Wola mocy - Friedrich Nietzsche (czytaj książki .txt) 📖

to do zrozumienia, jeszcze dziś papież zaleca cesarzowi chińskiemu chrześcijańską propagandę.

Przyłącza się tu jeszcze i to, że uwodzicielska siła ideału chrześcijańskiego najmocniej działała może na takie natury, które lubią niebezpieczeństwa, przygody i przeciwieństwa, które lubią wszystko, przy czym ryzykują siebie samego, ale przy czym można osiągnąć non plus ultra uczucia mocy. Proszę wyobrazić sobie świętą Teresę wśród heroicznych instynktów jej braci: chrześcijanizm objawia się tam jako pewna forma wyuzdania woli, siły woli, jako jakaś donkiszoteria heroizmu...

156.

Przychodzi czas, w którym musimy zapłacić za to, że przez dwa tysiące lat byliśmy chrześcijanami: tracimy środek ciężkości, który pozwalał nam żyć — od dłuższego czasu nie wiemy, co począć. Raptownie rzucamy się w wręcz przeciwne oceny wartości, z tą ilością energii, jaką wytworzyło właśnie takie krańcowe przecenianie człowieka w człowieku.

Teraz wszystko jest na wskroś fałszywe, wszędzie „wyrazy” pomieszane, słabe lub egzaltowane:

a) próbuje się jakiegoś ziemskiego rozwiązania, ale w tym samym sensie, mianowicie w sensie ostatecznego tryumfu prawdy, miłości, sprawiedliwości (socjalizm: „równość osobista”);

b) próbuje się również zachować ideał moralności (pierwszeństwo czynów nieegoistycznych, zaparcia się siebie, zaprzeczenia woli);

c) próbuje się zachować nawet „tamten świat”: chociażby tylko jako antylogiczne x: ale zaraz wykłada się je tak, że można wyciągnąć zeń pewien rodzaj metafizycznej pociechy w starym stylu;

d) próbuje się wyczytać z wydarzeń boskie kierownictwo w starym stylu, porządek rzeczy, który nagradza, karze, wychowuje, wiedzie do lepszego;

e) jak poprzednio, tak i teraz wierzy się w dobro i zło: tak iż zwycięstwo dobra, a pokonanie zła odczuwane jest jako zadanie (to jest angielskie: typowy przykład przedstawia płytka głowa John Stuarta Milla);

f) pogarda dla „naturalności”, żądzy, dla ego: usiłowanie pojmowania nawet najwyższej duchowości i sztuki jako następstwa jakiegoś wyzucia się z osobistości i jako désintéressement:

g) pozwala się kościołowi wciąż jeszcze wciskać się we wszystkie istotne przeżycia i główne punkty w życiu jednostki, aby je uświęcić, nadać im sens wyższy: wciąż jeszcze mamy „państwo chrześcijańskie”, „małżeństwo chrześcijańskie”.

157.

Należy rozważyć: jak dalece wciąż jeszcze istnieje zgubna wiara w opatrzność boską — ta najbardziej paraliżująca rękę i rozum wiara, jaka kiedykolwiek była; jak dalece pod formułami: „natura”, „postęp”, „udoskonalenie”, „darwinizm”, jak dalece pod przesądem, iż istnieje pewna łączność między szczęściem i cnotą, między nieszczęściem i winą wciąż jeszcze wegetuje chrześcijańskie założenie i interpretacja. To niedorzeczne zaufanie do przebiegu rzeczy, do „życia”, do „instynktu życia”, ta rezygnacja poczciwiny, która mniema, że byle każden82 czynił, co jest jego obowiązkiem, wszystko pójdzie dobrze — coś podobnego ma sens tylko wtedy, jeśli się przypuszcza jakieś kierownictwo wszystkim sub specie boni83. Nawet fatalizm, nasza teraźniejsza forma filozoficznej wrażliwości jest jeszcze następstwem owej najdawniejszej wiary w zrządzenie boskie, następstwem nieświadomym: mianowicie jak gdyby nie od nas właśnie zależało, w jaki sposób wszystko idzie — (jak gdyby wolno nam było pozostawić wszystko tak, jak się toczy: każden z osobna to tylko modus absolutnej rzeczywistości).

158.

Bardziej ukryte formy kultu dla chrześcijańskiego ideału moralnego. Zniewieściałe i tchórzliwe pojęcie: „natura”, które wprowadzili sentymentalni wielbiciele natury (z dala od wszelkich instynktów dla rzeczy strasznych, nieubłaganych i cynicznych nawet w „najpiękniejszych” widokach); rodzaj próby wyczytania z natury owej moralno-chrześcijańskiej „ludzkości” — pojęcie natury, stworzone przez Rousseau, jakoby „natura”, wolność, dobroć, niewinność, słuszność, sprawiedliwość było to samo — zawsze kult chrześcijańskiej moralności na dnie. Zebrać ustępy, wskazujące, co właściwie poeci czcili, np. w górach wysokich itd. Co Goethe chciał w niej widzieć — dlaczego czcił Spinozę. Zupełna nieznajomość założeń tego kultu...

Zniewieściałe i tchórzliwe pojęcie „człowiek” à la Comte i Stuart Mill, o ile się da, czynione nawet przedmiotem kultu... Jest to zawsze znowuż kult moralności chrześcijańskiej pod nową nazwą... Wolnomyśliciele, np. Guyau.

Zniewieściałe i tchórzliwe pojęcie „sztuka” jako współczucie dla wszystkiego, co cierpi, co jest upośledzone (nawet historia jest taką, np. Thierry’ego): jest to zawsze znowuż kult chrześcijańskiego ideału moralnego.

A teraz jeszcze i cały ideał socjalistyczny: nic, jak tylko prostackie niezrozumienie chrześcijańskiego ideału moralnego.

159.

Stan korupcji. Należy pojąć łączność wzajemną wszystkich form korupcji, nie zapominając przy tym o korupcji chrześcijańskiej (Pascal jako typ); również o socjalistyczno-komunistycznej korupcji (będącej następstwem korupcji chrześcijańskiej; z punktu widzenia wiedzy przyrodniczej najwyższa koncepcja ustroju społecznego, wymyślona przez socjalistów jest najniższą w hierarchii społeczeństw); korupcja tkwiąca w pojęciu „tamtego świata”: jak gdyby oprócz świata rzeczywistego, tego, w którym wszystko powstaje i mija, był jeszcze świat istnienia niezmiennego.

Tutaj nie powinno być żadnej ugody: tutaj trzeba wyplenić, zniszczyć, walczyć — chrześcijańsko-nihilistyczną miarę wartości trzeba zewsząd jeszcze wyciągnąć i zwalczać ją pod wszelką maską... wyciągnąć ją np. z teraźniejszej socjologii, z teraźniejszej muzyki, z teraźniejszego pesymizmu (wszystko formy chrześcijańskiego ideału wartości).

Albo jedno, albo drugie jest prawdą: prawdą, to znaczy tutaj, że podnosi typ człowieka...

Kapłan, duszpasterz jako formy istnienia zasługujące na pogardę. Całe wychowanie jest dotychczas bezradne, bez oparcia, bez ciężaru, obarczone sprzecznością wartości.

160.

Co zostało zepsute przez nadużycie ze strony kościoła:

1) ascetyzm: zaledwie że się ma odwagę do tego, by wydobyć na jaw jego pożyteczność i niezbędność, jako narzędzia do wychowania woli. Nasz niedorzeczny świat wychowawców, któremu „użyteczny sługa państwa” przyświeca, jako schemat regulujący, mniema, iż można poprzestać na „nauczaniu”, tresurze mózgu; brak mu nawet wyobrażenia o tym, że wpierw trzeba czegoś innego — mianowicie wychowania siły woli; składa się egzaminy ze wszystkiego, jeno nie z rzeczy głównej: czy potrafi się chcieć, czy może się przyrzekać: młodzieniec staje się skończonym84, nie mając choćby tylko pytania, choćby tylko ciekawości co do tego najwyższego problematu wartości swej natury;

2) post: pod każdym względem — także jako środek do zachowania zdolności subtelnego rozkoszowania się wszystkimi dobrymi rzeczami (np. od czasu do czasu nie czytać, nie słuchać żadnej muzyki, nie być miłym; trzeba mieć dni postu także i dla swojej cnoty);

3) „klasztor”: czasowe odosobnienie się wraz z nieugiętym nieprzyjmowaniem np. listów; rodzaj najgłębszego rozpamiętywania i odnalezienia siebie samego, które chce zejść z drogi nie „pokusom”, lecz „dopływom”: wystąpienie z wiercącego się w kółko środowiska; stanie na uboczu z dala od tyranii podniet, skazującej nas na wydawanie siły tylko w reagowaniu i nie pozwalającej nagromadzić się jej aż do samorzutnego działania (proszę przyjrzeć się z blizka naszym uczonym: myślą oni jeszcze tylko reaktywnie, tzn. muszą oni wpierw czytać, aby myśleć);

4) święta. Trzeba mieć grubą skórę, żeby obecności chrześcijan i wartości chrześcijańskich nie odczuwać jako ciśnienia, pod którym wszelki właściwie świąteczny nastrój diabli biorą. W pojęciu święta mieści się: duma, junactwo, swawola; szyderstwo ze wszelkiego rodzaju powagi i poczciwości; boskie przytakiwanie sobie wskutek żywotnej pełni i doskonałości — same stany wewnętrzne, którym chrześcijanin absolutnie nie może przytaknąć. Święto jest poganizmem par excellence85.

5) brak odwagi wobec własnej natury: strojenie się w kostium „moralny”. Że nie potrzebuje się żadnej formuły moralnej, aby pochwalić w sobie jakiś afekt, jest to miarą, o ile ktoś może przytaknąć swej naturze — miarą jak wiele lub jak mało musi się uciekać do moralności...

6) śmierć.

161.

Nie powinno się nigdy przebaczyć chrześcijanizmowi, że zniszczył takich ludzi jak Pascal. Nie powinno się nigdy przestać zwalczać w chrzęścijanizmie właśnie tego, że ma wolę po temu, by łamać akurat dusze najsilniejsze i najwytworniejsze. Nie powinno się zaznać spokoju, dopóki to jedno nie jest jeszcze doszczętnie zburzone: ideał człowieka wynaleziony przez chrześcijanizm, jego wymagania stawiane człowiekowi, jego „tak” i jego „nie” w stosunku do człowieka. Cała niedorzeczna reszta chrześcijańskiej bajki: przędzalni pojęć i teologii, nic nas nie obchodzi; mogłaby ona być jeszcze tysiąc razy niedorzeczniejszą, a nie podnieślibyśmy nawet jednego palca przeciwko niej. Ale zwalczamy ów ideał, który ze swoją chorobliwą pięknością i pokusą niewieścią, ze swoją tajemną wymową potwarcy przytakuje wszelkiemu tchórzostwu i wszelkiej próżności dusz znużonych — a i najsilniejsi mają chwile znużenia — jak gdyby wszystko to, co w takich chwilach najpożyteczniejszym i najpożądańszym wydawać się może: ufność, prostoduszność, skromność, cierpliwość, miłość do równych sobie, poddanie się, oddanie się Bogu, rodzaj wyprzężenia i uwolnienia ze służby całego swego „ja”, było także i samo przez się najpożyteczniejszym i najpożądańszym: jak gdyby ta mała, skromna, potworna duszyczka, to cnotliwe zwierzę przeciętne i owca stadna, „człowiek”, miała nie tylko pierwszeństwo przed silniejszym, źlejszym86, pożądliwszym, zuchwalszym, rozrzutniejszym i przeto stokroć bardziej narażonym gatunkiem człowieka, lecz jak gdyby stanowiła właśnie dla człowieka w ogóle ideał, cel, miarę, najwyższe pragnienie. To wyniesienie ideału było dotychczas najniesamowitszą pokusą, na jaką człowiek był wystawiony: albowiem przezeń groził upadek osobnikom stanowiącym tężej udane wyjątki i szczęśliwe wypadki, tym, w których wola mocy i dążenie do wzrostu całego typu człowieka czyni krok naprzód; przez wartości tego ideału miał być podkopany u korzenia wzrost owych więcej niż ludzi, którzy gwoli swoim wyższym wymaganiom i zadaniom biorą dobrowolnie także i niebezpieczniejsze życie (wyrażając się językiem ekonomii: wzrost kosztów przedsiębiorstwa w równie wielkim stopniu jak i nieprawdopodobieństwa udania się). Co zwalczamy w chrześcijanizmie? To, że chce on złamać silnych, że chce ich onieśmielić, że chce wyzyskać ich złe godziny i chwile znużenia, ich dumną pewność siebie przekręcić na niepokój i niedolę sumienia, że instynkty wytworne umie czynić jadowitymi i chorymi, aż ich siła, aż ich wola mocy wstecz się obraca, aż się przeciwko sobie samej zwraca — aż silni niszczeją z wyuzdania samopogardy i złego obchodzenia się z sobą: ów okropny rodzaj upadku, którego najsłynniejszym przykładem jest Pascal.

162.

Dotychczas atakowano chrześcijanizm zawsze w sposób fałszywy, nie zaś tylko nieśmiały. Dopóki moralność chrześcijańska nie będzie odczuwana jako gardłowa zbrodnia względem życia, obrońcy chrześcijanizmu mogą być pewni wygranej. Pytanie co do samej tylko „prawdy” chrześcijanizmu, dotyczące bądź istnienia Boga, bądź historyczności legendy o jego powstaniu, nie mówiąc już wcale o chrześcijańskiej astronomii i przyrodoznawstwie — jest sprawą całkiem podrzędną, dopóki pytanie co do wartości moralności chrześcijańskiej nie jest poruszone. Czy warta jest coś moralność chrześcijańska, czy też jest ona hańbą i sromotą mimo wszelkiej świętości sztuk uwodzicielskich? Dla problematu prawdy istnieją wszelkiego rodzaju kryjówki i jednostki najbardziej wierzące mogą się w końcu posługiwać logiką jednostek najbardziej niewierzących, by zjednać sobie prawo do potwierdzania pewnych rzeczy — jako niezbitych, jako będących poza środkami wszelkiego zbijania (ten fortel zwie się np. krytycyzmem Kanta).

163.

Uważam chrześcijanizm za najzgubniejsze kłamstwo uwodzicielskie, jakie dotychczas istniało, za wielkie kłamstwo nieświęte: odrostki i wysypki jego ideału wydobywam na jaw jeszcze i spod wszelkiego możliwego przebrania, odpieram wszelkie połowiczne i częściowe stanowiska względem niego — zmuszam do walki z nim.

Moralność ludzi małych jako miara rzeczy: jest to najobrzydliwsze zwyrodnienie, jakim kultura dotychczas poszczycić się może. I ten rodzaj ideału zawieszony stale nad ludzkością, jako „Bóg”!!

164.

Ani przez godzinę w mym życiu nie byłem chrześcijaninem: wszystko, com widział jako chrześcijanizm, uważam za dwuznaczność słów, zasługującą na wzgardę, za rzeczywiste tchórzostwo przed wszelkimi potęgami, jakie zresztą panują...

Chrześcijanie, uznający powszechną służbę wojskową, parlamentarne prawo głosowania, kulturę gazet — a wśród tego wszystkiego mówiący o „grzechu”, o „zbawieniu”, o „tamtym świecie”, o „śmierci na krzyżu” — jakże można wytrzymać w takiej niechlujnej gospodarce!

165.

Chrześcijanizm. Czyj stosunek do chrześcijanizmu staje się dzisiaj dla mnie dwuznacznym, temu nie podaję ani małego palca żadnej z moich obu rąk. Na tym punkcie istnieje tylko jedna prawość: bezwarunkowe „nie”, „nie” ze strony woli i czynu... Kto potrafi wskazać mi jeszcze coś, przeciwko czemu byłoby więcej zbijających zarzutów, coś, co byłoby tak ostatecznie zasądzone przez wszystkie wyższe uczucia wartości, jak jest nim chrześcijanizm? Rozpoznanie w nim pokusy jako pokusy, poznanie w nim wielkiego niebezpieczeństwa, drogi do nicości, która umiała przedstawić się jako droga do boskości, rozpoznanie tych „wartości wieczystych” jako wartości oczerniających — czyż nie to stanowi naszą dumę, czyż nie to wyróżnia nas wobec dwóch tysiącoleci87?...

166.

Odwrócenie hierarchii. Pobożni fałszerze, kapłani stają się wśród nas czandalami88 — zajmują oni stanowisko szarlatanów, olejkarzy, fałszerzy monet, czarowników: uważamy ich za niszczycieli woli, za wielkich potwarców życia, żądnych zemsty nad nim, za buntowników między upośledzonymi. Z kasty służących, z sudrasów uczyniliśmy nasz stan średni, nasz „lud”, to, w czyim ręku znajduje się władza rozstrzygania w polityce.

Natomiast górą jest dawniejszy czandala: na czele są bluźniący Bogu, immoraliści, wszelkiego rodzaju włóczęgi, artyści, żydzi, grajkowie — w istocie wszystkie okrzyczane klasy ludzi — wznieśliśmy się na stanowisko rzemiosł zaszczytnych, co więcej, my oznaczamy, co jest za szczytem na ziemi, „wytwornością”... My wszyscy jesteśmy dzisiaj orędownikami życia. My immoraliści jesteśmy dzisiaj najsilniejszą władzą: inne wielkie władze potrzebują nas... my konstruujemy świat wedle swego obrazu.

Pojęcie czandali przenieśliśmy na kapłanów, na tych, którzy głoszą naukę o tamtym świecie, oraz na zrośnięte z nimi społeczeństwo chrześcijańskie z dodatkiem wszystkiego, co