Biedny Henryk - Gerhart Hauptmann (biblioteka publiczna online .TXT) 📖
Biedny Henryk (Der arme Heinrich), sztuka teatralna Gerharta Hauptmanna z 1902 r., stanowi adaptację średniowiecznego poematu narracyjnego autorstwa rycerza i poety, Hartmanna von Aue, napisanego w latach 90. XII w. Poemat, wykorzystujący wzorce zarówno literatury dworskiej, jak religijnej, opowiada historię szlachetnego rycerza, którego Bóg ciężko doświadczył, zsyłając nań trąd. Podejrzanej konduity medyk z Salerno wskazuje mu jedyną drogę oczyszczenia z choroby: przez krew z serca dziewicy, która dobrowolnie poświęci dla jego ocalenia.
W XVIII w. poemat został przełożony na nowoniemiecki i stał się szeroko znany w wersji opracowanej w 1815 r. przez braci Grimm. Inną popularną adaptacją średniowiecznego poematu była Złota legenda Henry'ego Wadswortha Longfellowa z 1851 r., przetransponowana w kantatę operową Arthura Sullivana w 1888 r. U schyłku stulecia cieszyła się w tej formie scenicznej znacznym powodzeniem. Istniała również operowa wersja niemieckojęzyczna skomponowana przez Hansa Pfitznera do libretta Jamesa Gruna; po raz pierwszy została wystawiona w 1895 r. w Mainz, a następnie obiegła liczne sceny w całych Niemczech.
Sztuka Gerharta Hauptmanna wpisuje się w tradycję powtarzania wzruszającej opowieści o trędowatym księciu, diabolicznym lekarzu z Salerno i dziewczęcej zbawicielce.
- Autor: Gerhart Hauptmann
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Biedny Henryk - Gerhart Hauptmann (biblioteka publiczna online .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Gerhart Hauptmann
192. cobykolwiek — dziś: cokolwiek by. [przypis edytorski]
193. chodź no — konstrukcja z partykułą wzmacniającą no. [przypis edytorski]
194. Ktoć to powiedział — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć i dodaną do zaimka „kto”. [przypis edytorski]
195. na pergaminie wszystko to zapiszę — na pergaminie zapisywano niegdyś jedynie najważniejsze informacje, teksty sakralne, kluczowe dokumenty państwowe i religijne, kroniki, zapiski z posiedzeń sądów (tzw. roty sądowe) itp.; tu: zdanie ironiczne. [przypis edytorski]
196. nazwan (daw.) — forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; forma podst.: nazwany. [przypis edytorski]
197. jesteś mocen — masz moc, jesteś w mocy; jesteś w stanie (coś zrobić). [przypis edytorski]
198. stołb (daw., starop.) — tron. [przypis edytorski]
199. spichlerz — budynek służący do przechowywania zbóż. [przypis edytorski]
200. mój ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
201. wyprostowan (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; forma podst.: wyprostowany. [przypis edytorski]
202. przyjacieli — dziś popr. forma: przyjaciół. [przypis edytorski]
203. rab — niewolnik. [przypis edytorski]
204. bezwargi (neol.) — niemający warg, pozbawiony warg. [przypis edytorski]
205. żywie (daw., starop.) — dziś popr. forma 3 os. lp: żyje. [przypis edytorski]
206. wiem ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
207. k’Niemu (daw.) — ku Niemu, do Niego. [przypis edytorski]
208. miejże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
209. upoważnionymli — konstrukcja z partykułą wzmacniającą li oraz skróconym do końcówki czasownikiem; znaczenie: jestem upoważniony. [przypis edytorski]
210. się był ukrył — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: ukrył się wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]
211. wszak ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
212. szklanymi oczy — dziś popr. forma N. lm rzeczownika: oczami. [przypis edytorski]
213. weźcie rumianku albo rozchodniku — tj. zastosujcie terapię ziołoleczniczą (zwykłą w owych czasach). [przypis edytorski]
214. jestli — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy jest; czyż jest. [przypis edytorski]
215. znam ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
216. posadny — zapewne: o solidnych podstawach. [przypis edytorski]
217. gnan (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
218. krzyczał ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
219. takem się zachował — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: tak się zachowałem. [przypis edytorski]
220. obież (daw.) — pułapka, obława. [przypis edytorski]
221. gratia praeveniens (łac.) — łaska poprzedzająca; termin teologiczny dotyczący łaski Boga poprzedzającej wszelkie działania ludzkie mające prowadzić do zbawienia. [przypis edytorski]
222. Leviticus — Księga Kapłańska, Trzecia Księga Mojżeszowa, wchodząca w skład Tory, jak również chrześc. Starego Testamentu jako części Biblii. [przypis edytorski]
223. rzeknąć (daw.) — dziś popr. forma: rzec; powiedzieć. [przypis edytorski]
224. zupełniem spokojny — skrócone: zupełnie jestem spokojny. [przypis edytorski]
225. pomnąć — forma zarchaizowana; dziś: pamiętać. [przypis edytorski]
226. żali, właśc. zali (daw., starop.) — czy; czyż. [przypis edytorski]
227. szyd (daw.) — dziś popr.: szyderstwo. [przypis edytorski]
228. rozhuk (neol.) — zapewne: donośny huk, którego dźwięk szeroko się rozprzestrzenia. [przypis edytorski]
229. popod (daw., gw.) — pod. [przypis edytorski]
230. tak chodźcie — tu „tak” w znaczeniu: więc, zatem, wtedy. [przypis edytorski]
231. zdurzyć — odurzyć, oszukać. [przypis edytorski]
232. kamieniem rzucał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: kamienie rzucałem. [przypis edytorski]
233. przerażon (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
234. w tej chwilim upadł — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: w tej chwili upadłem. [przypis edytorski]
235. kiedym znów się przebudził — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: kiedy znów się przebudziłem. [przypis edytorski]
236. do Salerny — dziś popr. forma: do Salerno; Salerno: miasto we Włoszech, w regionie Kampania, położone w zatoce Morza Tyrreńskiego. [przypis edytorski]
237. od razum się zerwał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: od razu się zerwałem. [przypis edytorski]
238. zniweczon (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; forma podst.: zniweczony. [przypis edytorski]
239. krztynę (daw.) — odrobinę, trochę. [przypis edytorski]
240. doga — suka (w ogóle) a. samica psów rasy dog. [przypis edytorski]
241. tak — tu w znaczeniu: więc, zatem, wtedy. [przypis edytorski]
242. jać mówię — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć i dodaną do zaimka osobowego „ja”. [przypis edytorski]
243. rzeknąć (daw.) — dziś popr. forma: rzec. [przypis edytorski]
244. wzdyć właśc. wżdyć (daw.) — wszakże, jednakże; konstrukcja złożona ze starop. spójnika wżdy, znaczącego tyle co: „zawsze, jednak, przecież”, oraz partykuły wzmacniającej ci (skróconej do -ć). [przypis edytorski]
245. owy — skrócona forma: ów (tj. tamten). [przypis edytorski]
246. zaradzim (daw.) — tu: forma krótsza użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; forma podst.: zaradzimy. [przypis edytorski]
247. wybranica — dziś popr. forma męska: wybraniec, natomiast żeńska: wybranka. [przypis edytorski]
248. krzak na górze Horeb — także: krzew gorejący; postać, pod którą wg Księgi Wyjścia (Wj 3–4) Bóg Jahwe objawił się Mojżeszowi na górze Synaj (inna nazwa: Horeb) i przemówił do niego, wyjaśniając znaczenie swego imienia („jestem, który jestem”) oraz oznajmiając swój zamiar wyzwolenia swego wybranego ludu z niewoli egipskiej, by wprowadzić go do Ziemi Obiecanej. [przypis edytorski]
249. jać — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć i dodaną do zaimka osobowego „ja”. [przypis edytorski]
250. k’czemu (daw.) — ku czemu, do czego. [przypis edytorski]
251. roisko — dziś popr.: rojowisko. [przypis edytorski]
252. przeczujne (neol.) — niezwykle czujne; przeczulone. [przypis edytorski]
253. widomszy — lepiej widoczny; por. daw. widomy: widoczny, oczywisty. [przypis edytorski]
254. tak nie wierz — tu „tak” w znaczeniu: więc, zatem, wtedy. [przypis edytorski]
255. chark — dziś popr.: charkot a. charczenie. [przypis edytorski]
256. Sursum corda (łac.) — w górę serca. [przypis edytorski]
257. Gloria in excelsis deo (łac.) — chwała na wysokościach Boga. [przypis edytorski]
258. maszli — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy masz; czyż masz. [przypis edytorski]
259. pirata (daw.) — forma rzeczownika r.m. z końcówką -a w M lp (podobnie jak sędzia, poeta, cieśla i in.) dziś ustąpiła formie o końcówce zerowej: pirat. [przypis edytorski]
260. zbaw mnie tej — pozbaw mnie tej a. zbaw mnie od tej. [przypis edytorski]
261. przecz (daw., starop.) — czemu, dlaczego, za co. [przypis edytorski]
262. proszęć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci (skróconą do -ć). [przypis edytorski]
263. pozdrowion (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; dziś: pozdrowiony. [przypis edytorski]
264. możeś ty — przykład konstrukcji z formą czasownika „być” skróconą końcówki fleksyjnej dołączonej do czasownika modalnego; inaczej: może ty jesteś. [przypis edytorski]
265. pomówże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
266. czyliż — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li-; dziś raczej tylko: czyż. [przypis edytorski]
267. niewinien (daw.) — dziś raczej forma: niewinny. [przypis edytorski]
268. krwie (daw. forma D.) — dziś: krwi. [przypis edytorski]
269. zmuśże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
270. zepsowany (daw., starop.) — dziś popr. forma: zepsuty. [przypis edytorski]
271. wyście — przykład konstrukcji z czasownikiem „być” skróconym do końcówki fleksyjnej dodanej do zaimka osobowego; inaczej: wy jesteście. [przypis edytorski]
272. powiedzże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
273. pogrzebiono — dziś raczej forma: pogrzebano. [przypis edytorski]
274. sam ci byłem — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci. [przypis edytorski]
275. senli to — konstrukcja z partykułą wzmacniającą li; znaczenie pytajne: czy to sen, czyż to sen; czy to tylko sen. [przypis edytorski]
276. trabant (daw.) — żołnierz należący do straży przybocznej monarchy lub wysokiego dostojnika. [przypis edytorski]
277. zobaczym, żali — zobaczymy, czy; konstrukcja złożona ze skróconej formy 1 os. lm czasownika zobaczyć oraz zaimka pytajnego żali (właśc. zali): czy, czy też. [przypis edytorski]
278. stajanie (także: staja a. staje) — starop. miara odległości licząca ok. 135 m; stajanie było definiowane dość nieprecyzyjnie, jako odległość między dwoma postojami konia podczas podróży, różną więc mogła mieć miarę: np. staja nowopolska liczyła nieco ponad 1 km. [przypis edytorski]
279. Gorgona (mit. gr.) — tu: Meduza, której spojrzenie zamieniało w kamień; trzy siostry zwane Gorgonami: Steno, Euriale i Meduzę, przedstawiano jako skrzydlate, groźne postacie, wyposażone w szpony, ostre kły i włosy z jadowitych węży. [przypis edytorski]
280. ongi (daw., gw.) — kiedyś, dawniej. [przypis edytorski]
281. litośny (daw.) — dziś: litościwy. [przypis edytorski]
282. wszakeście — konstrukcja ze skróconą do samej końcówki formą odmiany czasownika być dodaną do zaimka przysłownego wszak; znaczenie: wszak jesteście. [przypis edytorski]
283. krwawymi głoski — (daw.) — dziś popr. forma N. lm rzeczownika: głoskami. [przypis edytorski]
284. naonczas (daw.) — wówczas, wtedy. [przypis edytorski]
285. przesypan (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
286. jam się zakradał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: ja się zakradałem. [przypis edytorski]
287. chociażem ucho przykładał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: chociaż ucho przykładałem. [przypis edytorski]
288. chociażem (...) drapał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: chociaż drapałem. [przypis edytorski]
289. drapać się — tu: wdrapywać się; wspinać się. [przypis edytorski]
290. po udziech — dziś popr. forma: po udach. [przypis edytorski]
291. bądźże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
292. cóżeście chcieli — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: cóż chcieliście. [przypis edytorski]
293. czerwieńce — złote dukaty. [przypis edytorski]
294. tegom chciał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: tego chciałem. [przypis edytorski]
295. kimże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
296. niebiosów (daw.) — dziś raczej forma: niebios. [przypis edytorski]
297. wzdyć właśc. wżdyć (daw.) — wszakże, jednakże; konstrukcja złożona ze starop. spójnika wżdy, znaczącego tyle co: „zawsze, jednak, przecież”, oraz partykuły wzmacniającej ci (skróconej do -ć). [przypis edytorski]
298. gąszcza — dziś popr. forma lp męska: gąszcz a. lm gąszcze. [przypis edytorski]
299. ażem tu stanął — przykład ruchomej końcówki czasownika; inaczej: aż tu stanąłem. [przypis edytorski]
300. dlaczegom biegł — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: dlaczego biegłem. [przypis edytorski]
301. cóżem mniemał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: cóż mniemałem (tj. cóż sądziłem). [przypis edytorski]
302. żalić (daw., starop.) — konstrukcja złożona z zaimka pytajnego zali: czy, czyż oraz partykuły -ci (skróconej do
Uwagi (0)