Wola mocy - Friedrich Nietzsche (czytaj książki .txt) 📖

odpłacić, popełni się zawsze „inny” czyn względem mnie. 442.

Przeciw Johnowi Stuartowi Millowi. Nienawidzę jego gminności, która mówi „co względem jednego jest sprawiedliwe, jest słuszne względem drugiego”, „czego nie chcesz itd., nie wyrządzaj też innemu”; która całe obcowanie ludzkie chce ugruntować na wzajemności usług, tak iż każdy postępek okazuje się rodzajem odpłaty za coś, co nam okazano. Tutaj założenie jest niedostojne w najniższym znaczeniu: tutaj równoważność wartości moich i twoich postępków przypuszcza się z góry; najosobistsza wartość postępku po prostu anulowana (to, co niczym nie może być wyrównane i zapłacone). „Wzajemność” jest wielką gminnością; właśnie, ponieważ coś, co czynię ja, nie powinno i nie może być uczynione przez innego, dlatego nie może być wyrównania (krom sfery najwybrańszej „równych mnie”, inter pares242), dlatego w głębszym znaczeniu nigdy nie ma wywzajemnienia, ponieważ jest się czymś, co zdarza się raz tylko, i czyni się coś raz tylko — to przekonanie zasadnicze zawiera przyczynę arystokratycznego odgraniczania się od tłumu, ponieważ tłum wierzy w „równość”, a skutkiem tego w wyrównywalność i „wzajemność”.

443.

„Iść za swym uczuciem?”. Iż ulegając uczuciom szlachetnym naraża się swe życie na niebezpieczeństwo pod wpływem chwili: małą to posiada wartość i nawet nie charakteryzuje człowieka... W zdolności do tego wszyscy są sobie równi — a co do stanowczości w tych wypadkach przestępca, bandyta i Korsykanin przewyższają z pewnością człowieka uczciwego...

Wyższym stopniem jest: ten popęd także przezwyciężyć w sobie i nie popełniać czynu heroicznego pod wpływem impulsu — lecz na chłodno, raisonnable243, nie doznając przy tym burzliwego wylewu uczuć przyjemnych... To samo stosuje się do współczucia: powinno być najpierw z przyzwyczajenia przesiewane przez raison244; w przeciwnym wypadku jest równie niebezpieczne jak jakikolwiek bądź inny afekt...

Ślepe ustępowanie afektowi, bardzo obojętna przy tym, czy jest to afekt szlachetny, współczujący, czy wrogi, jest przyczyną największego zła.

Wielkość charakteru nie polega na tym, że się tych afektów nie posiada — przeciwnie, posiada się je w stopniu najstraszliwszym: lecz że się je na cuglach prowadzi... i także to, iż nawet bez przyjemności z tego musu, lecz po prostu ponieważ...

444.

Wojna przeciw zniewieściałemu pojmowaniu „dostojności!” — nie można się obyć bez quantum245 brutalności: zarówno jak bez sąsiedztwa z przestępstwem. Nie ma w tym także „zadowolenia z siebie”; trzeba zachowywać się awanturniczo także względem siebie, doświadczająco, demoralizująco — nie z tkliwego gadulstwa dusz pięknych. Chcę zrobić miejsce dla ideału bardziej krzepkiego.

445.

Chcę także ascetyzmowi przywrócić naturalność: miast intencji zaprzeczania intencję wzmocnienia; gimnastyka woli; wyrzeczenie się i nakładanie na się postów wszelkiego rodzaju, zarówno w rzeczach duchowych; kazuistyka czynu w stosunku do opinii, jaką posiadamy o swych siłach; próba przygód i dobrowolnych niebezpieczeństw. (Diners cher Magny246: wszystko to żarłoki duchowe z zepsutym żołądkiem). Należałoby też wynaleźć egzaminy z siły dotrzymywania słowa.

446.

Zgoła nie widzę, jak ktoś, co omieszkał we właściwym czasie przejść dobrą szkołę, może to naprawić. Taki nie zna siebie, idzie przez życie, nie nauczywszy się chodzić; zwiotczałe mięśnie widać przy każdym kroku. Zdarza się czasami, że życie jest tak litościwe, iż zastępuje tę twardą szkołę: długoletnia chorowitość może, wymagająca niezmiernej siły woli i ograniczania się na małym; lub nagle spadająca nędza, dotykająca jednocześnie kobietę i dzieci, zmuszająca do działalności, powracająca energię uśpionym fibrom i pozwalająca odzyskać upartą wolę życia... Najbardziej pożądaną jednak pozostaje w każdej okoliczności twarda dyscyplina we właściwym czasie, tzn. w owym wieku jeszcze, kiedy się jest dumnym jeszcze, jeśli się od siebie wiele wymaga. Bowiem to odróżnia twardą szkołę jako dobrą szkołę od każdej innej: iż wiele się wymaga; iż surowo się wymaga; że dobrego, wzorowego nawet wymaga jako rzeczy normalnych; iż pochwała zdarza się rzadko, iż nie ma pobłażliwości, iż nagana brzmi ostro, rzeczowo, bez względu na talent i pochodzenie. Taka szkoła jest konieczna w każdym znaczeniu: stosuje się to tak do rzeczy najbardziej cielesnych, jak najbardziej duchowych: byłoby rzeczą zgubną chcieć ten rozdział czynić! Ta sama dyscyplina czyni dzielnym żołnierza i uczonego: i jeśli się przyjrzeć bliżej, nie ma dzielnego uczonego, który by nie miał w sobie instynktów dzielnego żołnierza... Móc rozkazywać i z kolei być posłusznym w sposób dumny; stać w szeregu, lecz być zdolnym każdej chwili także do prowadzenia; niebezpieczeństwo przekładać nad wygodę; rzeczy dozwolonych i niedozwolonych nie ważyć na ważkach kramarskich; drobnostkowości, chytrości, przemytnictwu bardziej być wrogim niż złemu... Czego się uczy człowiek w twardej szkole? Słuchać i rozkazywać.

447.

Ludziom, którzy mię cokolwiek obchodzą, życzę cierpienia, opuszczenia, choroby, złego obchodzenia się, zbezczeszczenia — życzę sobie, żeby nie pozostała im nieznana głęboka pogarda dla siebie, tortura niedowierzania sobie, nędza zwyciężonego: nie mam dla nich współczucia, ponieważ życzę im tego jedynie, co dziś dowieść może, że ktoś posiada wartość lub jej nie posiada — że przetrwa ciężką próbę...

448.

Lubię nieszczęśliwych, którzy się wstydzą: którzy nie wylewają na ulicę swych nocników pełnych nędzy; którym pozostało tyle dobrego smaku w sercu i w języku, żeby rzec sobie: „należy we czci zachować swoje nieszczęście; należy je ukryć”...

449.

Środki, za pomocą których utrzymuje się typ silniejszy.

Przyznać sobie prawo do postępków wyjątkowych; jako próba przezwyciężenia siebie i wolności.

Umieścić się w warunkach, gdzie nie wolno nie być barbarzyńcą.

Zdobyć sobie za pomocą ascetyzmu wszelkiego rodzaju przemoc i pewność względem swej mocy woli.

Nie udzielać się; milczenie; ostrożność względem uprzejmości.

Nauczyć się słuchać w ten sposób, żeby to było dowodem udzielności. Kazuistyka punktu honoru doprowadzona do największej subtelności.

Nie wnioskować nigdy: „co dla jednego jest sprawiedliwe, to dla drugiego jest słuszne” — lecz odwrotnie!

Odpłatę, prawo odwetu traktować jako prerogatywę, przyznawać jako wyróżnienie.

Cnoty innych nigdy nie ambicjonować.

450.

Co jest dostojnym? Iż się ustawicznie siebie reprezentuje. Iż szuka się sytuacji, w których ustawicznie pozy są potrzebne. Iż szczęście pozostawia się wielkiej liczbie: szczęście jako spokój duszy, cnotę, comfort, kramarstwo angielsko-anielskie à la Spencer. Iż instynktownie szuka się dla siebie ciężkich odpowiedzialności. Iż wszędy umie się wrogów sobie robić, w najgorszym razie nawet z siebie samego. Iż wielkiej liczbie nie słowami, lecz postępkami ustawicznie się przeczy.

451.

„Pojęcie honoru”, opierające się na wierze w „dobre towarzystwo”, w zalety prawdziwie rycerskie, w zobowiązanie do bezustannego reprezentowania siebie. Jest rzeczą zasadniczą: żeby życia swego nie uważać za rzecz ważną; żeby bezwzględnie wymagać obchodzenia się z największym szacunkiem od wszystkich, z którymi się zdarzy zetknąć (przynajmniej, jeżeli ci do „nas” nie należą); iż nie jest się ani poufałym, ani poczciwym, ani ochoczym, ani skromnym, krom247 inter pares248; iż ustawicznie reprezentuje się siebie...

452.

Co jest czystością w mężczyźnie? Że smak jego płciowy pozostaje dostojnym; że nie znosi in eroticis ani rzeczy brutalnych, ani chorobliwych, ani wymyślnych.

453.

Wojowniczy i pokojowi. Jestżeś249 mężczyzną, który posiada instynkty wojownika w sobie? I w tym wypadku pozostaje jeszcze drugie pytanie: jestżeś wojownikiem atakującym czy wojownikiem stawiającym opór z instynktu? Reszta ludzi, wszystko, co nie jest wojownicze z instynktu, pragnie pokoju, pragnie zgody, pragnie „wolności”, pragnie „równych praw” — są to tylko nazwy i stopnie jednego i tego samego. Iść tedy tam, gdzie nie trzeba się bronić — tacy ludzie stają się niezadowoleni z siebie, jeśli są zmuszeni opór stawić: pragną stworzyć warunki, w których w ogóle wojny już nie będzie. W najgorszym razie poddać się, być posłusznym, podwładnym: zawsze jeszcze lepiej niż wojnę prowadzić, tak np. radzi instynkt chrześcijaninowi. W urodzonych wojownikach istnieje coś jakby zbrojność w charakterze, w wyborze warunków, w kształtowaniu każdej własności: „broń” najlepiej jest rozwinięta w pierwszym typie, obrona w drugim.

Nieuzbrojeni, bezbronni: jakichże to środków pomocniczych i cnót potrzebują oni, aby wytrwać — aby nawet przemóc.

454.

Tęgi chłopak spojrzy ironicznie, jeśli go zapytać: „Czy chcesz zostać cnotliwym?” — lecz otworzy oczy, jeśli go zapytać: „Czy chcesz się stać silniejszym od swoich towarzyszów?”.

 

W jaki sposób można się stać silniejszym? Decydować się powoli; i uparcie trzymać się tego, co się postanowiło. Wszystko za tym następuje.

Nagli i zmienni: dwie kategorie słabych. Nie mieszać się z nimi; czuć dystans — zawczasu!

Ostrożnie z poczciwcami! Obcowanie z nimi osłabia. Każde towarzystwo jest dobre, w którym broń odporna i zaczepna, jaką się ma w instynktach, znajduje ćwiczenie. Cała wynalazczość w tym, żeby swoją siłę woli wystawić na próbę... Tutaj widzieć różnicę, nie w wiedzy, bystrości, dowcipie...

Trzeba nauczyć się rozkazywać — zawczasu — jak również słuchać. Trzeba nauczyć się skromności, taktu w skromności: to znaczy wyróżniać, czuć, gdzie się jest skromnym; tak samo z zaufaniem — wyróżniać, czcić...

 

Co się przypłaca najboleśniej? Swą skromność; iż się nie daje posłuchu swoim najwłaśniejszym potrzebom; iż siebie ma się za coś innego; iż się nisko siebie szacuje; iż się traci subtelność słuchu na głos swych instynktów; ten brak czci dla siebie samego mści się wszelkiego rodzaju stratami: zdrowia, przyjaźni, dobrobytu, dumy, pogody, wolności, wytrwałości, odwagi. Nigdy nie można potem darować sobie tego kroku prawdziwego egoizmu: poczytuje się go jako zarzut, jako zwątpienie w rzeczywiste ego...

455.

„Bezinteresownych” postępków nie ma zgoła. Postępki, w których indywiduum sprzeniewierza się swym własnym instynktom i wybiera ze stratą, są oznakami décadence (mnóstwo najsławniejszych tak zwanych „świętych” wciągniętych zostało po prostu brakiem „egoizmu” w to, że stali się décadents).

Postępki miłości, „heroizmu” do tego stopnia nie są „nieosobiste”, iż właśnie są dowodem bardzo silnej i bogatej osobowości: „ubogim” nie dano, żeby oddawać mogli... nie zdolni są też do wielkiej śmiałości i ochoczości, do przygód, które są właściwe „heroizmowi”. Celem nie jest „poświęcać się”, lecz cele przeprowadzać, o których skutki nie zna się troski, dzięki śmiałości i zaufaniu do siebie, i przeto jest się na nie obojętnym...

456.

Typowe kształtowania siebie. Lub: osiem pytań głównych.

1) Czy się chce mieć siebie bardziej złożonym czy prostszym?

2) Czy się chce być szczęśliwszym czy obojętniejszym na szczęście i nieszczęście?

3) Czy się chce być bardziej zadowolonym z siebie, czy bardziej wymagającym i nieubłaganym?

4) Czy się chce być miększym, podatniejszym, bardziej ludzkim czy „bardziej nieludzkim”?

5) Czy się chce być roztropniejszym czy bardziej bezwzględnym?

6) Czy się chce cel osiągnąć czy też wszelkich celów unikać (jak np. czyni filozof, który w każdym celu węszy granicę, kąt, więzienie, głupstwo...)?

7) Czy bardziej chce się być szanowanym czy obawianym? Lub pogardzanym?

8) Czy się chce być tyranem, uwodzicielem czy też pasterzem lub zwierzęciem stadnym?

457.

Punkty widzenia dla moich wartości: czy z pełni czy z pożądania?... Czy się człowiek przygląda lub rękę nakłada — lub wzrok odwraca, na stronę odchodzi?... Czy z nagromadzonej siły, „spontanicznie” lub tylko reaktywnie, będąc pobudzonym, podrażnionym? Czy po prostu, z braku pierwiastków czy z panowania przemożnego nad wielu, tak iż ono zaprzęga je w służbę, kiedy ich potrzebuje?... Czy się jest zagadnieniem lub rozwiązaniem?... Czy się jest doskonałym w małym zadaniu czy też niedoskonałym wobec celu nadzwyczajnego? Czy się jest prawdziwym czy tylko aktorem, czy jako aktor jest się prawdziwym lub tylko naśladownictwem aktora, czy się jest „przedstawicielem” czy samemu się jest przedstawianym? Czy „osobą” czy tylko rendez-vous osób... czy chorym z choroby czy z nadmiernego zdrowia? Czy się przoduje jako pasterz czy jako „wyjątek” (trzecia odmiana: jako zbieg)? Czy się potrzebuje godności — czy „poliszynela”, czy się szuka oporu czy się mu z drogi schodzi? Czy się jest niedoskonałym jako „za wcześnie” czy jako „za późno”? Czy się z natury przytakuje czy zaprzecza, czy się jest ogonem pawim z rzeczy różnokolorowych? Czy się jest dość dumnym, żeby się i swej próżności nie wstydzić? Czy się jest jeszcze zdolnym do zgryzot sumienia (odmiana staje się rzadką: dawniej sumienie miało za wiele do gryzienia; zdaje się, nie ma dziś już dość zębów do tego)? Czy się jest zdolnym jeszcze do „obowiązku”? (Są tacy, którzy by się pozbawili całej przyjemności życia, jeśliby pozwolili odjąć sobie obowiązek — szczególniej ród niewieści, z urodzenia poddany...).

458.

Wszystko to kwestie siły jedynie: o ile siebie kto narzucić zdoła wbrew warunkom samozachowawczym „społeczeństwa i jego przesądów? Do jakiego stopnia rozpętać musi swoje właściwości zatrważające, od których większość ginie? Jak daleko podąża naprzeciw prawdzie i najwątpliwsze jej strony zdoła brać do serca? Jak daleko naprzeciw cierpieniu, pogardzie siebie, współczuciu, chorobie, występkowi, z wątpliwością, czy nad nimi zapanuje? (Co nas nie gubi, czyni nas silniejszymi...). W końcu: do jakiego stopnia przyznawać względem siebie słuszność prawidłu, pospolitości, drobnostkowości, dobroci, sprawiedliwości natur średnich, bez wulgaryzowania się przy tym?... Najsilniejsza próba charakteru: nie pozwolić się rujnować uwodzicielstwu dobra. Dobro jako zbytek, jako wyrafinowanie, jako występek...