Wola mocy - Friedrich Nietzsche (czytaj książki .txt) 📖

w którym żyjemy, jest błędem — ten nasz świat egzystować nie powinien.

Wiara w bytowanie okazuje się tylko skutkiem: właściwym primum mobile jest niewiara względem tego, co się staje, nieufność względem tego, co się staje, lekceważenie wszystkiego, co się staje...

Jaki typ człowieka rozumuje w ten sposób? Typ nieproduktywny, typ cierpiący, typ znużony życiem. Jeśli wyobrazimy sobie przeciwny typ człowieka, nie będzie on potrzebował wiary w bytowanie: więcej jeszcze, gardziłby nim, jako martwym, nudnym, obojętnym...

Wiara, że świat, który być powinien, jest, egzystuje rzeczywiście, jest wiarą nieproduktywnych, którzy nie chcą świata stworzyć, jakim on być powinien. Przypuszczają, że już jest obecny, szukają środków i dróg, żeby dotrzeć do niego. „Wola prawdy” — jako niemoc woli tworzenia.

Antagonizm w stopniach siły naturalnej:

rozeznać, że coś jest tak a tak;

sprawić, żeby coś było tak a tak.

Fikcja świata odpowiadającego naszym życzeniom; wybiegi i interpretacje psychologiczne, żeby wszystko, co czcimy i odczuwamy jako przyjemność, nawiązać do tego świata prawdziwego.

„Wola prawdy” na tym stopniu jest zasadniczo sztuką interpretacji, do czego w każdym razie potrzebna jeszcze siła interpretacji.

Ta sama odmiana człowieka, o stopień jeszcze uboższa, nie posiadająca już siły interpretowania, tworzenia fikcji, czyni nihilistę. Nihilista jest to człowiek, który sądzi o świecie, jaki jest, że być nie powinien, a o świecie, jaki być powinien, że nie egzystuje. Przeto istnienie, postępowanie, cierpienie, chcenie, czucie nie ma sensu: patos „daremnie!” jest patosem nihilistycznym — przy tym jeszcze jako patos niekonsekwencją nihilisty.

Kto nie zdolen woli swojej kłaść w rzeczy, ten, kto jest bez woli i siły, ten wkłada w nie przynajmniej sens, tzn. wiarę, że wola się w nich już znajduje.

Jest to miarą siły woli, jak dalece można się obejść bez sensu w rzeczach, jak dalece można znosić życie w świecie bez sensu: ponieważ małą cząstkę jego organizuje się samemu.

Posiadanie więc obiektywnego poglądu filozoficznego może być oznaką ubóstwa woli i siły. Albowiem siła organizuje rzeczy bliskie i najbliższe; „poznający”, którzy pragną tylko stwierdzać, co jest, są to tacy, którzy nie mogą ustanawiać, jak być powinno.

Artyści, rodzaj pośredni: ustanawiają przynajmniej symbole tego, co być powinno — są produktywni, o ile rzeczywiście zmieniają i przekształcają; nie jak poznający, którzy pozostawiają wszystko, jak jest.

Związek między filozofami i religiami pesymistycznymi: ta sama odmiana człowieka (nadają najwyższy stopień rzeczywistości rzeczom najwyżej cenionym).

Związek między filozofami a ludźmi moralnymi i ich miarami wartości (moralny wykład świata jako jego sens: po zaniku sensu religijnego).

Przezwyciężenie filozofów przez zniweczenie świata bytującego: okres pośredni nihilizmu: zanim zjawi się siła do odwrócenia wartości, do ubóstwienia i zaaprobowania świata, który się staje, świata pozornego, jako świata jedynego.

B. Nihilizm jako zjawisko normalne może być symptomatem wzrastającej mocy lub wzrastającej słabości:

z jednej strony, że siła tworzenia, chcenia tak wzrosła, iż nie potrzebuje już tej interpretacji ogólnej i wkładania znaczenia („zadania bliższe”, państwo itd.);

z drugiej strony, że siła twórcza, budująca byt, słabnie i rozczarowanie staje się stanem panującym. Niezdolność do wiary w „byt”, „niewiara”.

Co oznacza nauka w stosunku do obydwóch możliwości?

1) Jest ona albo oznaką mocy i panowania nad sobą, możliwości obywania się bez uzdrawiających, kojących światów iluzji;

2) albo też działa podkopująco, dysekująco, pozbawia złudzeń i osłabia.

C. Wiara w prawdę, potrzeba oparcia się na czymś, co się uważa za prawdziwe: redukcja psychologiczna, niezależnie od wszelkich dotychczasowych uczuć wartości. Bojaźń, lenistwo.

Podobnież niewiara: redukcją. O ile nabiera ona nowej wartości, jeśli świat prawdziwy zupełnie nie istnieje (przez to stają się znowu wolne uczucia wartości, które dotychczas marnotrawiono na świat bytujący).

286.

Na tym, co się staje, wycisnąć charakter bytu — oto najwyższa wola mocy. Podwójne fałszerstwo, wypływające ze zmysłów i wypływające z ducha, żeby zachować świat bytujący, trwały, rzeczy równoważnych itd.

Iż wszystko powraca, jest najwyższym przybliżeniem świata stającego się do świata bytującego: szczytem rozważania.

Z wartości przypisywanych bytowi wypływa potępienie tego i niezadowolenie z tego, co się staje: potem, kiedy taki świat bytujący został wynaleziony uprzednio.

Metamorfozy bytowania (ciało, Bóg, idee, prawa natury, formuły itd.). „Bytowanie” jako pozór; odwrócenie wartości: pozór był tym, co nadaje wartość. Poznanie samo w sobie w stawaniu się niemożliwe; jakże więc poznawanie jest możliwe? Jako błąd o sobie samym, jako wola mocy, jako wola ułudy. Stawanie się jako wynajdywanie, chcenie, zaprzeczanie siebie, przezwyciężanie samego siebie: nie ma podmiotu, tylko czyn, ustanawianie, twórcze, nie ma „przyczyn i skutków”. Sztuka jako wola przezwyciężenia stawania się, jako „uwiecznianie”, lecz krótkowzroczna, zależnie od perspektywy: powtarzająca niejako w małych rozmiarach tendencję całości.

Wszystko, co wykazuje życie, należy rozważać jako zredukowaną formułę tendencji ogólnej: stąd nowe ustalenie pojęcia „życia” jako woli mocy.

Zamiast „przyczyna i skutek” walka wzajemna w stawaniu się, często z pochłonięciem przeciwnika; nie ma liczby stałej w tym, co się staje.

287.

Do psychologii metafizyki. Świat ten jest pozorny: przeto istnieje świat prawdziwy; świat ten jest warunkowy: przeto istnieje świat absolutny; świat ten jest pełen sprzeczności: przeto istnieje świat, pozbawiony sprzeczności; świat ten staje się: przeto istnieje świat bytujący — same wnioski błędne (ślepe zaufanie do rozumu: jeśli istnieje A, tedy musi być pojęcie B, będące przeciwieństwem jego). Cierpienie inspiruje te wnioski: w gruncie są to życzenia, żeby świat taki istniał; również wyraża się nienawiść dla świata, który zmusza cierpieć, w tym, iż imaginuje się sobie inny, cenniejszy: tutaj ressentiment158 metafizyków względem rzeczywistości jest twórcze.

Drugi szereg pytań: „po co cierpienie?”...

i stąd wypływa wniosek o stosunku świata prawdziwego do naszego świata pozornego, zmiennego, cierpiącego, pełnego sprzeczności: 1) cierpienie jako skutek błędu: w jaki sposób błąd jest możliwy? 2) cierpienie jako skutek winy: w jaki sposób wina jest możliwa? (Same doświadczenia ze sfery przyrodzonej lub społecznej rozciągnięto na wszechświat i rzutowano w „samego siebie”). Jeśli jednak świat warunkowy znajduje się w stosunku przyczynowym do świata absolutnego, tedy i wolność błądzenia i popełniania winy musi być również uwarunkowana przezeń: i zjawia się znowu pytanie „po co?”... Świata błędu, stawania się, sprzeczności, cierpienia pragnie się więc: „po co?”.

Wada tego sylogizmu: tworzy się dwa przeciwne pojęcia — ponieważ jednemu z nich odpowiada realność, „musi” też i drugiemu odpowiadać realność. „Inaczej skąd by posiadało się pojęcie przeciwne?” — Rozum tedy jest źródłem objawienia tego, co „istnieje samo w sobie”.

Lecz pochodzenie tych antynomii nie koniecznie musi być sprowadzone do nadprzyrodzonego źródła rozumu: wystarcza przeciwstawienie prawdziwej genezy pojęć: ta pochodzi ze sfery praktycznej, ze sfery użyteczności i dlatego właśnie budzi silną wiarę (ginie się, jeśli się nie wnioskuje zgodnie z tym rozumem: lecz tym jeszcze nie jest „dowiedzione” to, co on twierdzi).

Zaprzątanie się metafizyków cierpieniem jest całkiem naiwne. „Wieczna błogość”: nonsens psychologiczny. Ludzie dzielni i twórczy nie uznają nigdy przyjemności i cierpienia jako ostatecznych zagadnień wartości — są to stany towarzyszące: trzeba chcieć obojga, jeśli się pragnie osiągnąć cośkolwiek. W tym, iż metafizycy widzą na pierwszym planie zagadnienia przyjemności i cierpienia, wyraża się coś znużonego i chorego. Immoralność posiada dla nich tylko dlatego taką wagę, ponieważ uchodzi za zasadniczy warunek ze względu na usunięcie cierpienia.

Tak samo zaprzątanie się pozorem i błędem: przyczyną cierpienia, przesąd, iż szczęście jest związane z prawdą (pomieszanie: szczęście w „pewności”, w „wierze”).

288. Pochodzenie „świata prawdziwego”

Błądzenia filozofii opierają się na tym, że zamiast widzieć w logice i kategoriach rozumu środki dopasowywania świata do celów użyteczności (więc „zasadniczo” do użytecznego fałszowania), sądzi ona, iż posiada w nich kryterium prawdy, resp. realności. „Kryterium prawdy” był to właściwie pożytek biologiczny takiego zasadniczego systemu fałszowania: i ponieważ każdy gatunek zwierzęcy nie zna nic ważniejszego nad zachowanie siebie, można więc tedy rzeczywiście mówić tutaj o „prawdzie”. Naiwnością było tylko brać idiosynkrazję159 antropocentryczną za miarę rzeczy, za linię demarkacyjną między tym, co „realne” i „nierealne”: mówiąc krótko, zabsolutyzowanie tego, co jest względne. I oto teraz nagle rozpada się świat na „prawdziwy” i „pozorny”: i właśnie ten świat, dla którego człowiek wynalazł swój rozum, żeby w nim żyć i urządzić się, właśnie ten sam dyskredytuje mu się. Zamiast zużyć formy jako narzędzia do uczynienia świata poręcznym i ulegającym obrachowaniu, filozofom zachciało się wykryć, że w tych kategoriach zawiera się pojęcie owego świata, któremu świat inny, ten, w którym się żyje, nie odpowiada... Źle zrozumiano środki, jako miary wartości, nawet jako potępienie zamiaru...

Zamiarem było to, żeby się łudzić w sposób pożyteczny: środkiem do tego celu wywalczenie formuł i znaków, za pomocą których wielość zawrotną sprowadzano do celowego i poręcznego schematu.

Lecz niestety! Teraz wprowadzono w grę kategorię moralną: żadna istota nie chce się mylić, żadna istota nie powinna się mylić — przeto istnieje tylko wola prawdy. Czym jest „prawda”?

Antynomia posłużyła za schemat: świat prawdziwy, do którego się szuka drogi, nie może być w sprzeczności z sobą, nie może się zmieniać, nie może się stawać, nie ma początku ani końca.

Oto największy błąd, jaki popełniono, prawdziwy fatalizm błędu na ziemi: sądzono, iż w formach rozumu posiada się kryterium realności — podczas kiedy posiadano je tylko do zapanowania nad realnością, żeby w sposób rozsądny realność zrozumieć błędnie...

I oto świat staje się fałszywy i ściśle wskutek własności, które stanowią jego realność, wskutek zmiany, stawania się, wielości, przeciwieństw, sprzeczności, wojen. Odtąd cały fatalizm polegał na tym:

1) w jaki sposób pozbyć się świata fałszywego, tylko pozornego (był to świat rzeczywisty, jedyny);

2) w jaki sposób człowiek staje się sam przeciwieństwem jak największym charakteru świata pozornego? (Pojęcie istoty doskonałej jako przeciwieństwa jakiejkolwiek istoty realnej, jako sprzeczność z życiem...).

Cały kierunek wartości zmierzał do oczernienia życia; wytworzono pomieszanie między dogmatyzmem realnym a poznaniem w ogóle: tak iż partia przeciwna zaczęła też nienawidzić nauki.

W ten sposób droga do nauki została zatamowana podwójnie: po pierwsze przez wiarę w świat „prawdziwy” i następnie przez przeciwników tej wiary. Nauki przyrodnicze, fizjologia zostały 1) co do swych przedmiotów potępione, 2) obrane z korzyści...

W świecie rzeczywistym, gdzie bezwzględnie wszystko się wiąże i warunkuje, cośkolwiek potępić i usunąć z myśli, znaczy usunąć i potępić wszystko. Wyrażenia „to być nie powinno”, „to tak być nie było powinno” są farsą... Wyobrażając sobie konsekwencje, tamowałoby się źródło życia, chcąc usunąć to, co w jakimkolwiek znaczeniu jest szkodliwe, rujnujące. Fizjologia wykazuje to przecież lepiej!

Widzimy, jak moralność a) zatruwa zupełnie pojmowanie świata, b) odcina drogę do poznania, do nauki, c) wszystkie instynkty rzeczywiste rozprzęga i podkopuje (pouczając, że korzenie należy odczuwać jako niemoralne).

Widzimy, jak pracuje oto straszliwe narzędzie décadence, przybierając imię i pozy najświętsze.

289.