Wola mocy - Friedrich Nietzsche (czytaj książki .txt) 📖

ostatnim wypadku wartość jego polega na własnościach zabezpieczających stado, typ, do którego należy; w innym wypadku na tym, co go wyróżnia, odosabnia, broni i umożliwia samotnictwo).

Wniosek: typu samotniczego nie należy oceniać podług tego, co w nim jest stadnego, ani typu stadnego podług tego, co jest w nim samotniczego.

Jeśli się rozważa z wysokości, obydwa są konieczne; również konieczny jest antagonizm między nimi — i nic nie zasługuje bardziej na potępienie niż owo „życzenie”, żeby z obydwóch mogło powstać coś trzeciego („cnota” jako hermafrodytyzm). Jest to równie mało „godne życzenie” jak zbliżenie się i pogodzenie płci. Typy należy dalej rozwijać i coraz głębszą przepaść kopać między nimi...

Pojęcie zwyrodnienia w obydwu wypadkach: kiedy stado zbliża się do właściwości istoty samotniczej, a ta do właściwości stada — jednym słowem, kiedy się do siebie zbliżają. To pojęcie zwyrodnienia znajduje się poza sądem etycznym.

395.

Gdzie natur silniejszych szukać należy. Przepadanie i zwyradnianie odmian samotniczych jest o wiele większe i straszniejsze: przeciw sobie mają instynkty stadne, tradycje wartości; ich środki obrony, ich instynkty ochronne nie są już z góry ani dość silne, ani dość pewne — wiele trzeba sprzyjania przypadku, żeby się rozwijały (rozwijają się najczęściej między elementami najniższymi i społecznie najbardziej zaniedbanymi; jeśli się szuka osób, znajduje się je tam, i o wiele pewniej niż w klasach średnich!).

Skoro walka stanów i klas, zmierzająca do „równouprawnienia”, mniej więcej została ukończona, wybucha walka przeciw osobie samotnika. (W pewnym znaczeniu najłatwiej może się ona zachować i utrzymać w społeczeństwie demokratycznym: wtedy, kiedy grubsze środki obrony stają się zbyteczne i kiedy średnie warunki istnienia zawierają pewne przyzwyczajenie do porządku, uczciwości, sprawiedliwości, zaufania).

Najsilniejszych należy wiązać najmocniej, dozorować, skuć w łańcuchy i stróżować: tak chce instynkt stada. Dla nich régime samoprzezwyciężania, ascetycznego usuwania się na stronę lub „obowiązek” pracy zużywającej, przy której by nie mogli powrócić do siebie samych.

396.

„Rosnąca autonomia indywiduum”: o tym prawią tacy filozofowie paryscy, jak Fouillée: niechby się raczej przyjrzeli tej race moutonniére218, do której należą sami. Otwórzcież przecie oczy, panowie socjolodzy przyszłości! Indywiduum okrzepło w warunkach odwrotnych: wy opisujecie krańcowe osłabienie i uwiąd człowieka, wy chcecie ich sami i potrzebujecie do tego całego aparatu kłamstw dawnych ideałów! Wy należycie do tego rodzaju, iż swoje potrzeby zwierzęcia stadnego odczuwacie rzeczywiście jako ideał!

Zupełny brak rzetelności psychologicznej!

397.

Ideały zwierzęcia stadnego — jego punktem kulminacyjnym teraźniejszym najwyższe szacowanie „społeczności”: próba nadania jej wartości kosmicznej, ba, nawet metafizycznej. Przeciw niemu ja bronię arystokratyzmu.

Społeczeństwo, które zachowuje w sobie ów wzgląd i delikatność w sprawach wolności, musi czuć się jako wyjątek i znaleźć się wobec potęgi, od której odbija, względem której jest wrogie i na którą pogląda z góry.

Im bardziej ustępuję z prawa i stawiam się na równi, tym bardziej podpadam pod panowanie najbardziej średnich, w końcu najliczniejszych. Warunkiem, który społeczeństwo arystokratyczne nosi w sobie, żeby zachować między swymi członkami wysoki stopień wolności, jest krańcowe napięcie, wypływające z obecności u wszystkich członków popędu przeciwnego: woli panowania...

Jeśli chcecie usunąć silne przeciwieństwa i różnice stopni, tedy usuwacie też silną miłość, wzniosłość myśli i poczucie samoistności.

 

Do prawdziwej psychologii społeczeństwa wolnego i równego. Czego ubywa?

Ubywa woli odpowiedzialności, co jest oznaką upadku autonomii; ubywa dzielności obronnej i zbrojnej nawet w dziedzinach najbardziej duchowych: siły dowódczej, zmysłu czci, subordynacji, milczenia; wielkiej namiętności, wielkich zadań, tragedii, pogody.

398.

Wniknięcie, którego brak „duchom wolnym”: ta sama karność, która naturę silną jeszcze wzmacnia i czyni zdolną do wielkich przedsięwzięć, kruszy i niweczy natury średnie: czynią to — wątpienie — la largeur de coeur219 — doświadczenie — niezależność.

399.

Niedorzeczny i nikczemny rodzaj idealizmu, który mierności nie chce mieć mierną i zamiast tryumfować z egzystencji wyjątkowej, oburza się na tchórzostwo, fałsz, małostkowość i nędzę. Nie należy chcieć, żeby to było inaczej! I kopać przepaść coraz większą! Należy zmuszać odmianę wyższą, żeby się oddzielała przez ofiary, które składa swojemu rodzajowi istnienia.

Główny punkt widzenia: stwarzać dystanse, lecz nie przeciwieństwa. Twory pośrednie odłączać i wpływ ich zwężać: główny środek do zachowania dystansów.

400.

Powiększenie siły, pomimo czasowego poniżenia indywiduum:

stworzyć nowy poziom;

nową metodę zbierania sił, w celu zachowania drobnych produkcji, w przeciwieństwie do nieekonomicznego marnotrawstwa;

tymczasowo ujarzmić naturę destrukcyjną, żeby uczynić ją narzędziem tej ekonomicznej przyszłości;

zachowanie słabych, ponieważ musi być wykonana niezmierna ilość pracy drobnej;

zachowanie takiego sposobu myślenia, przy którym dla słabych i cierpiących egzystencja jest jeszcze możliwa;

zaszczepianie solidarności jako instynktu przeciw instynktowi bojaźni i serwilizmu;

walka z przypadkiem, także ze zjawiskiem „człowieka wielkiego”.

401.

O czuciu się silniejszym — lub wyrażając się inaczej: o radości — która zawsze każe przypuszczać porównanie (niekoniecznie z innymi, lecz z sobą podczas wzrostu i kiedy się nawet nie wie, do jakiego stopnia porównywa się):

Wzmocnienie sztuczne: czy to za pomocą chemikaliów pobudzających, czy też przez błędy podniecające („wyobrażenia obłędne”):

np. poczucie pewności, jakie posiada chrześcijanin; czuje się silnym dzięki temu, że może ufać, że może być cierpliwym i zrezygnowanym: to sztuczne wzmocnienie zawdzięcza obłędowi, iż znajduje się pod opieką boską;

np. poczucie wyższości: kiedy np. kalifowi marokańskiemu pokazują tylko taką kulę ziemską, na której trzy jego państwa zjednoczone zajmują cztery piąte powierzchni;

np. poczucie, że się jest jedynym: kiedy Europejczyk wyobraża sobie, że historia kultury dokonywa się w Europie i kiedy sam sobie wydaje się rodzajem skróconego procesu wszechświatowego; lub kiedy chrześcijanin całemu istnieniu każe się obracać koło „zbawienia człowieka”.

Ważna220 to, gdzie ucisk, niewolę odczuwa się: zależnie od tego wytwarza się inne poczucie wzmocnienia. Filozof np. pośród najchłodniejszej, najgórniejszej gimnastyki abstrakcyjnej czuje się jak ryba w wodzie: podczas kiedy barwy i dźwięki oprymują221 go; nie mówiąc już zgoła o niejasnych pożądaniach — o tym, co inni nazywają „ideałem”.

402.

Próba zrozumienia z mojej strony, co jest absolutnie rozumnego w sądach i ocenach społecznych: naturalnie niezależnie od woli wyprowadzenia stąd rezultatów etycznych.

stopień fałszu psychologicznego i nieprzenikliwości, potrzebnych do uświęcenia afektów istotnych, do utrzymania i spotęgowania mocy (ażeby sobie wytworzyć względem nich czyste sumienie).

stopień głupoty, ażeby wspólna zasada i szacowanie mogły być zachowane (w tym celu wychowanie, dozór nad pierwiastkami kształcącymi, dresura222).

stopień inkwizycji, niedowierzania, i nietolerancji, ażeby wyjątki traktować i uciskać jak przestępców — ażeby w nich samych wywołać poczucie nieczystego sumienia, a to w ten sposób, żeby wewnętrznie byli chorzy swą wyjątkowością.

403.

Walka przeciw ludziom wielkim jest usprawiedliwiona względami ekonomicznymi. Ci są istotami niebezpiecznymi, przypadkami, wyjątkami, burzą, dość silną, żeby to, co powolnie było wznoszone i gruntowane, zakwestionować. Materiały wybuchowe należy nie tylko wyładowywać nieszkodliwie, lecz jeżeli możliwa223, zapobiegać ich wyładowaniu: jest to instynktem zasadniczym każdego społeczeństwa cywilizowanego.

404.

Przeciw czemu walczę: żeby odmiana wyjątkowa nie prowadziła wojny z prawidłem — zamiast pojąć, że istnienie prawidła jest założeniem dla wartości wyjątku. Przykładem kobiety, które, zamiast odczuwać wyróżnienie, jakie wyraża się w ich potrzebach nienormalnych, chciałyby w ogóle stanowisko kobiety zmienić...

405.

Nienawiść mierności jest niegodna filozofa: podaje ona niemal w wątpliwość jego „prawo do filozofii”. Właśnie dlatego, ponieważ jest wyjątkiem, powinien wziąć regułę w obronę i wszystkim ludziom średnim zachować ich odwagę samych siebie.

406.

Podejmuję się ekonomicznego usprawiedliwienia cnoty. Zadanie polega na tym, żeby uczynić człowieka najbardziej użytecznym i, o ile to uczynić można, zbliżyć go do nieomylnej maszyny: w tym celu musi być wyposażony cnotami maszynowymi (musi nauczyć się odczuwać stany, w których pracuje na podobieństwo maszyny użytecznej, jako posiadające najwyższą wartość: przeto inne stany trzeba mu uczynić wstrętnymi, o ile tylko możliwe, jak najniebezpieczniejszymi i osławionymi).

Tutaj spotyka się pierwszy kamień obrazy, nudę, monotonność, które każda działalność maszynowa pociąga za sobą. Te nauczyć się znosić — i nie tylko znosić — nudę nauczyć się widzieć w nimbie wyższego czaru: to było dotychczas zadaniem wszelkiego szkolnictwa wyższego. Uczyć się czegoś, co nas nie obchodzi; i właśnie w tym „obiektywnym” zatrudnieniu odczuwać swój obowiązek; nauczyć się przy tym przyjemność oddzielać w ocenach od obowiązku — to jest nieoszacowane zadanie i wytwór szkolnictwa wyższego. Oto dlaczego filolog był dotychczas wychowawcą par excellence224: ponieważ sama jego działalność jest wzorem do wspaniałości dochodzącej monotonii; pod jego sztandarem młodzieniec uczy się „kuć”: pierwszy warunek, żeby doskonale spełniać potem machinalny obowiązek (urzędnika państwowego, małżonka, niewolnika biurowego, czytelnika dzienników i żołnierza). Podobna egzystencja wymaga, być może, bardziej jeszcze filozoficznego usprawiedliwienia i gloryfikowania niż wszelka inna: uczucia przyjemne muszą zostać w imieniu jakiejś nieomylnej instancji zdegradowane na stopień niższy; wymaga się „obowiązku samego w sobie”, ba, nawet być może patosu czci względem wszystkiego, co jest nieprzyjemne — i to wymaganie poza wszelką użytecznością, uweseleniem, celowością, przemawiające rozkazująco... Machinalna forma egzystencji jako najwyższa, najczcigodniejsza forma egzystencji, uwielbiająca sama siebie (typ: Kant, jako fanatyk formalnego pojęcia „powinieneś”).

407.

Podział pracy w zakresie uczuć wewnątrz społeczeństwa: tak iż jednostki i klasy wytwarzają niekompletne, lecz właśnie dlatego pożyteczniejsze rodzaje dusz. Do jakiego stopnia w każdym typie społecznym pewne uczucia stały się niemal rudymentarnymi (żeby się mogło silniej rozwinąć inne uczucie).

Usprawiedliwienia moralności:

ekonomiczne (zamiar jak największego zużytkowania siły indywidualnej wobec trwonienia wszystkiego, co jest wyjątkowe);

estetyczne (wykształtowanie typów stałych wraz z zadowoleniem z typu własnego);

polityczne (jako sztuka znoszenia trudnych, napiętych stosunków między różnymi stopniami mocy);

fizjologiczne (jako wyimaginowana przewaga szacowania na korzyść tych, którzy źle lub średnio zostali uposażeni — gwoli zachowaniu słabych).

408.

Ocena ekonomiczna dotychczasowych ideałów — tzn. wybór określonych uczuć i stanów, wybiera się i rozwija kosztem innych. Prawodawca (lub instynkt społeczeństwa) wybiera pewną ilość stanów i uczuć, których działalność poręcza regularną wydajność (machinalizm w wydajności mianowicie jako skutek regularnych potrzeb owych uczuć i stanów).

Jeśli się przypuści, że te stany i uczucia zawierają ingrediencje dokuczliwości, tedy musi być wynaleziony środek przezwyciężenia tej dokuczliwości za pomocą wyobrażeń o wartości, środek, który by zniewalał do odczuwania nieprzyjemności jako cennej, a więc w wyższym znaczeniu pełnej przyjemności. Ująwszy w formułę: „jak coś nieprzyjemnego staje się przyjemnym?”. Na przykład kiedy w sile, w mocy, w przezwyciężeniu siebie, nasze posłuszeństwo, nasze podporządkowanie się prawu dochodzi do czci. Również nasz zmysł społeczny, nasza miłość bliźniego, ojczyzny, nasze „uczłowieczenie”, nasz altruizm, „heroizm”.

Aby rzeczy nieprzyjemne spełniano chętnie... Intencja ideałów.

409.

Wypowiedziałem wojnę anemicznemu ideałowi chrześcijańskiemu (oraz temu, co mu blisko pokrewne), nie w zamiarze, żeby go zniweczyć, lecz tylko żeby koniec położyć jego tyranii i zdobyć miejsce dla nowych ideałów, ideałów bardziej krzepkich... Trwanie dalsze ideału chrześcijańskiego należy do rzeczy najbardziej godnych życzenia, jakie tylko są: a to gwoli ideałom, które obok niego i, być może, ponad nim uwydatnić się pragną, te muszą mieć przeciwników, silnych przeciwników, żeby stać się silnymi. Tak też my immoraliści potrzebujemy mocy moralności: nasz popęd samozachowawczy chce, żeby nasz przeciwnik zachował swe siły — on chce tylko stać się ich panem.