Wola mocy - Friedrich Nietzsche (czytaj książki .txt) 📖

class="author-emphasis">Morfologia poczucia swojej wartości. Pierwszy punkt widzenia: w jakim znaczeniu współczucie i solidarność są niższym, przygotowawczym stopniem w czasach, kiedy osobiste poczucie swojej wartości, inicjatywa oceniania dla jednostki zgoła jeszcze nie jest możliwa.

Drugi punkt widzenia: w jakim znaczeniu samopoczucie wartości zbiorowej na pewnym stopniu wysokości, duma z odległości życiowych, z poczucia nierówności, niechęć do pośrednictwa, równouprawnienia, godzenia się jest szkołą poczucia indywidualnego: szczególniej, o ile zmusza jednostkę do reprezentowania dumy całości: musi ona mówić i postępować z krańcowym dla siebie szacunkiem, o ile przedstawia w swojej osobie społeczność. Podobnie: gdy indywiduum czuje się narzędziem i heroldem bóstwa.

Trzeci punkt widzenia: w jakim znaczeniu te formy wyzbycia się swej osobistości nadają rzeczywiście niezmierną ważność osobie: o ile potęgi wyższe posługują się nią: lęk religijny przed sobą samym; stan proroka, poety...

Czwarty punkt widzenia: o ile odpowiedzialność za całość pozwala jednostce na rozleglejszy pogląd, surowszą i straszliwszą dłoń, rozwagę i chłód i przyucza do wspaniałości postawy i gestów, których tylko ze względu na samą siebie nie przyznałaby sobie.

In summa188: Egoizmy kolektywne są wielką szkołą przygotowawczą udzielności jednostki. Stanem przodującym jest ten, który dziedziczy tę wprawę.

336.

Miarą wolności, czy to dla jednostki, czy to dla społeczeństw, jest stopień oporu, który ustawicznie pokonywać należy, żeby pozostać u góry: wolności, rzecz prosta, rozpatrywanej jako moc pozytywna, jako wola mocy. A przeto najwyższa forma wolności indywidualnej, udzielność, wzrastałaby, bardzo prawdopodobnie, nie dalej niż o pięć kroków od swego przeciwieństwa, tam, gdzie groźba niewolnictwa, niby sto mieczów damoklesowych nad istnieniem zawisła. Zważcie na to w przebiegu dziejów: czasy, kiedy „indywiduum” dojrzało do owej doskonałości, to znaczy stało się wolne, kiedy został osiągnięty klasyczny typ człowieka udzielnego: och nie! te czasy nie były nigdy humanitarnymi!

Trzeba nie mieć wyboru: albo górą — albo na spodzie, jak robak być wyszydzonym, unicestwionym, rozdeptanym. Trzeba tyranów mieć przeciw sobie, żeby stać się tyranem, tj. wolnym. Niemała to korzyść sto mieczów damoklesowych mieć nad sobą: to uczy tańczyć, dzięki temu dochodzi się do „wolności ruchów”.

337.

Indywidualizm jest skromnym i nieświadomym jeszcze rodzajem „woli mocy”: tutaj jednostce wydaje się już dosyć, jeśli się wyzwoli z przewagi społeczeństwa (bądź to państwa, bądź kościoła...). Przeciwstawia się nie jako osoba, lecz tylko jako jednostka; przedstawia wszystkie jednostki wobec zbiorowości. To znaczy instynktownie staje na równi z każdą jednostką; co zdobywa, zdobywa nie dla siebie jako osoba, lecz jako jedność na zbiorowości.

Socjalizm jest tylko środkiem agitacyjnym indywidualizmu: pojmuje on, że aby coś osiągnąć, trzeba zorganizować działanie zbiorowe, „moc”. Lecz to, czego on chce, nie jest społeczność jako cel jednostki, lecz społeczność jako środek do umożliwienia wielu jednostek — to jest instynktem socjalistów, co do którego często się mylą (pominąwszy to, że aby dopiąć swego celu, często oszukiwać muszą). Altruistyczne kazania moralne w służbie egoizmu indywidualnego — jedno z najzwyklejszych oszustw wieku dziewiętnastego.

Anarchizm jest znowu tylko środkiem agitacyjnym socjalizmu; za pomocą niego wzbudza strach, strachem zaczyna fascynować i terroryzować: przede wszystkim — przyciąga odważnych, ryzykujących na swą stronę, nawet w sprawach najbardziej duchowych.

Mimo to wszystko: indywidualizm jest najskromniejszym stopniem woli mocy.

 

Skoro osiągnęło się pewną niezależność, chce się więcej: następuje wyodrębnienie się stosownie do stopnia siły: jednostka nie stawia się już na równi bez wyboru, lecz szuka sobie równych, odsuwa od siebie inne. Po indywidualizmie następuje tworzenie członków i organów: tendencje pokrewne łączą się i występują jako moc: między tymi ogniskami mocy tarcie, wojna, rozpoznawanie sił wzajemnych, wyrównywanie, zbliżanie się, ustanowienie wymiany wydajności. W końcu: układ hierarchiczny.

1. Indywidua wyzwalają się;

2. rozpoczynają walkę, dochodzą do zgody co do „równych praw” (sprawiedliwość jako cel);

3. skoro to osiągnięto, rzeczywista nierówność sił występuje z wzmożonym oddziaływaniem — (albowiem na ogół panuje pokój i wiele drobnych ilości sił wytwarza już takie różnice, które dawniej równały się niemal zeru); teraz jednostki organizują się w grupy; grupy dążą do przywilejów i przewagi. Walka w formie łagodniejszej wrze na nowo.

Pragnie się wolności, póki się nie ma mocy. Skoro się ją posiadło, pragnie się przemocy; jeśli się tej nie osiąga (jeśli się jest za słabym do niej), pragnie się „sprawiedliwości”, to znaczy „równej mocy”.

338.

Zamaskowane rodzaje woli mocy:

1) Pragnienie wolności, niezależności, a także równowagi, pokoju, koordynacji. Również odosobnienia, „wolności myśli”. W formie najniższej: w ogóle wola istnienia, a także „instynkt samozachowawczy”.

2) Podporządkowanie się, żeby zadowolić wolę mocy większej całości: poddanie się, uczynienie się niezbędnym, pożytecznym dla tego, kto posiada władzę; miłość jako droga okolna do serca potężnych — żeby nad nimi zapanować.

3) Poczucie obowiązku, sumienie, pociecha imaginacyjna, iż się należy do rzędu wyższego niż ci, co rzeczywiście posiadają władzę; uznawanie takiej hierarchii, która pozwala sądzić także tych, którzy moc posiadają; potępianie samego siebie; wynajdywanie nowych tablic wartości (Żydzi: przykład klasyczny).

339.

W sprawie „machiawelizmu” mocy (machiawelizm nieświadomy). Wola mocy objawia się:

a) u uciśnionych, niewolników wszelkiego rodzaju jako wola „wolności”: zdaje się, iż samo wyzwolenie się jest celem (z punktu widzenia moralno-religijnego: „odpowiedzialnym być tylko przed swoim własnym sumieniem”; „wolność ewangeliczna” itd.);

b) u rodzaju silniejszego i do mocy dorosłego jako wola przemocy; jeśli zrazu bezskuteczna, ograniczająca się na woli „sprawiedliwości”, to znaczy do jednakowej ilości praw, jakie posiada rodzaj panujący (walka o prawa...);

c) w najsilniejszych, najbogatszych, najniezależniejszych, najmężniejszych jako „miłość ludzkości”, „ludu”, ewangelii, prawdy, Boga; jako współczucie; „poświęcenie siebie” itd.; jako przemożenie, porwanie za sobą, zabranie w swą służbę, jako instynktowne utożsamienie się z wielkim quantum189 mocy, której posiada się możność nadania kierunku: bohater, prorok, Cezar, Zbawiciel, Pasterz; (i miłość płciowa należy tutaj: pragnie ujarzmienia, wzięcia w posiadanie i wydaje się jakoby oddaniem. W gruncie rzeczy jest to tylko miłość do „narzędzia”, do „zakładu”, przekonanie, że to a to należy do nas, jako do kogoś, kto jest w stanie używać tego).

„Wolność”, „sprawiedliwość” i „miłość”!!!

340.

Niezdolność mocy: jej hipokryzja i przebiegłość: jako posłuszeństwo (podporządkowanie, duma obowiązku, moralność...); jako rezygnacja, oddanie się, miłość (idealizowanie, ubóstwianie rozkazodawcy, jako rekompensata i, pośrednio, jako samoprzemienienie); jako fatalizm, wyrzeczenie się; jako obiektywność; jako tyrania nad sobą (stoicyzm, asceza, „wyrzeczenie się osoby własnej”, „uświęcenie siebie”); jako krytyka, pesymizm, dręczenie; jako „piękna dusza”, „cnota”, „ubóstwianie siebie samego”, „na uboczu”, „wyzbyć się świata” itd. (przeodziewanie się niezdolności mocy w dédain190). Wszędzie wyraża się potrzeba wywierania jakiejkolwiek mocy lub zdobycia sobie przynajmniej na pewien czas pozoru mocy — jako upojenia.

Ludzie, pragnący mocy gwoli prerogatywom szczęścia, jakie moc zapewnia: partie polityczne.

Inni, pragnący mocy, nawet mimo widocznych strat i ofiar ze szczęścia i dobrobytu: ludzie ambitni.

Tacy wreszcie, którzy pragną mocy tylko dlatego, że wpadłaby w inne ręce, od których nie chcą być zależni.

341.

Sprostowanie pojęcia „egoizmu”. Jeśli się zrozumiało, w jakim znaczeniu „indywiduum” jest błędem i jak każda jednostka jest całym procesem w linii prostej (nie tylko przez „dziedziczność”, lecz sama przez się...), tedy jednostka zyskuje znaczenie niezmiernie wielkie. W niej to przemawia instynkt nieomylnie, gdzie ten instynkt słabnie, gdzie indywiduum szuka swej wartości dopiero w służbie dla innych, można z całą pewnością wnioskować, iż nastąpiło znużenie i zwyrodnienie. Altruizm skłonności, głęboki i bez tartiuferii, jest instynktem prowadzącym do stworzenia sobie przynajmniej drugiej wartości w służbie innych egoizmów. Najczęściej jednak jest tylko pozorny: krętą drogą do zachowania własnego poczucia życiowego, poczucia wartości.

342.

Miłość. Wejrzyjcie w to tylko: ta miłość, to współczucie kobiet — czy jest coś egoistyczniejszego?... I jeśli się poświęcają, jeśli poświęcają swą cześć, reputację, dla kogo się poświęcają? Dla mężczyzny? Czy raczej nie dla niepohamowanej żądzy? Są to akurat takie egoistyczne żądze: chociażby dla innych były dobroczynne i wdzięczność wywoływały...

Jak podobna hiperfetacja191 jednego szacowania może wszystko inne uświęcić!!

343.

Czym jest pochwała? — Pochwała i wdzięczność z powodu żniwa, sprzyjającej pogody, zwycięstwa, godów weselnych, pokoju — wszystkie te uroczystości wymagają podmiotu, względem którego wyładowuje się uczucie. Chce się, żeby wszystko, co się komuś przytrafia, było przez kogoś wyrządzone: chce się mieć sprawcę. Tak samo wobec dzieła sztuki: nie zadowalają się nim: chwali się autora. Czymże więc jest pochwała? Rodzajem wyrównania za otrzymane dobrodziejstwa, zwrot, zaświadczenie naszej mocy — albowiem pochwalający przytakuje, wydaje sąd, szacuje, sądzi: przyznaje sobie prawo, że może przytakiwać, że może honory rozdawać... Wzmożone poczucie szczęścia i życia jest także wzmożonym poczuciem mocy: pod wpływem tego człowiek chwali (pod wpływem tego wynajduje sprawcę i „podmiot” i szuka ich). Wdzięczność jako dobra zemsta: najściślej wymagana i pełniona, gdzie powinna być utrzymana w mocy równowaga i duma zarazem, gdzie najlepiej się zemstę wywiera.

344.

Wszystko, co pochodzi ze słabości, z wątpienia o sobie i niedomagania duszy, nie warte nic — i jeśli objawia się nawet w największym odtrącaniu dóbr ziemskich: albowiem jako przykład zatruwa życie... Spojrzenie kapłana, jego blade trzymanie się na stronie więcej wyrządziło szkody życiu, niż całe jego poświęcanie się przynosi korzyści: tego rodzaju usuwanie się oczernia życie...

345.

Że życie, zdrowie, cześć stawia się na kartę, jest skutkiem dumy i zalewającej woli rozrzutniczej: nie gwoli miłości ludzi, lecz ponieważ każde wielkie niebezpieczeństwo wyzywa naszą ciekawość w kwestii ilości naszej siły, naszej odwagi.

346.

„Życie poświęcić dla sprawy” — sprawia to wielkie wrażenie. Lecz życie poświęca się dla wielu rzeczy: każde uczucie oddzielnie i wszystkie razem pragną być zadowolone. Czy to jest współczucie czy gniew, czy też zemsta — to iż życie stawiano przy tym na kartę, nie zmienia wcale wartości. Ilu poświęciło dla pięknych kobiet swe życie — a nawet, co gorsza, swe zdrowie! Jeśli się posiada temperament, tedy instynktownie wybiera się rzeczy niebezpieczne: np. przygody spekulacji, jeśli się jest filozofem; lub immoralność, jeśli się jest cnotliwym. Jeden rodzaj ludzi nie chce nic ryzykować, inny ryzykować pragnie. Jesteśmyż my inni gardzicielami życia? Przeciwnie, instynktownie szukamy życia spotęgowanego, życia pośród niebezpieczeństw... Przez to, powtórzmy raz jeszcze, nie chcemy być cnotliwsi od innych. Pascal np. nie chciał ryzykować nic i pozostał chrześcijaninem: to było, być może, cnotliwie.

347.

Uczucia życzliwości, miłosierdzia, dobrotliwości doszły do czci, zgoła nie gwoli korzyściom, jakie z nich wypływają, lecz ponieważ są stanami dusz bogatych, które mogą oddawać z siebie i wartość swoją noszą jako poczucie pełni życia. Spojrzyjcie dobroczyńcy w oczy! Jest to zupełnie co innego niż zaparcie się siebie, niż nienawiść swego moi192 niż „paskalizm”.

348.

Co się staje z człowiekiem, który stracił powody bronienia się i napadania? Co pozostaje z jego uczuć, jeśli utracił te, które są jego osłoną i bronią zaczepną?

349.

„Wola mocy” do tego stopnia jest znienawidzona w epokach demokratycznych, że cała ich psychologia zdaje się być skierowana ku jej umniejszeniu i oczernieniu. Typ wielkiego ambitnika: takim musi być Napoleon! I Cezar! I Aleksander! Jak gdyby ci właśnie nie byli największymi gardzicielami czci!...

I Spencer wywodzi nam, iż dąży się do mocy, żeby zażywać rozkoszy, które są do rozporządzenia dla potężnych — pojmuje on to dążenie do mocy jako wolę rozkoszy, jako hedonizm!...

350.

Mimowolna naiwność takiego La Rochefoucauld, który przypuszcza, że wypowiedział coś śmiałego, niezależnego i paradoksalnego — wówczas „prawda” w rzeczach psychologii była czymś, co wzbudzało zdziwienie — na przykład: „les grandes âmes ne sont pas celles qui ont moins de passions et plus de vertus que les âmes communes, mais seulement celles qui ont de plus grands desseins193”. Wprawdzie John Stuart Mill (który nazywa Chamforta szlachetniejszym i filozoficzniejszym La Rochefoucald’em wieku osiemnastego) widzi w nim tylko najbystrzejszego obserwatora wszystkiego tego w duszy ludzkiej, co sprowadza się do „zwykłego egoizmu” i dodaje: „duch szlachetny nigdy nie zgodzi się na to, żeby sobie nałożyć długotrwałe rozważanie pospolitości i niskości, chyba, żeby wykazać, jak zgubnym wpływom wielki umysł i szlachetność charakteru umie zwycięsko się oprzeć”.

351.

Pożytecznymi są wszystkie uczucia społem, jedne wprost, inne pośrednio; ze względu na pożytek zgoła niemożliwa ustanawiać jakiegokolwiek następstwa wartości — chociaż z pewnością, według miary ekonomii, wszystkie siły w naturze społem są dobre, tj. pożyteczne i z nich wypływa tak wiele straszliwej i nieodwołalnej fatalności. Co najwyżej można by było rzec, że uczucia najpotężniejsze są też najcenniejsze: w tym znaczeniu, że nie ma większych źródeł siły.

352.

Co się nazywa pożytecznym, zupełnie zależy od zamiaru, „w jakim celu?”; zamiar znowu jest zupełnie zależny od stopnia mocy: przeto utylitaryzm nie jest doktryną zasad, lecz skutków i absolutnie nie można uczynić go obowiązującym dla wszystkich.

353.