowy opis Soplicowa. Mickiewicz jechał wówczas do powstania, o którym wieść zaskoczyła go w trakcie europejskich wojaży; rwał się do boju, choć nie wierzył w możliwość powodzenia zrywu. Zatrzymał się, zachwycił polską atmosferą — i do powstania nie dołączył. Zapewne dobrze się stało, jeśli na rzecz patrzeć pod kątem dorobku kultury polskiej.

Zobacz też w Wikipedii: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pan_Tadeusz

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Adam Mickiewicz
Epoka: Romantyzm
Rodzaj: Epika

Czytasz książkę online - «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Adam Mickiewicz

Idź do strony:

class="stanza-spacer">

Zosia skoczyła z miejsca i klasnęła w dłonie,

I ciotce zawisnąwszy oburącz na łonie,

Płakała i śmiała się na przemian z radości.

«Ach ciociu, już tak dawno nie widziałam gości!

Od czasu, jak tu żyję z kury i indyki,

Jeden gość, co widziałam, to był gołąb dziki.

Już mi troszeczkę nudno tak siedzieć w alkowie;

Pan Sędzia nawet mówi, że to źle na zdrowie».

«Sędzia! — przerwała ciotka — ciągle mi dokuczał

Żeby cię na świat wywieść, ciągle pod nos mruczał

Że już jesteś dorosła: sam nie wie, co plecie,

Dziaduś, nigdy na wielkim niebywały świecie.

Ja wiem lepiej, jak długo trzeba się sposobić

Panience, by wyszedłszy na świat efekt zrobić.

Wiedz Zosiu, że kto rośnie na widoku ludzi,

Choć piękny, choć rozumny, efektów nie wzbudzi,

Gdy go wszyscy przywykną widzieć od maleńka;

Lecz niechaj ukształcona, dorosła panienka,

Nagle ni stąd, ni zowąd przed światem zabłyśnie,

Wtenczas każdy się do niej przez ciekawość ciśnie,

Wszystkie jej ruchy, rzuty oczu jej uważa,

Słowa jej podsłuchiwa i drugim powtarza;

A kiedy wejdzie w modę raz młoda osoba,

Każdy ją chwalić musi, choć i nie podoba.

Znaleźć się, spodziewam się, że umiesz: w stolicy

Urosłaś; choć dwa lata mieszkasz w okolicy,

Nie zapomniałaś jeszcze całkiem Petersburka.

No, Zosiu, toaletę rób, dostań tam z biurka,

Nagotowane znajdziesz wszystko do ubrania.

Spiesz się, bo lada chwila wrócą z polowania».

Wezwano pokojowę i służącą dziewkę,

W naczynie srebrne wody wylano konewkę.

Zosia, jak wróbel w piasku, trzepioce się, myje

Z pomocą sługi ręce, oblicze i szyję.

Telimena otwiera petersburskie składy,

Dobywa flaszki perfum, słoiki pomady,

Pokrapia Zosię wkoło wyborną perfumą,

(Woń napełniła izbę) włos namaszcza gumą.

Zosia kładnie pończoszki białe, ażurowe,

I trzewiki warszawskie białe, atłasowe.

Tymczasem pokojowa sznurowała stanik,

Potem rzuciła na gors pannie pudermanik325;

Zaczęto przypieczone zbierać papiloty,

Pukle, że nazbyt krótkie, uwito w dwa sploty,

Zostawując na czole i skroniach włos gładki;

Pokojowa zaś świeżo zebrane bławatki

Uwiązawszy w plecionkę daje Telimenie,

Ta ją do głowy Zosi przyszpila uczenie,

Z prawej strony na lewo: kwiat od bladych włosów

Odbijał bardzo pięknie, jak od zboża kłosów!

Zdjęto puderman, całe ubranie gotowe.

Zosia białą sukienkę wrzuciła przez głowę,

Chusteczkę batystową białą w ręku zwija,

I tak cała wygląda biała jak lilija.

Poprawiwszy raz jeszcze i włosów, i stroju,

Kazano jej wzdłuż i wszerz przejść się po pokoju.

Telimena uważa znawczyni oczyma,

Musztruje siostrzenicę, gniewa się i zżyma326;

Aż na dygnienie Zosi krzyknęła z rozpaczy:

«Ja nieszczęśliwa! Zosiu, widzisz co to znaczy

Żyć z gęśmi, z pastuchami! Tak nogi rozszerzasz

Jak chłopiec, okiem w prawo i w lewo uderzasz,

Czysta rozwódka!... Dygnij, patrz, jaka niezwinna!»

«Ach ciociu — rzekła smutnie Zosia — cóż ja winna!

Ciotka mnie zamykała; nie było z kim tańczyć,

Lubiłam z nudy ptastwo paść i dzieci niańczyć.

Ale poczekaj ciociu, niech no się pobawię

Trochę z ludźmi, obaczysz, jak się ja poprawię».

«Już — rzekła ciotka — z dwojga złego, lepiej z ptastwem,

Niż z tym, co u nas dotąd gościło plugastwem;

Przypomnij tylko sobie, kto tu u nas bywał:

Pleban, co pacierz mruczał lub w warcaby grywał,

I palestra327 z fajkami! To mi kawalery!

Nabrałabyś się od nich pięknej manijery.

Teraz to pokazać się jest przynajmniej komu,

Mamy przecież uczciwe towarzystwo w domu.

Uważaj dobrze, Zosiu, jest tu Hrabia młody,

Pan dobrze wychowany, krewny wojewody,

Pamiętaj być mu grzeczną».

Słychać rżenie koni

I gwar myśliwców; już są pod bramą: to oni!

Wziąwszy Zosię pod rękę pobiegła do sali.

Myśliwi na pokoje jeszcze nie wchadzali;

Musieli po komnatach odmieniać swą odzież,

Nie chcąc wniść do dam w kurtkach. Pierwsza wpadła młodzież,

Pan Tadeusz i Hrabia, co żywo przebrani.

Telimena sprawuje obowiązki pani,

Wita wchodzących, sadza, rozmową zabawia,

I siostrzenicę wszystkim z kolei przedstawia:

Naprzód Tadeuszowi, jako krewną bliską.

Zosia grzecznie dygnęła, on skłonił się nisko,

Chciał coś do niej przemówić, już usta otworzył:

Ale spojrzawszy w oczy Zosi, tak się strwożył,

Że stojąc niemy przed nią, to płonął, to bladnął;

Co było w jego sercu, on sam nie odgadnął.

Uczuł się nieszczęśliwym bardzo — poznał Zosię!

Po wzroście i po włosach światłych, i po głosie;

Tę kibić i tę główkę widział na parkanie,

Ten wdzięczny głos zbudził go dziś na polowanie.

Aż Wojski Tadeusza wyrwał z zamięszania;

Widząc, że bladnie i że na nogach się słania,

Radził mu odejść do swej izby dla spoczynku.

Tadeusz stanął w kącie, wsparł się na kominku,

Nic nie mówiąc — szerokie, obłędne źrenice

Obracał to na ciotkę, to na siostrzenicę.

Dostrzegła Telimena, iż pierwsze spojrzenie

Zosi tak wielkie na nim zrobiło wrażenie;

Nie odgadła wszystkiego, przecież pomięszana

Bawi gości, a z oczu nie spuszcza młodziana.

Wreszcie czas upatrzywszy ku niemu podbiega:

Czy zdrów? dlaczego smutny? pyta się, nalega,

Napomyka o Zosi, zaczyna z nim żarty;

Tadeusz nieruchomy, na łokciu oparty,

Nic nie gadając marszczył brwi i usta krzywił:

Tym bardziej Telimenę pomięszał i zdziwił.

Zmieniła więc natychmiast twarz i ton rozmowy,

Powstała zagniewana, i ostrymi słowy

Poczęła nań przymówki sypać i wyrzuty.

Porwał się i Tadeusz jak żądłem ukłuty,

Spojrzał krzywo, nie mówiąc ani słowa, splunął,

Krzesło nogą odepchnął i z pokoju runął,

Trzasnąwszy drzwi za sobą. Szczęściem, że tej sceny

Nikt z gości nie uważał oprócz Telimeny.

Wyleciawszy przez bramę, biegł prosto na pole.

Jak szczupak, gdy mu oścień skróś piersi przekole,

Pluska się i nurtuje, myśląc że uciecze,

Ale wszędzie żelazo i sznur z sobą wlecze:

Tak i Tadeusz ciągnął za sobą zgryzoty,

Suwając się przez rowy i skacząc przez płoty,

Bez celu i bez drogi; aż niemało czasu

Nabłąkawszy się, w końcu wszedł w głębinę lasu

I trafił, czy umyślnie, czyli też przypadkiem,

Na wzgórek, co był wczora szczęścia jego świadkiem,

Gdzie dostał ów bilecik, zadatek kochania,

Miejsce, jak wiemy, zwane Świątynią dumania.

Gdy okiem wkoło rzuca, postrzega: to ona!

Telimena, samotna, w myślach pogrążona,

Od wczorajszej postacią i strojem odmienna,

W bieliźnie, na kamieniu, sama jak kamienna;

Twarz schyloną w otwarte utuliła dłonie,

Choć nie słyszysz szlochania, znać, że we łzach tonie.

Daremnie broniło się serce Tadeusza;

Ulitował się, uczuł że go żal porusza.

Długo poglądał niemy, ukryty za drzewem,

Na koniec westchnął i rzekł sam do siebie z gniewem:

«Głupi! cóż ona winna, że się ja pomylił?»

Więc z wolna głowę ku niej zza drzewa wychylił —

Gdy nagle Telimena zrywa się z siedzenia,

Rzuca się w prawo, w lewo, skacze skróś strumienia,

Rozkrzyżowana, z włosem rozpuszczonym, blada,

Pędzi w las, podskakuje, przyklęka, upada,

I nie mogąc już powstać, kręci się po darni;

Widać z jej ruchów, w jakiej strasznej jest męczarni:

Chwyta się za pierś, szyję, za stopy, kolana.

Skoczył Tadeusz myśląc, że jest pomieszana328

Lub ma wielką chorobę329. Lecz z innej przyczyny

Pochodziły te ruchy.

U bliskiej brzeziny

Było wielkie mrowisko. Owad gospodarny

Snuł się wkoło po trawie, ruchawy i czarny.

Nie wiedzieć, czy z potrzeby czy z upodobania,

Lubił szczególnie zwiedzać Świątynię dumania;

Od stołecznego wzgórka aż po źródła brzegi

Wydeptał drogę, którą wiódł swoje szeregi.

Nieszczęściem, Telimena siedziała śród drożki:

Mrówki, znęcone blaskiem bieluchnej pończoszki,

Wbiegły, gęsto zaczęły łaskotać i kąsać,

Telimena musiała uciekać, otrząsać,

Na koniec na murawie siąść i owad łowić.

Nie mógł jej swej pomocy Tadeusz odmówić:

Oczyszczając sukienkę, aż do nóg się zniżył,

Usta trafem ku skroniom Telimeny zbliżył —

W tak przyjaznej postawie, choć nic nie mówili

O rannych kłótniach swoich, przecież się zgodzili;

I nie wiedzieć, jak długo trwałaby rozmowa,

Gdyby ich nie przebudził dzwonek z Soplicowa —

Hasło wieczerzy.

Pora powracać do domu,

Zwłaszcza że słychać było opodal trzask łomu.

Może szukają? razem wracać nie wypada;

Więc Telimena w prawo pod ogród się skrada,

A Tadeusz na lewo biegł do wielkiej drogi.

Oboje w tym odwrocie mieli nieco trwogi:

Telimenie zdało się, że raz spoza krzaka

Błysła zakapturzona, chuda twarz Robaka;

Tadeusz widział dobrze, jak mu raz i drugi

Pokazał się na lewo cień biały i długi,

Co to było, nie wiedział, ale miał przeczucie,

Że to był Hrabia w długim, angielskim surducie.

Wieczerzano w zamczysku. Uparty Protazy,

Nie dbając na wyraźne Sędziego zakazy,

W niebytność państwa znowu do zamku szturmował,

I kredens doń (jak mówi) zaintromitował330.

Goście weszli w porządku i stanęli kołem;

Podkomorzy najwyższe brał miejsce za stołem:

Z wieku mu i z urzędu ten zaszczyt należy,

Idąc kłaniał się damom, starcom i młodzieży;

Kwestarz nie był u stołu; miejsce bernardyna,

Po prawej stronie męża, ma Podkomorzyna,

Sędzia, kiedy już gości jak trzeba ustawił,

Żegnając po łacinie, stół pobłogosławił.

Mężczyznom dano wódkę; za czym wszyscy siedli,

I chłodnik zabielany milcząc żwawo jedli.

Po chłodniku szły raki, kurczęta, szparagi,

W towarzystwie kielichów węgrzyna, malagi.

Jedzą, piją, a milczą wszyscy. Nigdy pono331,

Od czasu jako mury zamku podźwigniono332,

Który uraczał hojnie tylu szlachty bratów,

Tyle wesołych słyszał i odbił wiwatów,

Nie pamiętano takiej posępnej wieczerzy;

Tylko pukanie korków i brzęki talerzy,

Odbijała zamkowa sień wielka i pusta:

Rzekłbyś, iż zły duch gościom zasznurował usta.

Mnogie były powody milczenia. Myśliwi

Powrócili z ostępu dosyć gadatliwi,

Lecz gdy zapał ochłonął, myśląc nad obławą,

Postrzegają, że wyszli z niej z niewielką sławą:

Trzebaż było, ażeby jeden kaptur popi333,

Wyrwawszy się Bóg wie skąd, jak Filip z konopi334,

Przepisał wszystkich strzelców powiatu? O wstydzie!

Cóż o tym będą gadać w Oszmianie i Lidzie,

Które od wieków walczą z tutejszym powiatem

O pierwszeństwo w strzelectwie? Myślili więc nad tem.

Zaś Asesor i Rejent, prócz wspólnych niechęci,

Świeżą hańbę swych chartów mieli na pamięci.

W oczach im stoi niecny kot335: skoki wyciąga,

I omykiem336 spod gaju kiwając urąga,

I tym omykiem ćwiczy po sercach jak biczem...

Siedzieli z pochylonym ku misie obliczem.

Asesor nowe jeszcze miał powody żalów,

Patrząc na Telimenę i na swych rywalów.

Do Tadeusza siedzi Telimena bokiem,

Pomięszana337, zaledwie śmie nań rzucić okiem;

Chciała zasępionego Hrabiego zabawić,

Wyzwać w dłuższą rozmowę, w lepszy humor wprawić;

Bo Hrabia dziwnie kwaśny powrócił z przechadzki

A raczej, jako myślił Tadeusz, z zasadzki.

Słuchając Telimeny, czoło podniósł hardo,

Brwi zmarszczył, spojrzał na nią ledwie nie z pogardą;

Potem przysiadł się, jak mógł najbliżej, do Zosi,

Nalewa jej do szklanki, talerze przynosi,

Prawi tysiąc grzeczności, kłania się, uśmiécha,

Czasem oczy wywraca i głęboko wzdycha.

Widać przecież, pomimo tak zręczne łudzenie,

Że umizgał się tylko na złość Telimenie:

Bo głowę odwracając, niby nieumyślnie,

Coraz ku Telimenie groźnym okiem błyśnie.

Telimena nie mogła pojąć, co to znaczy;

Ruszywszy ramionami, myśliła: dziwaczy!

Wreszcie nowym zalotom Hrabiego dość rada,

Zwróciła się do swego drugiego sąsiada.

Tadeusz też posępny, nic nie jadł, nic nie pił,

Zdawał się słuchać rozmów, oczy w talerz wlepił;

Telimena mu leje wino, on się gniewa

Na natrętność; pytany o zdrowie — poziewa.

Ma za złe (tak się zmienił jednego wieczora),

Że Telimena zbytnie338 do zalotów skora;

Gorszy się, że jej suknia tak wcięta głęboko,

Nieskromnie — a dopiero, kiedy podniósł oko!

Aż przeląkł się; bystrzejsze teraz miał źrenice.

Ledwie spojrzał w rumiane Telimeny lice,

Odkrył od razu wielką, straszną tajemnicę —

Przebóg! naróżowana!

Czy róż w złym gatunku,

Czy jakoś na obliczu przetarł się z trafunku339:

Gdzieniegdzie zrzedniał, na wskroś grubszą płeć340 odsłania...

Może to sam Tadeusz, w Świątyni dumania,

Rozmawiając za blisko, omusknął z bielidła

Karmin lżejszy od pyłków motylego skrzydła;

Telimena wracała nazbyt śpieszno z lasu,

I poprawić kolory swe nie miała czasu:

Około ust szczególnie widne były piegi.

Nuż oczy Tadeusza, jako chytre szpiegi,

Odkrywszy jedną zdradę, poczną w kolej zwiedzać

Resztę wdzięków i wszędzie jakiś fałsz wyśledzać:

Dwóch zębów brakuje w ustach; na czole, na skroni

Zmarszczki; tysiąc zmarszczków341 pod brodą się chroni!

Niestety! Czuł Tadeusz, jak jest niepotrzebnie

Rzecz piękną nazbyt ściśle zważać; jak haniebnie,

Być szpiegiem swej kochanki; nawet jak szkaradnie,

Odmieniać smak i serce — lecz któż sercem władnie?

Darmo chce brak miłości zastąpić sumnieniem,

Chłód duszy ogrzać znowu jej wzroku promieniem:

Już ten wzrok, jako księżyc światły a bez ciepła,

Błyskał po wierzchu duszy, która do dna krzepła.

Takie robiąc sam w sobie wyrzuty i skargi,

Pochylił w talerz głowę, milczał i gryzł wargi.

Tymczasem zły duch nową pokusą go wabi,

Podsłuchiwać, co Zosia mówiła do Hrabi.

Dziewczyna, uprzejmością Hrabiego ujęta,

Zrazu rumieniła się, spuściwszy oczęta,

Potem śmiać się zaczęli, w końcu rozmawiali

O jakimś niespodzianym w ogrodzie spotkaniu,

O jakimś po łopuchach i grzędach stąpaniu,

Idź do strony:

Darmowe książki «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz