Wola mocy - Friedrich Nietzsche (czytaj książki .txt) 📖

swoją dźwignię: nic nie dąży do zachowania się, wszystko winno się sumować i akumulować.

Życie, jako przypadek poszczególny (stąd hipoteza o ogólnym charakterze istnienia) dąży do maximum poczucia mocy; z istoty swojej jest dążeniem do wzrostu mocy; dążenie nie jest niczym innym, tylko dążeniem do mocy; wola ta jest rzeczą najgłębszą i najwnętrzniejszą165: mechanika jest tylko semiotyką skutków.

297.

Krytyka mechanizmu. Oddalmy stąd dwa pojęcia popularne: „konieczność” i „prawo”: pierwsze wprowadza w świat fałszywy mus, drugie fałszywą wolność. „Rzeczy” nie zachowują się prawidłowo, nie podług reguły: nie ma rzeczy (to nasza fikcja); nie zachowują się też pod musem konieczności. Tutaj nie ma posłuszeństwa: albowiem, że coś jest tak, jak jest, tak mocne, tak słabe, nie jest to skutkiem posłuszeństwa lub reguły, lub musu...

O stopień oporu i o stopień przewagi — oto, o co chodzi we wszystkim, co się dzieje: jeśli my, dla naszego codziennego użytku w rachunkach, umiemy wyrazić to za pomocą formuł i „praw”, tym lepiej dla nas! Lecz przez to nie wprowadziliśmy moralności w świat, który sobie wyobrażamy jako jej posłuszny.

Nie ma prawa: każda moc wyciąga w każdym momencie swoją ostateczną konsekwencję. Właśnie, ponieważ nie ma mezzi divini166, na tym opiera się obliczalność.

Ilość mocy określa się działaniem, które ona wywiera i oporem, który stawia. Nie ma adiaforii167, która sama przez się dałaby się pomyśleć. Jest to zasadniczo wola gwałtu i obrony przed gwałtem. Nie samozachowanie: każdy atom działa na cały byt — nie można go sobie wyobrazić, jeśli przestaniemy sobie wyobrażać to promieniowanie woli mocy. Dlatego nazywam je ilością „woli mocy”: przez to zostaje wyrażony charakter, którego nie można usunąć z wyobrażenia porządku mechanicznego, nie usuwając tego samego porządku.

Przełożenie tego świata działań na świat widoczny — świat dla oka — jest to pojęcie „ruchu”. Pod tym zawsze rozumiemy, że coś jest poruszane — czy to jest fikcja globulki atomu lub nawet jej abstrakcja, zawsze jeszcze wyobrażamy sobie rzecz działającą — tzn. nie wyzbyliśmy się przyzwyczajenia, ku któremu nas zwodzą zmysły i mowa. Podmiot i przedmiot, czynnik czynu, czyn i to, co on czyni, oddzielone od siebie: nie zapominajmy, że to jest tylko semiotyka i nie oznacza nic realnego. Mechanika jako nauka o ruchu jest już przekładem na język zmysłów człowieka.

Potrzebujemy jedności, żeby móc liczyć: przeto nie należy przypuszczać, że takie jedności istnieją. Pojęcie jedności zapożyczyliśmy od swego pojęcia „ja” — naszego najstarszego artykułu wiary. Jeślibyśmy siebie nie uważali za jedności, nigdy byśmy nie utworzyli pojęcia „rzecz”. Teraz, dość późno, jesteśmy dostatecznie o tym przekonani, że nasza koncepcja pojęcia „ja” w niczym nie daje rękojmi za jednością realną. Żeby więc świat mechaniczny teoretycznie obronić, musimy zawsze czynić to zastrzeżenie, iż przeprowadzamy to za pomocą dwóch fikcji: za pomocą pojęcia ruchu (wziętego z naszej mowy zmysłów) i za pomocą pojęcia atomu (= jedności, wyprowadzonej z naszego „doświadczenia” fizycznego): jako przesłanki posiada on przesąd zmysłów i przesąd psychologiczny.

Świat mechaniczny został tak wyimaginowany, jak jedynie oko i dotyk świat sobie wyobrazić mogą (jako „poruszany”) tak, iż może być obliczony, iż zmyślamy jedności będące przyczyną, „rzeczy” (atomy), których działanie pozostaje stałym (przeniesienie błędnego pojęcia podmiotowego na pojęcie atomu): pojęcie liczby, pojęcie rzeczy (pojęcie podmiotu), pojęcie działalności (oddzielenie przyczyny i skutku), ruch (oko i dotyk): iż wszelki skutek jest ruchem: że, gdzie ruch jest, coś jest poruszane.

Fenomenalnym więc jest: wtrącenie pojęcia liczby, pojęcia podmiotu, pojęcia ruchu: nasze oko, nasza psychologia wciąż jeszcze w nim się znajduje.

Jeśli wyeliminujemy te dodatki, nie pozostaną rzeczy, lecz ilości dynamiczne, w stosunku napięcia do wszystkich innych ilości dynamicznych, których istota kryje się w ich stosunku do wszystkich innych ilości, w ich działaniu na nie. Wola mocy nie jest bytem, nie jest stawaniem się, lecz patosem — jest faktem elementarnym, z którego dopiero wywodzi się stawanie, działanie...

Mechanika formułuje zjawiska następcze i przy tym jeszcze semiotycznie, za pomocą zmysłowych i psychologicznych środków ekspresyjnych: nie dotyka ona siły przyczynowej.

Jeśli najwnętrzniejszą istotą bytu jest wola mocy, jeśli przyjemność jest wzrostem mocy, nieprzyjemność wszelkim uczuciem niemożliwości oparcia się i opanowania: czyż nie wolno ustanowić przyjemności i nieprzyjemności jako faktów kardynalnych? Czyż wola jest możliwa bez tych dwóch oscylacji między tak i nie? Lecz kto odczuwa przyjemność?... Lecz kto chce mocy?... Pytanie bez sensu! Jeśli sama istota jest wolą mocy, a przeto odczuwaniem przyjemności i nieprzyjemności! Mimo to potrzebne są przeciwieństwa, opory, a względnie i jedności przemagające...

298.

Krytyka pojęcia „przyczyny”. Nie posiadamy absolutnie żadnego doświadczenia o przyczynie; rozważywszy psychologicznie, cała idea wypływa z przekonania podmiotowego, że my jesteśmy przyczyną, mianowicie, że ramię się porusza... Lecz jest to błędem. Odróżniamy siebie, sprawców, od działania i z tego schematu robimy ogólny użytek — we wszystkim, co się dzieje, i szukamy sprawcy. Cośmy tu uczynili? Błędnie pojęliśmy poczucie siły, natężenia, oporu, uczucie mięśniowe, które już jest początkiem działania, jako przyczynę, lub zrozumieliśmy jako przyczynę wolę uczynienia tego a tego, ponieważ po niej następuje akcja.

„Przyczyny” zgoła nie bywa: w kilku wypadkach, gdzie, jak nam się zdawało, była dana i w których rzutowaliśmy ją z siebie do zrozumienia tego, co się dzieje, wykazano, że łudzimy się. Nasze „zrozumienie tego, co się dzieje” polegało na tym, że wynaleźliśmy podmiot odpowiedzialny za to, co się stało i jak się stało. Złączyliśmy w pojęcie „przyczyny” swoje uczucie woli, swoje poczucie „wolności”, swoje uczucie odpowiedzialności i swój zamiar działania: causa efficiens168 i finalis w koncepcji podstawowej jest jedno.

Sądziliśmy, że działanie jest objaśnione, jeśli wykażemy stan, w którym ono już tkwi nieodłącznie. W rzeczywistości wynajdujemy wszystkie przyczyny według schematu skutku: ten ostatni jest nam znany... Odwrotnie, nie jesteśmy w stanie o jakiejkolwiek rzeczy przepowiedzieć, jak będzie „działać”. Rzecz, podmiot, wola, zamiar — wszystko to tkwi nieodłącznie w koncepcji „przyczyny”. Chcąc objaśnić, dlaczego zaszła jakaś zmiana, szukamy rzeczy. Nawet atom jest jedną z takich wymyślonych w tym celu „rzeczą” i prapodmiotem...

W końcu pojmujemy, że rzeczy — co za tym idzie i atomy — nie działają: ponieważ zgoła nie istnieją, że pojęcie przyczynowości do niczego zgoła nie jest przydatne. Z koniecznego następstwa stanów nie wypływa, iż znajdują się one w stosunku przyczynowym (znaczyłoby to rozciągać zdolność ich działania z 1 na 2, na 3, na 4, na 5). Nie ma ani przyczyn ani skutków. W mowie nie umiemy się od nich uwolnić. Lecz to nie znaczy nic. Jeśli wyobrażam sobie mięsień niezależnie od jego „działań”, tedy go neguję...

In summa169: to, co się dzieje, ani nie jest wywołane, ani nie wywołuje. Causa170 jest to zdolność działania, wynaleziona jako dodatek do tego, co się dzieje...

Interpretacja przyczynowości jest złudzeniem... Drzewo jest to wyraz; drzewo nie jest przyczyną. „Rzecz” jest sumą swych skutków, powiązanych syntetycznie za pomocą pojęcia, obrazu... W rzeczywistości nauka pozbawiła treści pojęcie przyczynowości i zachowała je tylko jako formułę przenośniową, w której, w gruncie rzeczy, stało się obojętnym, z której strony znajduje się przyczyna lub skutek. Twierdzi się, że w dwóch stanach złożonych (konstelacjach sił) ilości siły są równe.

Obliczalność tego, co się dzieje, nie polega na tym, że zachowana została reguła, dokonana konieczność lub że rzutujemy prawo przyczynowości we wszystko, co się dzieje — polega ona na powracaniu wypadków identycznych.

Nie ma, jak to utrzymuje Kant, zmysłu przyczynowości. Człowiek dziwi się, niepokoi, pragnie rzeczy znanych, których się trzymać można... Skoro w nowym ukażą nam coś starego, uspakajamy się. Rzekomy instynkt przyczynowości jest tylko obawą przed niezwykłością i próbą odkrycia w niej czegoś starego, poszukiwanie nie przyczyn, lecz tego, co znane.

299.

Dwa stany następujące po sobie, jeden „przyczyna”, drugi „skutek”: oto twierdzenie błędne. Stan pierwszy nie ma nic do wywoływania, drugiego nic nie wywołało.

Chodzi o walkę dwóch nierównych pod względem mocy elementów: osiąga się nowe ugrupowanie sił, zależnie od miary mocy każdego. Stan drugi jest czymś z gruntu odmiennym od pierwszego (nie jest jego skutkiem): rzeczą zasadniczą jest to, że czynniki prowadzące walkę osiągają różne ilości mocy.

300.

Fizycy wierzą w „świat prawdziwy” na swój sposób: w jednakową dla wszystkich istot systematyzację atomów w ruchach koniecznych tak, iż dla nich „świat pozorny” redukuje się dla każdej istoty do dostępnej dla niej strony powszechnego i powszechnie koniecznego bytu (dostępnej a także i dostosowanej — uczynionej „subiektywną”). Ale w tym błąkają się oni: atom, taki, jaki został przez nich ustalony, wynaleziony został za pomocą logiki owego perspektywizmu świadomości — tym samym jest i on fikcją podmiotową. Ten obraz świata, który oni narzucają, zgoła nie jest zasadniczo różny od podmiotowego obrazu świata: skonstruowany został tylko za pomocą dalej sięgających zmysłów, lecz bądź co bądź za pomocą naszych zmysłów... I w końcu, nieświadomie, w konstelacji swojej opuścili coś: właśnie konieczny perspektywizm, za pomocą którego każde ognisko siły — i nie tylko człowiek — cały pozostały świat z siebie wyprowadza, tj. niszczy go swoją siłą, dotyka i kształtuje... Zapomnieli zaliczyć do „prawdziwego bytu” tej siły ustanawiającej perspektywy — wyrażając się językiem szkolnym: zapomnieli o własnościach podmiotu. Wyobrażają sobie, że to się „rozwinęło”, przybyło w następstwie — lecz jeszcze chemik potrzebuje go: jest to bowiem byt specyficzny, określa takie lub owakie działanie i reagowanie zależnie od okoliczności.

Perspektywizm jest tylko złożoną formą specyfikacji. Wyobrażam sobie, że każde ciało specyficzne dąży do zapanowania nad całą przestrzenią i rozpostarcia swej siły (swej woli mocy); i do odepchnięcia tego, co jego rozpostarciu się przeciwi. Lecz ustawicznie natyka się na takie same dążenia ciał innych i kończy na układaniu się („łączeniu”) z tymi, które są z nim dostatecznie pokrewne: wtedy łącznie spiskują do osiągnięcia mocy. I proces trwa w ciągu dalszym...

Nie ma nic niezmiennego w chemii, jest to tylko pozór, zwykły przesąd szkolny. Niezmienność zawlekliśmy, moi panowie fizycy, znowu z tejże metafizyki. Jest to całkiem naiwne i powierzchowne twierdzenie, że diament, grafit i węgiel są identyczne. Dlaczego? Tylko dlatego, że za pomocą wagi nie można stwierdzić żadnej straty materii! Zgoda, dzięki temu mają jeszcze coś wspólnego; lecz praca molekularna przy przemianach, których nie możemy ani widzieć, ani ważyć, czyni z materii coś innego — ze specyficznie innymi własnościami.

301.

Punkt widzenia „wartości” jest punktem widzenia warunków zachowania i potęgowania się w stosunku do tworów złożonych ze względną trwałością życia pośród stawania się. Nie ma trwałych jedności ostatecznych, nie ma atomów, nie ma monad (i tutaj także „bytowanie” dopiero przez nas zostało włożone, z praktycznych, pożytkowych, perspektywicznych przyczyn). Istnieją „twory panujące”; sfera opanowujących bezustannie wzrasta lub periodycznie maleje, powiększa się; znajduje się w warunkach przyjaznych lub nieprzyjaznych (odżywiania). „Wartość” jest zasadniczo punktem widzenia dla przyrostu lub ubywania ognisk władających (w każdym razie „wielości”; lecz „jedność” w stającej się przyrodzie zgoła nie istnieje). Środki wyrażania mowy nie są zdatne do wyrażania stawania się: jest to nieodłączną potrzebą naszego zachowania się, że ustawicznie ustanawiamy grubszy świat trwałości, „rzeczy” itd. Względnie wolno wszakże mówić o atomach i monadach: a pewna jest, że świat najmniejszy pod względem trwania jest najtrwalszy... Nie ma woli: istnieją punktacje woli, stale swą moc pomnażające lub tracące.

302.

Pojęcie jedności w psychologii. Przywykliśmy uważać wytwarzanie się niezmiernej ilości form za dające się pogodzić z pochodzeniem od jedności. Moją teorią byłoby: że wola mocy jest prymitywną formą afektu, że wszystkie inne afekty są tylko jej transformacjami; że staje się znacznie jaśniej, jeśli zamiast endemonistycznego „szczęścia” (do którego każde życie ma dążyć) postawimy moc: „dąży do mocy, do przyrostu mocy”; przyjemność jest tylko symptomatem poczucia osiągniętej mocy, świadomością różnicy (zgoła nie dąży się do przyjemności; lecz przyjemność następuje, skoro się osiąga to, do czego się dąży: przyjemność towarzyszy, przyjemność nie jest bodźcem); iż wszelka siła pobudzająca jest wolą mocy, że oprócz niej nie ma żadnej siły fizycznej, dynamicznej lub psychicznej... W naszej nauce, gdzie pojęcie przyczyny i skutku sprowadzone zostało do stosunku równania, w ambicji dowiedzenia, iż z każdej strony jest ta sama ilość siły, brak siły poruszającej: rozważamy tylko rezultaty, uważamy je za równoważne ze względu na zawartość siły...

Jest to tylko rzeczą doświadczenia, że zmiana nie ustaje: nie mamy najmniejszego powodu przypuszczać, że po zmianie musi następować inna. Przeciwnie: wydaje się, iż stan osiągnięty musi sam się zachowywać, jeśli nie ma w nim zdolności, która sprawia właśnie, iż nie chce się zachować... Twierdzenie Spinozy o samozachowaniu się musiałoby właściwie kłaść kres zmianie: lecz twierdzenie to jest błędne, przeciwieństwo jest prawdą. Właśnie na wszystkim, co żyje, najwyraźniej można wykazać, iż czyni wszystko, nie żeby się zachować, lecz żeby się stawać czymś więcej...

Mechaniczne pojęcie ruchu jest już przekładem zjawiska oryginalnego na umówiony język oczu i dotyku.

Pojęcie „atomu” i rozróżnianie między „siedliskiem siły poruszającej a nią samą” jest mową znaków, wyniesioną ze świata logiczno-psychicznego. Zmiana sposobów wyrażania się nie zależy od naszego upodobania: jednak można zrozumieć, jak dalece