Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖
Krótki opis książki:
Przestrogi dla Polski to rozprawa Stanisława Staszica, która została opublikowana w trakcie trwania Sejmu Czteroletniego. Autor postuluje w niej wprowadzenie zmian, które miałyby wpłynąć na poprawę sytuacji w kraju.
Wśród jego sugestii znajdują się: zniesienie liberum veto, nadanie prawa wolności osobistej chłopom, objęcie prawami mieszczan, utworzenie sojuszu między arystokracją a mieszczanami, odwołanie się do republikańskiej myśli oświeceniowej. Rozprawa po raz pierwszy została opublikowana anonimowo.
Stanisław Staszic był polskim działaczem oświeceniowym, pisarzem, publicystą, filozofem, przyrodnikiem, a także księdzem katolickim. Na początku XIX wieku pełnił wiele funkcji publicznych w Królestwie Polskim. Obok Przestróg dla Polski do jego najważniejszych dzieł należy również pierwsza publikacja zawierająca jego koncepcję, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Staszic
- Epoka: Oświecenie
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Staszic
class="annotation" id="annotation-248">248. Tam, gdzie prawodawstwo nie należy do narodu, tam nie ma żadnego towarzystwa. Jest tylko pan i stado bydła jego. Nigdzie klima, wszędzie gwałt przeistacza człowieka, zostawia milionom ludzi życie, a sobie jednemu przywłaszcza prawa do tego życia należące . — towarzystwo: ustrój społeczny prawowity, nie może opierać się na gwałcie, który będąc zaprzeczeniem prawa, nie może być źródłem prawa. [przypis redakcyjny]
249. związku zewnętrznych narodów — stosunków, ustroju narodów innych. [przypis redakcyjny]
250. graniczne towarzystwa — społeczeństwa państw ościennych. [przypis edytorski]
251. wolność i własność obywatela będzie rozciągać się tak daleko, dopokąd nie szkodzi prawu obywateli innych — por. tożsame w treści określenie wolności w Deklaracji Praw Człowieka, art. 4. [przypis redakcyjny]
252. końcem — tu: w celu, mając na celu. [przypis edytorski]
253. istnąć — dziś popr.: istnieć. [przypis edytorski]
254. uszkodzenia — przyczynienia uszczerbku; zaszkodzenia. [przypis redakcyjny]
255. razi — uderza boleśnie, bije, zabija. [przypis redakcyjny]
256. wspołeczność — dziś: społeczność. [przypis edytorski]
257. towarzystwo (daw.) — społeczeństwo, społeczność. [przypis edytorski]
258. urzędników — wszystkich wykonawców władzy, a więc także króla, oficerów w wojsku. [przypis redakcyjny]
259. dzielność — tu: działanie, aktywność; skuteczność. [przypis edytorski]
260. podzieleniu — takim, by nigdy władza wykonawcza nie skupiła się w jednym ręku, ani w jednym ciele; a więc poszczególne ministerstwa, a nie rząd solidarny; zasada zgodna zarówno z duchem prawa publicznego dawnej Polski, jak z teoriami końca XVIII w. [przypis redakcyjny]
261. jeżeli przy innych narodach już tylko czcze zostaje się nazwisko — jeżeli pojęcie narodu staje się tylko pustą nazwą. [przypis edytorski]
262. istnąć — dziś popr.: istnieć. [przypis edytorski]
263. narody — dziś popr. forma N. lm: narodami. [przypis edytorski]
264. końcem — tu: celem, w celu. [przypis edytorski]
265. zobrażenie — wyobrażenie, odmalowanie, ukazanie; tu: opis. [przypis edytorski]
266. oszczerstwo — kłamstwo; (podobnie dalej oszczerczy: kłamliwy). [przypis redakcyjny]
267. Oszczerstwo, przez niego zakupione, udawanym głosem z Nieba ludzi od bronienia się wstrzymywało — władca przekupuje przywilejami przedstawicieli religii, aby wmawiali ludziom, że postępuje słusznie [udawanym głosem z Nieba: powołującym się na nakaz Polski; S.Cz.]. [przypis edytorski]
268. do układu swojej szczęśliwości nie wchodzą — nie mają wpływu, nie mogą stanowić o własnym szczęściu. [przypis redakcyjny]
269. familij — dziś popr. forma D. lm: familii. [przypis edytorski]
270. rozwalnia — tu: rozszerza. [przypis redakcyjny]
271. bydlęty — dziś popr. forma N. lm: bydlętami. [przypis edytorski]
272. Austriacki Dom — dynastia Habsburgów. [przypis edytorski]
273. róść — dziś popr.: rosnąć. [przypis edytorski]
274. Monkacz, Spilberg — Munkacz na Węgrzech i Spielberg na Morawach, więzienia polityczne austriackie, słynne ze srogości. [przypis redakcyjny]
275. czyli (daw.) — tu: czy. [przypis redakcyjny]
276. ściął ośmdziesiąt — przy gromadnem traceniu buntowniczych strielców (dawna gwardia carska) w r. 1700; własnoręczne ścinanie głów ludzkich było dla Piotra W. ulubionym sportem, któremu często oddawał się po pijanemu. [przypis redakcyjny]
277. Szwecja od gwałtu despotów Moskiewskich inaczej uwolnić się nie mogąc, postanowiła nad sobą własnego despotę — zamach stanu Gustawa III r. 1772, który Szwecję wyzwolił spod przemocy rosyjskiej. [przypis redakcyjny]
278. na Syberią — dziś popr. forma B.: na Syberię. [przypis edytorski]
279. w Frydryghoffie — Fredrikhof, twierdza szwedzka. [przypis redakcyjny]
280. Czyli jest w Rosji naród? (...) Teraz widzieliśmy przed kilku miesiącami, jak ich przemoc domowa zamyka w Frydryghoffie. — te dwa akapity zostały usunięte z wyd. z 1816 r., aby uniknąć zadrażnień z zaborcą rosyjskim. [przypis edytorski]
281. W Danii chłopi i mieszczanie (...) oddali i siebie i szlachtę w niewolę — szlachta duńska, która ujęła była władzę w r. 1772 (upadek ministra Struensee) musiała w r. 1784 ustąpić pod naciskiem zarówno regenta ks. Fryderyka (później Fryderyk VI), jak klas niższych; nowy rząd zniósł poddaństwo chłopów (reformy lat 1787, 1788). [przypis redakcyjny]
282. łokieć — daw. jednostka długości, ok. 57–67 cm.; tu przen. na łokcie przedawał: sprzedawał jak rzeczy, a kupujący wybierał gwardzistów według wzrostu i urody. [przypis edytorski]
283. Prusaków Fryderyk I sztukami na łokcie przedawał — władcy niemieccy sprzedawali swoich żołnierzy na sztuki, nie tylko Fryderyk I Pruski; wyróżnili się w tym handlu Karol Eugeniusz, książę wirtemberski, Karol I, książę brunśnicki, Fryderyk II, landgraf heski. [przypis redakcyjny]
284. po tym gwałcie — przywrócenie władzy stathoudera [namiestnika kraju; Red. WL] przez wkroczenie wojsk pruskich do Holandii w r. 1787 i upadek ustroju republikańskiego. [przypis redakcyjny]
285. d’Orange — dynastia Orańska panuje dotychczas [informacja aktualna również w 2011 r.: od 1980 r. królową Holandii jest Beatrix Oranje-Nassau. Red. WL]. [przypis redakcyjny]
286. Anglia (...) ma wewnątrz naród wolny — por. przeciwny pogląd Rousseau, Umowa Społeczna, III 15, dla którego naród angielski jest, poza okresem wyborów, niewolnikiem Parlamentu; ma wewnątrz naród wolny — w wyd. z 1816 r.: ma przecież już wewnątrz Ustawę Konstytucyjną. [przypis redakcyjny]
287. z stanem miejskim — pierwsze wyraźne wystąpienie wspólne w w. XIII zakończone przyznaniem osobnego przedstawicielstwa miastom w r. 1265 (Izba oddzielna); przejście ostateczne przedstawicieli szlachty ziemskiej do wspólnej z przedstawicielami miejskimi Izby Gmin w r. 1332. [przypis redakcyjny]
288. i chłopskim oraz Przecież ten wolny lud (...) despotyczną władzą — te słowa w wyd. z 1816 r. usunięto. [przypis edytorski]
289. despoty — dziś popr. forma N. lm: despotami. [przypis edytorski]
290. jednę familią — dziś popr. forma B. lp: jedną familię. [przypis edytorski]
291. despotyczną władzą — dla Staszica cechą despotyczną w ustroju ang. są prawa króla w stosunku do Parlamentu (prawo odmowy zatwierdzenia uchwał, prawo zwoływania i rozwiązywania Izby); por. Monteskiusza, Duch Praw XI 6, który właśnie w tym upatruje rękojmię praworządności trwałej. [przypis redakcyjny]
292. tyranią — dziś popr. forma B. lp: tyranię. [przypis edytorski]
293. końcem — tu: w celu, mając na celu. [przypis edytorski]
294. zmożniać — powiększać, nasilać. [przypis edytorski]
295. Lecz taż Anglia (...) ogromniejsze wojsko — te słowa dopisał autor w wyd. z 1816 r. [przypis edytorski]
296. związki — dziś popr. forma N. lm: związkami. [przypis edytorski]
297. inne despoty — dziś popr. forma B. lm: innych despotów. [przypis edytorski]
298. kować (daw.) — kuć; tu: zakuć w kajdany, zniewolić. [przypis edytorski]
299. Karol VII — król fr. 1422–1461, odzyskał królestwo za przyczynieniem się Joanny d’Arc, stworzył zaczątek armii stałej (piesi łucznicy i konne kompanie pancerne). [przypis redakcyjny]
300. pierwsza zaprowadza konstytucyjne rządy — te słowa dopisał autor w wyd. z 1816 r. [przypis edytorski]
301. samodzierczy a. samodzierżczy (daw.) — tyrański, jedynowładczy, związany z władzą absolutną. [przypis edytorski]
302. obarczyciel — sprawca ucisku, ciemięzca, tyran. [przypis redakcyjny]
303. Boże! kończ dzieło wolności człowieka! (...) nauka człowieka wolności! — te słowa usunięto w wyd. z 1816 r. [przypis edytorski]
304. Dom Burboński — zapanował w r. 1589 we Francji (Henryk IV), a jego linie poboczne zasiadły z czasem na wymienionych tronach. [przypis redakcyjny]
305. święta Inkwizycja — stworzona w w. XIII organizacja kościelna, wyposażona w władzę sądową, dla tępienia herezji i niedowiarstwa; kierowali nią Dominikanie; w Hiszpanii i płd. Włoszech, gdzie była szczególnie potężną, zespolona ściśle z interesami monarchii; w Hiszpanii przetrwała do r. 1820. [przypis redakcyjny]
306. teokracja — ustrój, w którym władza państwowa utożsamiona jest z władzą duchowną (dosł. „rząd Boga”); państwem teokratycznym było np. Państwo Papieskie (zniesione w r. 1870), tak samo Paragwaj za rządów jezuickich. [przypis redakcyjny]
307. Prócz Anglii, Szwajcarii i miast niektórych, nie ma w Europie narodów, jest tylko kilka udzielnych familij. — te słowa usunięto w wyd. z 1816 r. [przypis edytorski]
308. samodzierczy a. samodzierżczy (daw.) — tyrański, jedynowładczy, władający absolutnie. [przypis edytorski]
309. Domy — dziś popr. forma N. lm: domami; Dom — tu: dynastia. [przypis edytorski]
310. władzę świata — w końcu w. XVIII Habsburgowie panowali w krajach dziedzicznych habsburskich, na Węgrzech, w księstwach Włoch płn. i środkowych; Belgię dopiero co utracili faktycznie; książęciem arcybiskupem kolońskim był brat Józefa II; Burboni zajmowali trony Francji, Hiszpanii i dwóch Sycylii; reszta Europy kontynentalnej, o ile nie znajdowała się w obrębie wpływów jednego z tych dwu domów, zależała od Rosji lub Prus. [przypis redakcyjny]
311. odstrychnienie się — tu: odcięcie się, odłączenie się. [przypis edytorski]
312. jednę familią — dziś popr. forma B. lp: jedną familię. [przypis edytorski]
313. zerwie — tu: przerwie. [przypis redakcyjny]
314. Te udzielne familie (...) Potrzeba go oświecić, a nieznośny ciężar zerwie cierpliwość. — te słowa usunięto w wyd. z 1816 r. [przypis edytorski]
315. familij — dziś popr. forma D. lm: familii. [przypis edytorski]
316. Napaść rzeczpospolitą, wyniszczyć ogniem i mieczem naród bez udzielnej familii, ludzi bez dziedzicznego pana podburzeniem fanatyzmu wyrznąć, potem ich resztę rozszarpać i podzielić — chodzi o Polskę (wywołanie w niej sprawy dysydenckiej, rzezi hajdamackiej, pchnięcie szlachty do Konfederacji Barskiej, wkroczenie wojsk sąsiedzkich w r. 1772, rozbiór). [przypis redakcyjny]
317. jednać — zjednywać, przysparzać. [przypis edytorski]
318. dwory — dziś popr. forma N. lm: dworami. [przypis edytorski]
319. Ryga wraz z okolicami z największem okrucieństwem była zniszczona — w r. 1710. [przypis redakcyjny]
320. wpaść na przedmieście św. Piotra — San Pier d’Arena pod Genuą w r. 1678. [przypis redakcyjny]
321. sztathuder (z hol. stadhouder: namiestnik) — tytuł dziedzicznego naczelnika Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich, w opisywanym przypadku był nim Wilhelm V, książę Orański. [przypis edytorski]
322. posłał dziesięć tysięcy wojska — 13 września 1787; wojska było 20 tys. [przypis redakcyjny]
323. kazał pod Imieniem Boga wyrznąć w Polsce tych wszystkich ludzi, którzy nie są ruskiej religii; jakoż w niedziel kilka wyrznięto około sto tysięcy osób — bunt chłopów ukraińskich podsycany przez fanatyzm wyznaniowy w r. 1768 (koliszczyzna); ogółem wymordowanych zostało do 200 tys. osób, katolików i żydów, w samym Humaniu do 20 tys. [tzw. rzeź humańska. Red. WL]. [przypis redakcyjny]
324. około sto tysięcy osób różnej płci, różnego wieku, a najwięcej niewinnych tych niemowląt, które jeszcze schronić się nie mogły, a których wściekły Rusin po troje razem na jednę dzidę zbijał — W Humaniu znajdują się dotychczas trzy wielkie studnie, zapakowane kilką tysiącami dzieci, przy piersiach matek zamordowanych. Trzeba zostawiać te bezeceństwa ślady, aby potomność wiedziała, jak sądzić tę Katarzynę II, którą, wcale jej nie znając, tylko o jej pensjach słysząc, nikczemny chciwiec sławy i pieniędzy Wolter i podły dla pensji Helwecjusz [Wolter i Helwecjusz obaj pobierali pensje od Katarzyny II, której postępowanie względem Polski wysławiali, jako zwalczanie katolickiego fanatyzmu i obronę uciśnionej ludzkości; Helwecjusz (Helvétius, 1715–1771), filozof materialista, autor dzieła O rozumie (De l’Esprit). S.Cz.] wysławiają pod niebiosa, wystawując potomności do naśladowania jej mądrość, tolerancję i ludzkość [przypis autora, usunięty w wyd. z 1816 r. Red. WL]. [przypis autorski]
325. Iwan Drewicz (1739–1800) — własc. Johann von Drewitz, żołnierz armii pruskiej, zdezerterował podczas oblężenia Szczecina i zrobił karierę w armii rosyjskiej. Pułkownik, generał, dowódca wojsk ros. działających przeciwko konfederatom barskim w Wielkopolsce. Znany z okrucieństwa. Pastwił się między innymi nad ojcem Staszica w Pile. [przypis edytorski]
326. religii ruskiej; wściekły Rusin; Dom Rosyjski; Dom Moskiewski, Dom Pruski i Dom Austriacki — w wyd. z 1816 r. te słowa zostały zamienione na: jego religii; wściekły fanatyk; ten Dwór; dwory. [przypis edytorski]
327. kiedy Dom Moskiewski Krym i obsiadły na nim lud zawsze wolny swoją własnością nazywa i gwałtem zabiera — w r. 1783 Katarzyna II ogłosiła ukazem przyłączenie Krymu do swych posiadłości, mimo że rok przedtem uznała jego niezawisłość uroczystym traktatem w Kuczuk-Kajnardże; po czym wojska ros. wkroczyły do kraju i wyrznęły znaczną część ludności, by uprzedzić możliwy opór [Te słowa zostały usunięte z wyd. z 1816 r. Red. WL]. [przypis redakcyjny]
328. posła — aresztowanie Bułhakowa 16 sierpnia 1787 przez Turków, doprowadzonych do ostateczności żądaniami i groźbami Rosji. [przypis redakcyjny]
329. familij — dziś popr.
Darmowe książki «Przestrogi dla Polski - Stanisław Staszic (biblioteka online dla dzieci .txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Podobne książki:
Dodaj komentarz
Uwagi (0)