Filozofia Nietzschego - Jan Vaihinger (czytanie przez internet TXT) 📖

wciągając do dyskusji przechodniów na ulicy. Wśród jego uczniów byli m. in. Platon, Antystenes i Ksenofont. Sokratesowi wytoczono proces o niewyznawanie bogów uznawanych przez państwo i demoralizację młodzieży. Został skazany na śmierć przez wypicie trucizny. [przypis edytorski]

50. Heraklit z Efezu (ok. 540–480 p.n.e.) — filozof gr., zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody; za zasadę pierwotną (arche) wszechświata uważał ogień, za cechę bytu zaś zmienność, nieustanne zanikanie i stawanie się (co wyraził w sławnym zdaniu „wszystko płynie”). [przypis edytorski]

51. Darwin, Charles Robert (1809–1882) — angielski przyrodnik, twórca teorii ewolucji biologicznej, zwanej darwinizmem, która tłumaczy przemiany ewolucyjne regulowane doborem naturalnym i walką o byt. Autor książek: Podróż na okręcie „Beagle” (1839), O powstawaniu gatunków (1859), O pochodzeniu człowieka i o doborze płciowym (1871). [przypis edytorski]

52. gwoli (daw.) — ze względu na. [przypis edytorski]

53. more geometrico (łac.) — na sposób geometryczny. [przypis edytorski]

54. amor fati (łac.) — ukochanie losu. [przypis edytorski]

55. gliptoteka — zbiór kamiennych rzeźb. [przypis edytorski]

56. Leibniz, Gottfried Wilhelm (1646–1716) — niem. filozof, a także matematyk (wynalazca rachunku różniczkowego i całkowego, niezależnie od Newtona), fizyk i konstruktor. Monadologia stanowi koncepcję opisującą świat jako złożony z monad, czyli osobnych bytów, z których każdy zawiera całą prawdę o sobie, stanowiąc niejako świat sam dla siebie. Człowiek postrzegany jest jako jedna z nieskończenie wielu niepowtarzalnych monad. Według Leibniza monady nie oddziałują na siebie nawzajem, są niezmienne (czas i przestrzeń stanowią rodzaj złudzenia poznawczego), a ich wzajemne relacje zostały raz na zawsze z góry ustalone na zasadzie harmonii przedustawnej przez Boga jako naczelną monadę stanowiącą dla pozostałych monad przyczynę i cel istnienia. Świat uregulowany na kształt zegara (czy też zbioru wielu mechanizmów tego typu) miał być zdaniem Leibniza najlepszym z możliwych do pomyślenia światów; z tego stwierdzenia szydził Voltaire w powiastce filozoficznej Kandyd. [przypis edytorski]

57. filisterstwo — mieszczańskie poglądy na życie. [przypis edytorski]

58. rerum concordia discors (łac.) — niezgodna zgoda rzeczy. [przypis edytorski]

59. discordia (łac.) — niezgodność. [przypis edytorski]

60. concordia (łac.) — zgodność. [przypis edytorski]

61. Böcklin, Arnold (1827–1901) — szwajcarski malarz uznawany za prekursora symbolizmu, chętnie malujący oniryczne sceny z udziałem stworzeń mitologicznych. [przypis edytorski]

62. centaur (mit. gr.) — stworzenie z ludzkim tułowiem na końskim korpusie. [przypis edytorski]

63. tryton (mit. gr.) — bóstwo morskie z orszaku Posejdona, przedstawiane z ludzkim tułowiem i wężowym ogonem. [przypis edytorski]

64. Memento vivere (łac.) — pamiętaj, że żyjesz (odwrócenie maksymy Memento mori, tj. pamiętaj, że umrzesz. [przypis edytorski]

65. Kant, Immanuel (1724–1804) — niem. filozof, prof. logiki i metafizyki na uniwersytecie w Królewcu; twórca idealizmu transcendentalnego a. krytycznego. Kant głosił m.in., że o rzeczach samych w sobie (tzw. noumenach, takich jak np. Bóg, dusza, kosmos, materia) nie możemy nic orzekać (agnostycyzm poznawczy), poznaniu dane są jedynie ich fenomeny, czyli zjawiska zapośredniczone przez zmysły, ujęte w formy czasowe i przestrzenne oraz kategorie (przede wszystkim przyczynowe oraz substancjalne). Z tym, co niepoznawalne dla rozumu spekulatywnego radzi sobie rozum praktyczny tworzący postulaty będące prawdami apriorycznymi (nieodwołujące się do doświadczenia, mające charakter podobny prawom matematycznym). Do tego typu norm należy słynny imperatyw kategoryczny, czyli zasada etyki mówiąca, że należy postępować zawsze wedle reguł, co do których chcielibyśmy, aby stały się one prawem powszechnym (stosowanym przez każdego i zawsze) i które mają ludzkość nie za środek, lecz za cel. [przypis edytorski]

66. Schelling, Friedrich (1775–1854) — niemiecki filozof, przedstawiciel idealizmu. [przypis edytorski]

67. Herbart, Johann Friedrich (1776–1841) — niemiecki filozof, psycholog i pedagog. [przypis edytorski]

68. Schleiermacher, Friedrich (1768–1834) — filozof, teolog i pedagog niemiecki. [przypis edytorski]

69. apologia — obrona stanowiąca zarazem usprawiedliwienie i pochwałę. [przypis edytorski]

70. niepodobieństwo (daw.) — coś nieprawdopodobnego a. niemożliwego. [przypis edytorski]

71. Tantum religio potuit suadere malorum (łac.) — tylko religia może przekonać do zła. [przypis edytorski]

72. winny — tu: zależny. [przypis edytorski]

73. bon mot (fr.) — dowcipne powiedzonko. [przypis edytorski]

74. kwietyw (z łac.) — środek uspokajający. [przypis edytorski]

75. hipertrofia — przerost. [przypis edytorski]

76. aequitas (łac.) — równość, zwł. równość wobec prawa. [przypis edytorski]

77. Karol Wielki (ok. 742–814) — król Franków i Longobardów, koronował się na cesarza rzymskiego w r. 800. [przypis edytorski]

78. Herder, Johann Gottfried (1744–1803) — niemiecki filozof i pisarz. [przypis edytorski]

79. amor fati (łac.) — ukochanie losu. [przypis edytorski]

80. conditio sine qua non (łac.) — warunek konieczny. [przypis edytorski]

81. meditatio generis futuri (łac.) — rozmyślanie nad przyszłym gatunkiem. [przypis edytorski]

82. Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki. W swoich przemyśleniach próbował pogodzić mistycyzm z racjonalizmem i naturalizmem. Jego główne dzieło to Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, która zawiera twierdzenia zapisane na sposób dowodów matematycznych, ułożone od najbardziej ogólnych do najbardziej szczegółowych — formie zapożyczonej od Euklidesa. Uważał, że cały świat wywodzi się z jednej substancji, która jest nieskończona i nie mogła być stworzona, zatem musi być Bogiem. Dlatego wszystko, co się z niego wyłoniło, również jest częścią Boga i jest przez niego determinowane, zatem przypadek nie istnieje, a wolność to zrozumienie sytuacji, w jakiej znajduje się człowiek. Wolna wola to jedynie złudzenie, wynikające z tego, że duch i materia to zasadniczo ta sama substancja, choć postrzegana na dwa różne sposoby. [przypis edytorski]

83. homo liber (łac.) — człowiek wolny. [przypis edytorski]