Dziecko przez ptaka przyniesione - Andrzej Kijowski (nowoczesna biblioteka szkolna TXT) 📖

tak krzyczał dziadek u bram zam­ku i gdzieś tam poszedł dyskutować, kłócić się, pro­sić... My zaś z Dubielem cicho stali — fagas z policji poszedł sobie, już niepotrzebny. Więdły róże na koźle, Dubiel sapał i klął, a konie potrząsały łbami, jakby się dziwiąc awanturze.

Wrócił dziadek, czerwony, jakby go trafić miał szlag lada chwila. Powiedział tylko:

— W dół, do domu — i na poduszkach się rozwalił już nie zważając na ich biel.

Po drodze kazał wstąpić do Hawełki, pociągnął ru­mu i bełkotał:

— Gadałem z nim. Panie Marszałku, mówię, jak to... Najpierw tamto, teraz znowu... Za co mnie pan tak prześladujesz, co pan masz do mnie? Ja tobie w drogę nie chcę wchodzić, pan mi też nie wchodź. A on mi na to: — „Pamiętam, panie Teofilu, pamiętam, dzielny był ułan... I konie ładne. Ale trudno — te moje adiutanty... I policja. Następny raz pojadę z panem”. Tak mi po­wiedział — krzyczał dziadek i śpiewał piosnkę o in­dorze.

Co do mnie własną wersję miałem, tę najpiękniej­szą, bo prywatną. I tak jest z każdym wydarzeniem — o żadnym przecie nic pewnego nikt nie orzeknie, bo w każdym udział ma fałszerstwo, które je zmienia i rozwija, jak to pisarz z powieściami czyni: życie się składa z opowiadań, które nawzajem sobie prze­czą.

Klęskę więc poniósł dziadek — ja wygrałem. Jego od bramy odpędzono — ja przejechałem razem z wo­dzem przez całe miasto i defiladę kawalerii wraz z nim przyjąłem; mnie krzyczano „niech żyje” — dziadka wyśmiano w mieście i w domu. Zamówień w dalszym ciągu brakło, konie wciąż żarły, a furmani sarkali w głos i pili w sztok. Dziadek zrywał się gniewnie, laskę chwytał, gdy do biura doleciał ich chóralny śpiew. Radziłem wtedy:

— Zostaw, dziadku. Niech sobie piją. Gdy przestaną, nasz zakład rzucą i pójdą precz poszukać pracy rze­czywistej. Skłonność do pracy i porządku dobra jest wtedy, gdy potrzebna dla celów wyższych, naszych — znaczy. Te same cele mogą lenistwo zmienić w cnotę, pijaństwu nadać wartość czynu.

Siadał dziadek, wzdychał i weksle tylko podpisywał pod zastaw parcel i budynków. Ja żołnierzyków moich stawiałem w szeregi, w czwórki łamałem i ósemki, i tyraliery rozwijałem przeciwko kapciom starowiny. Potem ich palcem przewracałem, kazałem leżeć jak zabitym, aż im na powrót wstawać każę, i w pole lecieć z krzykiem „hurra”.

Pewnego dnia zapukał ktoś do naszych drzwi.

— Wejść — mruknął dziadek, a ja zamarłem: „Klient”?

Tak, jakiś szewc z dzielnicy Podgórz, zza Wisły.

Lekko pijany i radosny tak przedstawiał swoją prośbę:

— Panie, wydaję córkę za doktora (nazwisko ja­kieś z dumą podał), może pan zna? Wesele, panie, takie będzie, jakiego Kraków nie pamięta. Dwunastu księży zamówiłem i męski chór Leć pieśni w dal. Pająki wszystkie mi zapalą, położą kokos wzdłuż kościoła, kwiaty kupiłem z firmy Freege, kucharzy wziąłem od Pollera, wino od Grossa, piwo od arcyksięcia z Żywca, od Baczewskiego skrzynie dwie, suknie z we­lonem aż z Warszawy. Pieniądze mam, pieniądze daję, bo tylko w życiu jeden raz człowiek się żeni i umiera. Tak czy nie?

— Tak — odrzekł dziadek jasnym głosem, bo spo­tkał przecie znów człowieka, który wyznawał jego wiarę w piękno i wartość ceremonii, a na tej wierze sto lat z górą nasz zakład stał.

— Teraz mi jeszcze koni trzeba. Białą karetę chcę dla córki z atłasem w środku. Furmani mają być w cylindrach, wszystkie powozy, jakie masz pan w szo­pie, daj, bo rodzina liczna. Kopyta koniom niech się świecą, jak... wiesz pan co. Ja się na szczegółach znam.

— Tak — odrzekł dziadek i kapciem tupie, boć to się jego spełnia sen o obyczaju nieginącym. A szewc bełkoce:

— Teraz to, panie, ludzie autami tylko jeżdżą, bo mówią „postęp”...

— Jaki tam postęp — dziadek rzecze — choroba taka.

— Święte słowa — wykrzyknie szewc. — Auto, panie, to jest fabryczny but na jeden sezon, a co ręka to ręka.

— Co koń to koń!

— A toś mi brat! Pisz pan w księdze zamówienie na córki ślub i wnuków chrzciny — z góry płacę. I pogrzeb konny też chcę mieć! Pisz pan, gotówkę na stół kładę.

Wtedy krzyknąłem „nie!” spod stołu. Umilkli obaj, zgłupiał szewc, dziadek pod biurko zajrzał.

— Hę? — spytał.

Wyszedłem, ubranie otrzepałem z prochu i rze­kłem:

— Nasz zakład pana nie obsłuży.

— Co to? Dlaczego? Odkąd to jajo kurą rządzi?

— Jajo, mój panie, czyli skutek, jest dla przyczyny tym, czym jest pożar dla zapałki, albo tym, co dla słowa — głupiego nawet — jego sens. Kura nie wie, co zniesie, ani zapałka, co zapali, ani słowo nie wie, w co się obróci, a dziadek tyle wie o wnuku, ile ka­mień na ślepo wyrzucony może rozumieć, dokąd leci i co rozbije. — Tak powiedziałem.

— Że jak? — zapytał szewc, gniotąc melonik.

— Cicho, dziecko — rzekł niepewnie dziadek. — My tu o interesach.

— Ja też, dziadku. Ty do grobu schodzisz, a ja o zakład muszę dbać, bo go wkrótce odbiorę z twoich rąk.

— Ależ gotówką pan szewc płaci!

— Gotówką! — z mocą krzyknął szewc.

— I zamówienie składa dożywotnie! Na ślub, na chrzest, na pogrzeb własny i rodziny!

— Całej rodziny! — potwierdził wyśniony intere­sant.

— A za nim pójdą inni!

— Pójdą! Namówię szewców, cholewkarzy i pośród krawców wpływy mam — całe rzemiosło murem sta­nie i koniom przywróci cześć.

— Nas to nie interesuje — potwierdziłem stanow­czo. — Plany mamy inne. Skończona rozmowa. Idź pan z Bogiem. Nasz zakład nie dla szewskich uciech.

— Że jak? — ryknął szewc. — Że hę? Że nie dla... A to, panie... Pfe. Ech! To tak... Powiem w mieście. W mieście powiem. W cechu. W rzemieślniczej izbie powiem. W magistracie. Do gazety, panie, podam. I do sądu. Za obrazę, panie, czci. Za klienta poniżenie. Jajo rządzi. Skutek, mówi. Ja ci, panie, skutek sprawię, o sku...

Zatchnął się i poszedł sobie, a na schodach jeszcze gorzej klął.

Dziadek siedzi, marszczy brwi, patrzy we mnie jak w upiora.

— Coś narobił? — pyta wreszcie — ja ci... ja cię... Do schroniska oddam, won wypędzę, jeśli mnie nie trafi szlag! Wody! — ryknął i — trzymajcie, bo zabiję.

Wpadły ciotki, wodę niosą, krzyczą, płaczą, dziadka cucą i wachlują, a ja do zabawek wracam.

Do wieczora rwetes w domu. Dziadek rzęził, nogi skurczał i rozkurczał. Wezwano lekarza, by mu upu­ścił krwi wzburzonej, a do mnie przyszedł doktór Kraft, szybko wezwany telefonem:

— Nasz mały zrobił dziwną rzecz! — krzyczała ciotka do słuchawki.

Wszedł z uśmiechem do mego pokoju, usiadł i przez chwilę w milczeniu patrzał, jak się bawię. Ja fortece budowałem z kamiennych klocków; wysoko w górę wynosiłem mury i wieże, a gdy już gmach tracił rów­nowagę, zaczynał chwiać się i rozpadać, brałem do ręki byle przedmiot — piórnik, piłeczkę lub panto­fel — i łup! z daleka w środek gmachu, i śmiech perlisty mój rozbrzmiewał, kiedy kamienie spadające toczyły się, skakały z hukiem, nawzajem pchając się i krusząc.

— Ślicznie się bawisz — rzekł z uznaniem znawca zaburzeń rozwojowych. Kopnąłem resztę klocków nogą i na podłodze w kucki siadłem.

— Co wolisz, powiedz, burzyć czy budować?

— Jedno bez drugiego sensu nie ma.

— Budujesz przecież, żeby stało.

— Kto inny zburzy, jeśli nie ja.

— Ach, tak, prawda... A co ostatnio ci się śniło?

— Różnie: jazda pociągiem, lot ślizgowy, klucze, patyki i kieszenie.

— A co najczęściej? Jakiś może sen szczególnie uporczywy, który cię męczy, przed którym chciałbyś uciec, skryć się?

Pomyślałem chwilę i spuściłem głowę.

— No? Pomyśl dobrze i nic nie kryj. Wszak jestem twoim przyjacielem.

— Panie doktorze — głos mi zadrżał.

— Słucham, dziecko.

— Mam taki sen, o którym nigdy nie mówiłem — nawet sobie samemu, jak gdybym go chciał skryć gdzieś głębiej, zepchnąć jakby na dno samo.

— O, właśnie — zatarł ręce doktór, a mnie zwil­gotniały oczy, bom nagle pojął me cierpienie i to, że mówiąc ulżę sobie:

— Śni mi się jakaś — jakby — bliskość.

— Ciemna?

— Bardzo ciemna i wielka.

— Chmura?

— Nie wiem. Może być chmura, woda, cień czy zwierzę wielkie, lub osoba.

— Twarz widzisz?

— Nigdy.

— Słyszysz głos?

— Nadchodzi w ciszy.

— Boisz się?

— Tak, lecz pragnę także.

— Krzyczysz wtedy, czy chcesz uciekać?

— Milczę i czekam, i nie chcę tylko, aby ktoś wi­dział to spotkanie moje z idącą chmurą czy postacią.

— Chcesz się bronić, czy sam masz jakieś złe za­miary?

— Chcę zrobić naprzód jeden krok.

— Aby się poddać?

— Aby spotkać.

— I budzisz się?

— Właśnie wtedy, gdy ruszam, aby pójść naprze­ciw.

— Dużo przebywaj na powietrzu.

— Będę się starał.

— Na noc nie jadaj nic ciężkiego.

— Lekki rosołek i dwa jajka, to wszystko, co do ust biorę wieczorną porą.

— Nie patrz do studni.

— Z dala ją mijam.

— I nie myśl dużo w samotności.

— Postaram się nie myśleć wcale.

— A powiedz...

— Słucham pana?

— Jak wytłumaczysz to, coś dziadkowi dzisiaj zro­bił? Figiel taki?

— O, nie.

— Więc co to było?

— Właśnie ten krok.

— Na jawie też tę bliskość czujesz? Tę chmurę, wodę, cień czy kogoś, kto idzie — groźny, upragniony?

— Właśnie na jawie,

— Nie przez sen?

— O snach nie było mowy wcale.

— Jak to? O sny przecież pytałem ciebie i tyś o snach mi opowiadał.

Wybuchnąłem śmiechem:

— A tośmy się nie zrozumieli! Ha, ha!

— Dziecko — powiedział wstając z krzesła — dzie­cko, ty uważaj.

— Będę uważał, proszę pana, będę uważał, zanim zrobię krok.

Odszedł głową trzęsąc. A ja do klocków powró­ciłem.

Nazajutrz, w godzinach urzędowych, zajęliśmy obaj zwykłe nasze miejsca: dziadek w fotelu, ja pod biur­kiem. Nikt z nas nie wyrzekł ani słowa, jakby nie było tych wydarzeń z dnia poprzedniego. Późnym wieczorem, kiedy dziadek pod kompresami wypoczy­wał, a mnie zapędzono spać, narady trwały w całym domu i konsultacje między piętrami. Przede mną kry­to się starannie, a ja nie usiłowałem nawet podsłuchać szeptów. Znałem ich przedmiot bez słuchania: o mnie chodziło i o dziadka — o dziadka ubezwłasnowolnie­nie i o to, aby wnuka oddać do domu dla niezwykłych dzieci. Był taki ponoć gdzieś za miastem, doktór Kraft nad nim pieczę sprawiał i on chyba tę myśl rzucił rodzinie. Byliśmy obaj zagrożeni: ja i dziadek; obu czekała nas rozprawa.

A był to wtorek, dzień jałmużny, przez pamięć na świętego patrona biednych, Antoniego z Padwy, któ­remu poświęcony był ten dzień tygodnia. W każdy wtorek biuro dziadka otwarte było przez godzinę dla biedoty, którą u wejścia witał gipsowy posąg ich patrona. Święty Antoni był młodziutki, różane było jego liczko, a łysą pałkę zdobił tylko wianuszek ciem­nych włosów. Na sobie miał brązowy habit białym przepasany sznurem, spod którego wyglądały bose stopki w cienkich trepkach. Na ręce Święty trzymał Dziecko, w drugiej dłoni krągłą bułkę. Bułki takie leżały w koszu od bielizny, u stóp Świętego ustawio­nym, i każdy sobie brał po jednej, i pocałunek skła­dał przy tym na tej figurce kolorowej; potem do kan­celarii wkraczał, gdzie właściciel czekał za biurkiem, aby osobiście wręczyć wtorkowy grosz, czyli złotówkę. I ja spod biurka wyłaziłem, aby dziadkowi pomóc. Otwierałem rulony z bankowymi pieczęciami i zło­tówki układałem w stosy. Wchodzili z ukłonem i Boga chwalili, i grosz przyjmowali z powagą jak hostię, do rąk się schylali pana właściciela, a ten dłonie skry­wał wołając „nie trzeba”. Przyrzekali modlitwę o zdrowie i długie życie dobrodzieja, o szczęście dla wnuczka i firmy pomyślność. I dom opuszczali, szu­rając trepami, drewniakami stukając, kulami, laska­mi — dziadkowie w kapotach i babki w chuścinach.

Wśród nich było trochę wariatów, znanych w ca­łym mieście. Skrzypek był jeden, co ulicami masze­rował w krakowskim, regionalnym stroju, w brudnej sukmanie i w czapce czerwonej z oskubanym piórem pawim; długi był, chudy i niemowa — bełkotał tylko coś, kiedy złotówkę swą odbierał i skrzypki pod pod­bródek wciskał, aby nam grać.

— Nie trzeba! — krzyczał wtedy dziadek — idź sobie z Bogiem.

U kolan plątał mu się karzeł z bębenkiem, także w sukmanie i w krakusce. Ten nie mówił, tylko w bębenek swój uderzał cienką pałeczką, kiedy mu dziadek trybut wręczał.

Dama jedna przychodziła, którą dziadek żartobliwie nazywał panią prezesową. Na głowie miała dziwną banię z czarnej, lśniącej słomki, w kształcie hełmu; jej twarz porastał ciemny włos i brodawki ją zna­czyły, do których miałem dziwny wstręt — dziwny, bo ostatecznie cóż wstrętnego w tych czarnych i kos­matych kropkach; płaszcz zrudziały, niegdyś czarny, do samych kostek, jak duchowna suknia — a na rę­kawie, prawym chyba, opaskę miała szaro-rdzawą. Basem do dziadka przemawiała ta czarna dama:

— Lecę — wołała już od progu — nie czuję nóg i tchu mi brak. Zebranie zaraz się zaczyna, czekają na mnie, a ja tu...

— Dobrze, dobrze — mówił dziadek i złotówkę da­mie dawał, odwracając nos na stronę, bo damę było trochę czuć.

— Bóg zapłać, dzięki — odkrzykiwała prezesowa, chowając pieniądz do woreczka — w imieniu moich biednych sierot wojennych, w imieniu moich wdów po więźniach oraz powodzian z Podkarpacia.

— Dobrze, już dobrze — machał dziadek rękami.

Z hukiem wchodził profesor Józek (tak go zwano, bo gdy był zdrowy, uczył w szkole). Gruby plik sta­rych gazet niósł pod pachą, laską stukał, wymachi­wał, krocząc długim korytarzem, a do kancelarii wszedłszy, stawał i z powagą swoje gołe pięty badał; potem spodnie podciągając oglądał sobie brzuch, ko­lana oraz czubki krzywych butów. Twarz miał starą, pomarszczoną, ale grzywę bujną, złotą, którą czesał grzebieniem wyszczerbionym, mizdrząc się do szyb i luster, jak chłopak w wieku dojrzewania. Dziadek znał te ceremonie, więc nie naglił. Prócz złotówki, miał dla Józka papierosa i gazety. Tylko gadać