Filozofia Nietzschego - Jan Vaihinger (czytanie przez internet TXT) 📖
Wielokotnie powtarzana główna teza rozprawy głosi, iż „nauka Nietzschego jest schopenhauerianizmem, zwróconym w kierunku pozytywnym, a to odwrócenie Schopenhauera dokonało się pod wpływem darwinizmu”.
Autor dochodzi do tego wniosku na podstawie próby wyróżnienia dominujących tendencji w filozofii Fryderyka Nietzschego, co jest trudne ze względu na aforystyczny styl prac filozofa. Vainhinger wylicza tendencję antymoralistyczną, antysocjalistyczną, antydemokratyczną, antyfeministyczną, antyintelektualistyczną, antypesymistyczną i antyreligijną, a także omawia ich wzajemne związki.
- Autor: Jan Vaihinger
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Filozofia Nietzschego - Jan Vaihinger (czytanie przez internet TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Jan Vaihinger
*
Tym silnym, nazbyt silnym powiedzeniem Nietzschego, kończę. Wykazaliśmy, że myśli Nietzschego mimo ich formy aforystycznej, mimo ich niesystematycznego układu, tworzą całość ściśle zwartą, czyniącą zadość wymaganiom logiki; z wewnętrzną koniecznością wynikają z jednej zasady podstawowej i zwierają się w koło nieprzerwane. Dotarłszy raz do samej istoty myśliciela, rozumiemy też jego pozornie najbardziej paradoksalne twierdzenia, gdyż przedstawiają się one jako konieczne następstwo owej podstawowej zasady. Chętnie jednak przyznajemy: obok tego głównego prądu nie brak u Nietzschego licznych prądów ubocznych i drugorzędnych, jak to zresztą dzieje się i u innych myślicieli. Nam tutaj chodziło tylko o to, aby zrozumieć, że najważniejsze strony jego istoty nie są przypadkowymi błyskawicami umysłu paradoksalnego, lecz koniecznymi atrybutami jego indywidualnej substancji. Zapewne, światło, które Nietzsche wokoło siebie rzuca, załamuje się w niezliczonych pryzmatach; ale w tej pstrej i często oszołamiającej obfitości iskier jego ducha powracają przecież stale pewne rysy; naszym zadaniem było rysy te uwydatnić.
Zadanie nasze ograniczyliśmy do samego przedstawienia poglądów. Takie ściśle przedmiotowe przedstawienie uważaliśmy na razie za rzecz ważniejszą wobec tego, że nauka Nietzschego bywa tak często i tak zasadniczo mylnie pojmowana. Nie było naszym zamiarem wystąpić z krytyką tej nauki. O ile krytyka teorii filozoficznej nie jest wyłącznie immanentną i nie ogranicza się do logicznej konsekwencji i zgodności myśli, zależy ona od stanowiska, które zajmuje dany czytelnik. Niechaj więc każdy czytelnik sam ocenia tę nową naukę według własnych założeń i doświadczeń. Jedni będą ją potępiać, drudzy chwalić, inni po części ją uznają, po części odrzucą. Ale wszyscy będą musieli przyznać, że nauka Nietzschego jest uwagi godnym fermentem współczesnym, którego niepodobna lekceważyć. Powiedzielibyśmy za mało, gdybyśmy się ograniczyli do twierdzenia, że pobudza do myślenia, lecz wzburza. Wzburza w znaczeniu dodatnim i ujemnym. Z jednej strony jest przewrotowa i w ręku człowieka nieostrożnego i niedojrzałego może działać jako intelektualny i moralny dynamit. Ale wzburza ona też w znaczeniu dodatnim: może nas wyrwać z „dogmatycznej drzemki” i zmusić nas do ponownego zbadania i uzasadnienia naszych intelektualnych i moralnych dóbr i wartości. To, co rzetelne, wyjdzie z tej próby ogniowej cało. A w tym znaczeniu i ta walka będzie sprzyjać życiu.
Koniecznym jednak warunkiem owocnej dyskusji z przeciwnikiem jest gruntowne zrozumienie jego twierdzeń, lub, w tym wypadku, jego zaprzeczeń. Bez gruntownego zrozumienia nie można myśleć o skutecznym zwalczeniu tego, co w tej olśniewającej nauce jest mylne. Bez gruntownego zrozumienia niepodobna też zwycięsko pokonać niebezpieczeństwa, którym ta nauka grozi. Tylko wtedy, gdy umysły dojrzałe gruntownie poznają ten pogląd na świat i życie, potrafią zapobiec nadużyciom, do których on może skusić umysły niedojrzale.
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.
1. rozbiór (daw.) — analiza. [przypis edytorski]
2. tłumacz — Kazimierz Twardowski. [przypis edytorski]
3. ekskurs (daw.) — dygresja, wyjaśnienie pobocznej kwestii. [przypis edytorski]
4. disiecta membra (łac.) — rozdzielone członki. [przypis edytorski]
5. Imperium Romanum (łac.) — imperium rzymskie. [przypis edytorski]
6. Hauptmann, Gerhard (1862–1946) — dramaturg i powieściopisarz niemiecki, przedstawiciel naturalizmu, laureat nagrody Nobla w r. 1912. [przypis edytorski]
7. Sudermann, Hermann (1857–1928) — dramaturg niemiecki. [przypis edytorski]
8. Halbe, Max (1865–1944) — dramaturg niemiecki, przedstawiciel naturalizmu. [przypis edytorski]
9. Klinger, Max (1857–1920) — malarz, rzeźbiarz i grafik niemiecki. [przypis edytorski]
10. Maeterlinck, Maurice (1862–1949) — belgijski pisarz piszący po francusku, czołowy przedstawiciel symbolizmu w sztuce, twórca dramatu symbolicznego, laureat literackiej Nagrody Nobla z 1911. Dzieła: Księżniczka Malena, Ślepcy, Peleas i Melisanda. [przypis edytorski]
11. d’Annunzio, Gabriele (1863–1938) — poeta, dramaturg i prozaik włoski. [przypis edytorski]
12. Strindberg, August (1849–1912) — pisarz szwedzki; zaszczepił w Szwecji europejskie prądy literackie (np. naturalizm, ekspresjonizm); autor m.in. Ojca z 1887. [przypis edytorski]
13. Brandes, George (1842–1927) — duński krytyk literacki. [przypis edytorski]
14. Ibsen, Henryk (1828–1906) — dramaturg norweski. Początkowo tworzył utwory oparte na motywach historycznych, legendach i sagach skandynawskich, później podjął tematykę społeczno-obyczajową w duchu realizmu i naturalizmu oraz symbolizmu. Dzieła: Grób Hunów, Nora czyli dom lalki, Dzika kaczka, Kobieta morska. [przypis edytorski]
15. panegiryk — utwór chwalący kogoś. [przypis edytorski]
16. filipika — mowa zawierająca oskarżenie. [przypis edytorski]
17. sine ira et studio (daw.) — bez gniewu i namiętności. [przypis edytorski]
18. Schopenhauer, Artur (1788–1860) — niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor dzieła Świat jako wola i wyobrażenie (1819). [przypis edytorski]
19. Kartezjusz (1596–1650) — właśc. René Descartes; fr. filozof, matematyk i fizyk. W Rozprawie o metodzie (1637) prezentował racjonalizm i skrajny sceptycyzm; głosił dualizm filozoficzny, tj. istnienie dwóch rodzajów substancji: fizycznej (materia, ciało) i duchowej (duch). [przypis edytorski]
20. Rousseau, Jean Jacques (1712–1778) — fr. pisarz oraz filozof, wybitny przedstawiciel oświecenia, encyklopedysta; postulował powrót do natury, odrzucał zdobycze cywilizacji, w tym pojęcie własności prywatnej; swój model człowieka idealnego, dobrego, wychowywanego w naturze przedstawił w dziele z 1762: Emil, czyli o wychowaniu. W Umowie społecznej zawarł poglądy na demokratyczną wizję państwa, będącą fundamentem współczesnej myśli politycznej. [przypis edytorski]
21. Montaigne, Michel de (1533–1592) — fr. pisarz epoki renesansu, filozof, humanista. Uważany za twórcę eseju jako gatunku literackiego. [przypis edytorski]
22. Pascal, Blaise (1623–1662) — fr. matematyk, fizyk, wynalazca; zajmował się geometrią, analizował metodę aksjomatyczną, współtworzył rachunek prawdopodobieństwa; po 1654 porzucił nauki ścisłe na rzecz filozofii i teologii; powstały wówczas jego najsłynniejsze dzieła: Myśli i Prowincjałki. [przypis edytorski]
23. La Rochefoucauld, François de (1613–1680) — pisarz i filozof francuski. [przypis edytorski]
24. Vauvenargues — właśc. Luc de Clapiers, markiz Vauvenargues (1715–1747), fr. pisarz i moralista. [przypis edytorski]
25. Schuman, Robert (1810–1856) — niemiecki kompozytor i krytyk muzyczny, przedstawiciel romantyzmu. [przypis edytorski]
26. Hölderlin, Johann (1770–1843) — poeta niemiecki, prekursor romantyzmu i klasycyzmu weimarskiego. Jego twórczość była bardzo silnie zainspirowana sztuką grecką, co widać w formie i tematyce wierszy. Wiele uwagi poświęcił także przekładom greckiego dramatu, tłumaczył m. in. Antygonę i Króla Edypa. [przypis edytorski]
27. antyteza — przeciwstawienie. [przypis edytorski]
28. nowotwór językowy — dziś popr.: neologizm. [przypis edytorski]
29. imperatyw — tu: zdanie rozkazujące. [przypis edytorski]
30. dytyramb — patetyczny utwór poetycki. [przypis edytorski]
31. Bruno, Giordano (1548–1600) — włoski filozof, humanista; łączył różne kierunki filozoficzne, naukowe i religijne, przedstawiciel renesansowej filozofii przyrody, zwolennik poglądów Kopernika; spalony na stosie przez inkwizycję. [przypis edytorski]
32. Zaratustra (ok. 628–ok. 551 p.n.e.) — legendarny perski prorok, twórca monoteistycznej religii nazwanej od jego imienia zaratusztrianizmem; przypisywane jest mu autorstwo Gaty, najstarszej części Awesty. Pojawia się też w dziele Tako rzecze Zaratustra Fryderyka Nietzschego. [przypis edytorski]
33. clair-obscur (fr.) — światłocień. [przypis edytorski]
34. bellum omnium contra omnes (łac.) — wojna wszystkich przeciw wszystkim. [przypis edytorski]
35. Voltaire (1694–1778) — właśc. François-Marie Arouet. Francuski pisarz, filozof, historyk, publicysta doby oświecenia. Parał się wszelkimi gatunkami literackimi, od epopei (Henriada), przez tragedie sceniczne (Edyp, Mahomet, Meropa) po naukowe prace historyczne. Największą jednak poczytność zyskały jego drobne utwory, szczególnie zaś dowcipne, zawierające bezkompromisowe, trzeźwe sądy o świecie powiastki filozoficzne (Kandyd, czyli optymizm, Prostaczek) oraz utwory publicystyczne. Stał się wzorcową postacią europejskiego intelektualisty. [przypis edytorski]
36. Feuerbach, Ludwik (1804–1872) — filozof niemiecki, uczeń Hegla, później zwolennik materializmu. [przypis edytorski]
37. Machiawelli, Niccolò (1469–1527) — florencki historyk, prawnik, filozof i dyplomata; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli renesansowej myśli politycznej, od jego nazwiska ukuto termin makiawelizm (nazwa doktryny politycznej, według której skuteczność jest ważniejsza od moralności); podstawę stanowiło tu dzieło Książę (1513). [przypis edytorski]
38. Hobbes, Thomas (1588–1679) — angielski filozof, autor dzieła Lewiatan, uznający walkę każdego z każdym za naturalny stan człowieka, a silne państwo za sposób zapobieżenia tej walce. [przypis edytorski]
39. de Sade, Donatien-Alphonse-François (1740–1814) — francuski pisarz i arystokrata, libertyn w skrajny sposób pojmujący wolność jednostki; od jego nazwiska utworzono nazwę zaburzenia seksualnego (sadyzm). [przypis edytorski]
40. Goethe, Johann Wolfgang (1749–1832) — najwybitniejszy poeta niemiecki przełomu XVIII i XIX wieku. W młodości jako autor powieści epistolarnej Cierpienia młodego Wertera przedstawiciel nurtu burzy i naporu (niem. Sturm und Drang), który poprzedzał rozkwit romantyzmu. W dojrzałej twórczości zwolennik klasycyzmu. [przypis edytorski]
41. Fichte, Johann Gottlieb (1762–1814) — filozof niemiecki, obok Hegla i Schellinga jeden z najważniejszych przedstawicieli idealizmu niemieckiego. [przypis edytorski]
42. Stirner, Max — właśc. Johann Kaspar Schmidt (1806–1856) filozof niemiecki, reprezentant anarchoindywidualizmu. [przypis edytorski]
43. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1770–1831) — niemiecki filozof, przedstawiciel klasycznego idealizmu; twórca całościowego systemu filozoficznego, składającego się z logiki, filozofii przyrody i filozofii ducha, odległy inspirator marksizmu. Napisał m.in. Fenomenologię ducha (1807) i Naukę logiki w trzech tomach (1812–1816). [przypis edytorski]
44. Kropotkin, Piotr Aleksiejewicz (1842–1921) — rosyjski myśliciel i rewolucjonista, zwolennik anarchizmu. [przypis edytorski]
45. Burckhardt, Jakub (1818–1897) — szwajcarski historyk sztuki, spopularyzował terminy „renesans” i „barok”. [przypis edytorski]
46. Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor i reformator teatru, autor licznych oper. [przypis edytorski]
47. Strauss, Dawid (1808–1874) — niemiecki filozof i teolog. [przypis edytorski]
48. Empedokles z Akragas (ok. 494–ok. 434 p.n.e.) — starożytny poeta i filozof grecki, autor koncepcji czterech żywiołów. [przypis edytorski]
49. Sokrates (469–399 p.n.e.) — wybitny filozof gr., żył i zmarł w Atenach, uprawiał filozofię i nauczał,
Uwagi (0)