Biedny Henryk - Gerhart Hauptmann (biblioteka publiczna online .TXT) 📖
Biedny Henryk (Der arme Heinrich), sztuka teatralna Gerharta Hauptmanna z 1902 r., stanowi adaptację średniowiecznego poematu narracyjnego autorstwa rycerza i poety, Hartmanna von Aue, napisanego w latach 90. XII w. Poemat, wykorzystujący wzorce zarówno literatury dworskiej, jak religijnej, opowiada historię szlachetnego rycerza, którego Bóg ciężko doświadczył, zsyłając nań trąd. Podejrzanej konduity medyk z Salerno wskazuje mu jedyną drogę oczyszczenia z choroby: przez krew z serca dziewicy, która dobrowolnie poświęci dla jego ocalenia.
W XVIII w. poemat został przełożony na nowoniemiecki i stał się szeroko znany w wersji opracowanej w 1815 r. przez braci Grimm. Inną popularną adaptacją średniowiecznego poematu była Złota legenda Henry'ego Wadswortha Longfellowa z 1851 r., przetransponowana w kantatę operową Arthura Sullivana w 1888 r. U schyłku stulecia cieszyła się w tej formie scenicznej znacznym powodzeniem. Istniała również operowa wersja niemieckojęzyczna skomponowana przez Hansa Pfitznera do libretta Jamesa Gruna; po raz pierwszy została wystawiona w 1895 r. w Mainz, a następnie obiegła liczne sceny w całych Niemczech.
Sztuka Gerharta Hauptmanna wpisuje się w tradycję powtarzania wzruszającej opowieści o trędowatym księciu, diabolicznym lekarzu z Salerno i dziewczęcej zbawicielce.
- Autor: Gerhart Hauptmann
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Biedny Henryk - Gerhart Hauptmann (biblioteka publiczna online .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Gerhart Hauptmann
85. żali, właśc. zali (daw., starop.) — czy; czyż. [przypis edytorski]
86. mię — krótka forma zaimka mnie, stosowana w pozycji nieakcentowanej (analogicznie do form ciebie i cię). [przypis edytorski]
87. gorżki (daw. forma) — dziś: gorzki. [przypis edytorski]
88. skarby Saladynowe — skarby Saladyna; Saladyn, Jusuf (ok. 1138–1193), muzułmański wódz i polityk, sułtan Egiptu i Syrii z kurdyjskiej dynastii Ajjubidów, w 1187 r. prowadził walki z krzyżowcami, odbijając z ich rąk jedno po drugim kolejne miasta regionu; zdobywaniu miast towarzyszyło przejmowanie ich skarbców, a także składów handlowych (najcenniejszym łupem miała być podczas tej kampanii Akra); ponadto wszyscy mieszkańcy, którzy nie mogli zapłacić wyznaczonego okupu, zostawali niewolnikami: po zdobyciu Jerozolimy (2 X 1187) do niewoli trafiło 16 tys. Franków; zgromadzone legendarne skarby sułtan rozdzielił pomiędzy emirów, żołnierzy, a także znawców prawa i innych wspierających jego panowanie urzędników; po pewnym czasie pozwolił też na powrót Żydów do Jerozolimy, ustanowiwszy jednak odpowiedni podatek; podobnie zamkniętą początkowo po zwycięstwie chrześcijańską Bazylikę Grobu Pańskiego udostępnił wkrótce pielgrzymom, oczywiście za stosowną opłatą. [przypis edytorski]
89. pojmujeszli — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy pojmujesz. [przypis edytorski]
90. jako (daw.) — że. [przypis edytorski]
91. pięćdziesięcia (daw.) — dziś: pięćdziesięciu. [przypis edytorski]
92. nie żyjem (daw.) — forma krótsza czasownika użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; forma podst.: nie żyjemy. [przypis edytorski]
93. na uściech (daw.) — dziś popr. forma: na ustach. [przypis edytorski]
94. przytłoczon (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
95. rozszerzon (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
96. owy — skrócona forma: ów (tj. tamten). [przypis edytorski]
97. ciągły — dziś popr.: ciągnęły (tu: forma krótsza, daw. i gw. użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca). [przypis edytorski]
98. na podole — częstsza forma: na padole (o ziemi, ziemskim życiu w opozycji do bytu w niebie, w zaświatach). [przypis edytorski]
99. wapory (daw., przestarz.) — wyziewy, opary. [przypis edytorski]
100. mór — nazwa śmiertelnych chorób epidemicznych, przede wszystkim dżumy. [przypis edytorski]
101. czarna zaraza — dżuma. [przypis edytorski]
102. onać — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci (skróconą do -ć). [przypis edytorski]
103. przecz (daw., starop.) — czemu, dlaczego, za co. [przypis edytorski]
104. wybran (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; forma podst.: wybrany. [przypis edytorski]
105. szczęśliw (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; forma podst.: szczęśliwy. [przypis edytorski]
106. krwie (daw. forma D.) — dziś: krwi. [przypis edytorski]
107. podwieczerz (daw.) — posiłek wieczorny, kolacja, wieczerza. [przypis edytorski]
108. w Salernie — dziś popr. forma nieodmienna nazwy miasta: w Salerno. [przypis edytorski]
109. uzdrowion (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; forma podst.: uzdrowiony. [przypis edytorski]
110. tak ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
111. onać przystoi — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci (skróconą do -ć). [przypis edytorski]
112. jak wy znać mniemacie — jak wy widocznie sądzicie. [przypis edytorski]
113. wzdyć właśc. wżdyć (daw.) — wszakże, jednakże; konstrukcja złożona ze starop. spójnika wżdy, znaczącego tyle co: „zawsze, jednak, przecież”, oraz partykuły wzmacniającej ci (skróconej do -ć). [przypis edytorski]
114. niźli (daw.) — niż. [przypis edytorski]
115. zresztą (daw.) — poza tym. [przypis edytorski]
116. snać a. snadź (daw., starop.) — może, podobno, przecież, widocznie, zapewne. [przypis edytorski]
117. głużyć — gaworzyć, wydawać nieartykułowane dźwięki. [przypis edytorski]
118. tak się sprawia — tak się zachowuje. [przypis edytorski]
119. stracim (daw.) — tu: forma krótsza użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; dziś: stracimy. [przypis edytorski]
120. precz — tu: daleko. [przypis edytorski]
121. gorżki (daw. forma) — dziś: gorzki. [przypis edytorski]
122. echo li (...) odpowiada — konstrukcja z partykułą „li”; znaczenie: tylko echo odpowiada. [przypis edytorski]
123. powłóczny — dziś popr.: powłóczysty; tu: forma krótsza użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
124. borta (daw.) — taśma ozdobna pasmanteryjna naszywana na odzieży; lamówka. [przypis edytorski]
125. krewny — tu: pokrewny, spokrewniony. [przypis edytorski]
126. obrzask (daw.) — początek brzasku, blask zorzy porannej, świtanie. [przypis edytorski]
127. dank (z niem.) — dzięki, podziękowanie. [przypis edytorski]
128. bych — daw. forma liczby podwójnej; znaczenie: byśmy pomówili we dwóch (we dwoje). [przypis edytorski]
129. Czarnolas — tu: spolszczenie niem. nazwy Schwarzwald, pasma górskiego i krainy w płd.-zach. Niemczech. [przypis edytorski]
130. będąc pod klątwą, jako przyjaciel cesarza — chodzi o klątwę, jaką obłożył papież Aleksander III cesarza Fryderyka I Barbarossę w 1160 r. [przypis edytorski]
131. wszystkimi zatrutymi strzały — dziś popr. forma N. lm rzeczownika: strzałami. [przypis edytorski]
132. znak z Aleppo — tu: trąd; określenie „owrzodzenie (wrzód) z Aleppo” w istocie odnosi się do innej zakaźnej choroby, mylonej niegdyś z trądem, leiszmaniozy, dającej objawy skórne w postaci owrzodzeń, trudno gojących się ran i zbliznowaceń, ale atakującej również narządy wewnętrzne, krew i szpik kostny, przez co stanowiącej zagrożenie dla życia. [przypis edytorski]
133. pospieszże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
134. snać a. snadź (daw., starop.) — może, podobno, przecież, widocznie, zapewne. [przypis edytorski]
135. podobien — dziś popr.: podobny. [przypis edytorski]
136. lenieć — tu: pozbywać się starej skóry (wylinki). [przypis edytorski]
137. abych — daw. forma liczby podwójnej; znaczenie: abyśmy (we dwóch a. we dwoje). [przypis edytorski]
138. Gehazes właśc. Gehazi — postać występująca w Biblii, w Księgach Królewskich jako sługa proroka Elizeusza. Kiedy Elizeusz uleczył z trądu dowódcę aramejskiego Naamana i odmówił przyjęcia za to darów, Gehazi postanowił wykorzystać sytuację, wrócił do Naamana i twierdząc, że Elizeusz zmienił zdanie, sam zawłaszczył ofiarowane dobra, a następnie je ukrył, zaś przed swoim panem kłamliwie zataił swoją wyprawę i działania. Za fałsz, chciwość i oszustwo prorok ukarał Elizeusza, zsyłając na niego i jego potomstwo trąd (2Krl 5,20–27). [przypis edytorski]
139. nie byłli — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy nie był, czyż nie był. [przypis edytorski]
140. szybkimi kroki — dziś popr. forma N. lm rzeczownika: krokami. [przypis edytorski]
141. puklerz — niewielka, osłaniająca przedramię, okrągła tarcza o średnicy 25–40 cm. [przypis edytorski]
142. żali, właśc. zali (daw., starop.) — czy; czyż. [przypis edytorski]
143. k’wam (daw.) — ku wam, do was. [przypis edytorski]
144. przenajpiękniejsza — forma nieistniejąc, utworzona z dwóch popr.: przepiękna oraz najpiękniejsza. [przypis edytorski]
145. wynagroda — dziś popr.: nagroda a. wynagrodzenie. [przypis edytorski]
146. Staufów latorośl — przen.: dziecko (tu: córka) z rodu Staufów, a właśc. Hohenstaufów, niem. dynastii, która przyjęła nazwę od zamku Staufen w Szwabii i z której wywodził się m.in. cesarz Fryderyk Barbarossa; z dzieci Barbarossy przeżyli tylko synowie, obie jego córki, Beatrycze i Agnieszka, były zaręczone z następcami tronów, lecz zmarły wcześnie, zanim doszło do małżeństwa. [przypis edytorski]
147. przecz (daw., starop.) — czemu, dlaczego, za co. [przypis edytorski]
148. łomliwy — łamliwy, kruchy. [przypis edytorski]
149. tegom doznał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: tego doznałem. [przypis edytorski]
150. nadgroda (daw.) — dziś: nagroda. [przypis edytorski]
151. nagim li ciałem będziesz — konstrukcja z partykułą wzmacniającą li; znaczenie: tylko nagim ciałem. [przypis edytorski]
152. ongi (daw., gw.) — kiedyś, dawniej. [przypis edytorski]
153. chodum zapomniał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: chodu zapomniałem (tj. zapomniałem jak zwyczajnie chodzić). [przypis edytorski]
154. zbyłem — tu: pozbyłem się, zgubiłem a. zapomniałem. [przypis edytorski]
155. tryumfalnymi hymny — dziś popr. forma N. lm rzeczownika: hymnami. [przypis edytorski]
156. przepełnion (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]
157. seraficzny — właściwy serafinom, tj. aniołom. [przypis edytorski]
158. iżem dokonał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: iż dokonałem. [przypis edytorski]
159. gdym powrócił — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: gdy powróciłem. [przypis edytorski]
160. anim ja klechą — inaczej: ani jestem klechą (tj. księdzem). [przypis edytorski]
161. ongi (daw., gw.) — kiedyś, dawniej. [przypis edytorski]
162. kardynał z Ostii — biskupi piastujący ten urząd byli szczególnie wyróżnieni w hierarchii i to oni udzielali sakry biskupiej nowemu papieżowi; cesarz Fryderyk Barbarossa dwukrotnie przez swój wpływ na dostojników kościelnych doprowadził do wyświęcenia antypapieża (Wiktora IV i Paschalisa III). [przypis edytorski]
163. dziękujęć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci (skróconą do -ć). [przypis edytorski]
164. ręce z wełny — rękawice. [przypis edytorski]
165. baczyć (daw.) — zwracać uwagę. [przypis edytorski]
166. kwapliwy (daw.) — pospieszny, pochopny, niecierpliwy; por. daw. kwapić się: spieszyć się. [przypis edytorski]
167. jakem stał się — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: jak stałem się. [przypis edytorski]
168. tom wam napisał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: to wam napisałem. [przypis edytorski]
169. pozostawcie mnie co mojego — pozostawcie mnie to, co do mnie należy. [przypis edytorski]
170. podwika (daw., starop.) — dziewczyna, kobieta, panna. [przypis edytorski]
171. śmiecisko — dziś popr. forma: śmietnisko a. śmietnik. [przypis edytorski]
172. baranek boży — przen. Jezus Chrystus. [przypis edytorski]
173. przypatrzże się — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
174. kwapić się (daw., starop.) — spieszyć się. [przypis edytorski]
175. ktom — skrócone: kto jestem. [przypis edytorski]
176. burzęm już przebył — przykład ruchomej końcówki czasownika; inaczej: burzę już przebyłem. [przypis edytorski]
177. ino (gw.) — tylko, jedynie. [przypis edytorski]
178. w krajcim ja ongi pojechał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika oraz konstrukcja z partykułą wzmacniającą „ci”; inaczej: w kraj ci ja ongi pojechałem. [przypis edytorski]
179. ogniam się mnogo nakrzesał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: ognia mnogo (wiele) nakrzesałem. [przypis edytorski]
180. pohańczy — należący do pohańca, tj. Tatara, Turka, niewiernego, poganina (daw. określenie o negatywnym zabarwieniu znaczeniowym). [przypis edytorski]
181. szyszak (daw. szłom; z węg. sisak, z niem. Zischägge) — typ hełmu otwartego. [przypis edytorski]
182. juścić — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, podwojoną w skróconej do -ć i dodaną do gwarowego „juści”: owszem. [przypis edytorski]
183. onegdaj (daw.) — przedwczoraj; również ogólnie: dawniej. [przypis edytorski]
184. kuraż (z fr.) — odwaga. [przypis edytorski]
185. tak ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
186. ja ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
187. nigdym (...) nie uciekł — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: nigdy nie uciekłem. [przypis edytorski]
188. jużem zapomniał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: już zapomniałem. [przypis edytorski]
189. cóżże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
190. jesteśli — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy jesteś. [przypis edytorski]
191. który li zagradza
Uwagi (0)