Płomienie - Stanisław Brzozowski (chcę przeczytać książkę w internecie .TXT) 📖

i matkę twoją... — parafraza fragm. Mt 19,29. [przypis edytorski]

369. ad oculos (łac.) — dosł.: do oczu, przed oczy; naocznie. [przypis edytorski]

370. Swołocz (...) swiataja wiera, bożji ugodniki, poszli, swołocz! (ros.)— Swołocz... święta wiara, sługi Boże, precz, swołocz! [przypis edytorski]

371. szyzmatyk (daw.) — dziś: schizmatyk; odstępca od wiary. [przypis edytorski]

372. Monsieur Koruta! Monsieur Koruta! (fr.) — Panie Koruta! Panie Koruta! [przypis edytorski]

373. Napoleon III Bonaparte (1808–1873) — bratanek Napoleona I, od 1848 prezydent Francji, w 1851 dokonał przewrotu, w 1852 ogłosił się cesarzem; w lipcu 1870 wypowiedział wojnę Prusom, w bitwie pod Sedanem (1 września 1870) skapitulował i oddał się wraz ze swą stutysięczną armią do niewoli, co stało się bezpośrednią przyczyną jego detronizacji oraz proklamowania III Republiki i utworzenia Rządu Obrony Narodowej. [przypis edytorski]

374. Thiers, Louis Adolphe (1797–1877) — francuski historyk i polityk, zwolennik monarchii konstytucyjnej; w okresie II Cesarstwa przywódca liberalnej opozycji; mając 74 lata, po klęsce Francji w wojnie francusko-pruskiej jako szef rządu III Republiki przyjął 26 lutego 1871 roku propozycje pokojowe pruskiego kanclerza Bismarcka, po czym krwawo stłumił Komunę Paryską, rewolucyjno-patriotyczny zryw ludowy, zyskując przydomek „Krwawego Karła”; w latach 1871–73 prezydent Francji. [przypis edytorski]

375. bilet bankowy — banknot, drukowane pieniądze. [przypis edytorski]

376. Blanqui, Louis Auguste (1805–1881) — francuski rewolucjonista, socjalista; z powodu swojego radykalizmu 37 lat spędził w więzieniach; twórca doktryny blankizmu, głoszącej, że należy skoncentrować się na działalności spiskowej, która doprowadzi do walki zbrojnej i zmiany ustroju bez konieczności angażowania mas; razem z Barbèsem twórca i przywódca tajnego Stowarzyszenia Pór Roku, które w 1839 przeprowadziło nieudane powstanie w Paryżu; uczestnik rewolucji lipcowej (1830) i lutowej (1848); mimo że 17 marca 1871 przebywał poza Paryżem i został aresztowany przez Thiersa, jego zwolennicy (blankiści) odegrali dużą w rolę Komunie Paryskiej, zaś on sam został 28 marca 1871 wybrany jej honorowym prezydentem. [przypis edytorski]

377. Thiers chciał Paryżowi ukraść nawet jego własne armaty — po podpisaniu zawieszenia broni podjął decyzję o wycofaniu z Paryża ok. 400 armat zakupionych z ludowych składek na potrzeby obrony miasta przed Prusakami, co wywołało oburzenie. Ponieważ wcześniejsze próby ich przejęcia nie przyniosły rezultatów, w nocy z 17 na 18 marca Thiers wysłał oddziały regularnego wojska po działa, jednak członkowie Gwardii Narodowej i paryżanie przekonali żołnierzy, by odmówili wykonania rozkazu i aresztowali dowódcę. Wydarzenia te zapoczątkowały Komunę Paryską. [przypis edytorski]

378. sfederowani (fr. fédérés) — tu: bojownicy Komuny Paryskiej, komunardzi. [przypis edytorski]

379. Vive la Commune! (fr.) — niech żyje Komuna! [przypis edytorski]

380. wersalczycy — wojska wierne rządowi Thiersa, rezydującemu w Wersalu. [przypis edytorski]

381. Elle ne se rend pas / La Commune de Paris! (fr.) — Komuna Paryska się nie poddaje. [przypis edytorski]

382. le prince Calmuc (fr.) — książę Kałmuk (Kałmucy to lud mongolski, którego część w XVII w. wyemigrowała i osiedliła się w dolnym biegu rz. Wołgi). [przypis edytorski]

383. Ławrow, Piotr Ławrowicz (1823–1900) — rosyjski myśliciel, publicysta i działacz rewolucyjny; twórca rosyjskiej szkoły subiektywnej w socjologii i filozofii; jeden z głównych, obok Bakunina i Michajłowskiego, ideologów ruchu narodnictwa; po zamachu Karakozowa na cara Aleksandra II aresztowany i skazany na zesłanie, z którego w 1870 zbiegł do Europy Zachodniej. [przypis edytorski]

384. geometryczna progresja — dziś: postęp geometryczny a. ciąg geometryczny. [przypis edytorski]

385. piędź — dawna miara długości, odpowiadająca szerokości rozpostartej dłoni. [przypis edytorski]

386. sąd federalny — najwyższy organ sądowniczy w Szwajcarii. [przypis edytorski]

387. kareta — tu: karetka więzienna, pojazd przeznaczony do przewozu aresztowanych i więźniów. [przypis edytorski]

388. Plus vite, plus vite! (fr.) — Szybciej, szybciej! [przypis edytorski]

389. skonsygnowany (rzad.) — postawiony w stan pogotowia. [przypis edytorski]

390. jakąm ją widział — inaczej: jaką ją widziałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

391. niente (wł.) — nic. [przypis edytorski]

392. lir — waluta włoska. [przypis edytorski]

393. mizantropia (z gr.) — niechęć do ludzi. [przypis edytorski]

394. byronowski — taki jak u romantycznych bohaterów buntujących się przeciwko panującemu porządkowi społecznemu, typowych dla twórczości George’a Byrona (1788–1824). [przypis edytorski]

395. miedź (daw.) — miedziaki, drobne monety. [przypis edytorski]

396. szynkownia (daw.) — szynk, podrzędna restauracja. [przypis edytorski]

397. nomada — koczownik, członek ludu pasterskiego prowadzącego wędrowny tryb życia; ogólnie: włóczęga, błąkający się. [przypis edytorski]

398. trupa — zespół aktorów bądź cyrkowców. [przypis edytorski]

399. parias — członek najniższej kasty w Indiach; przen.: najbardziej pogardzany i krzywdzony członek społeczeństwa. [przypis edytorski]

400. Huxley, Thomas Henry (1825–1895) — angielski zoolog, paleontolog, filozof i fizjolog, obrońca i propagator darwinizmu, członek Towarzystwa Królewskiego w Londynie (w l. 1883–85 jego prezes). [przypis edytorski]

401. Milne-Edwards, Henri (1800–1885) — francuski przyrodnik pochodzenia angielskiego, członek francuskiej Akademii Nauk (1835), profesor i dyrektor (od 1864) Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, wykładowca na Sorbonie (od 1843). [przypis edytorski]

402. luminarz — osoba wybitna, sławna w dziedzinie nauki lub kultury. [przypis edytorski]

403. antropofagia (gr.) — ludzki kanibalizm, ludożerstwo. [przypis edytorski]

404. Ogłoszono go za francuskiego szpiega — dziś popr.: ogłoszono go francuskim szpiegiem. [przypis edytorski]

405. instytut (daw.) — instytucja. [przypis edytorski]

406. Wiktor Emanuel II (1820–1878) — pierwszy król zjednoczonych Włoch. [przypis edytorski]

407. morfologia (biol.) — dział biologii, nauka o kształtach oraz budowie organizmów. [przypis edytorski]

408. in quarto — określenie formatu książki wielkości 1/4 arkusza, odpowiadającego mniej więcej rozmiarom dzisiejszego A4. [przypis edytorski]

409. in octavo — daw. format książki wielkości 1/8 arkusza papieru; obecnie określenie książek mających typowy współczesny rozmiar: ok. 20–25 cm wysokości. [przypis edytorski]

410. parazytyczny (rzad.) — pasożytniczy; od parazyt: pasożyt. [przypis edytorski]

411. religions-befördernde Insekte (niem.) — owady szerzące religię. [przypis edytorski]

412. signorina (wł.) — panna, panienka. [przypis edytorski]

413. la donna e mobile (wł.) — kobieta zmienną jest; początek arii z III aktu opery Rigoletto (1851). [przypis edytorski]

414. C’est ca! Le prince Calmuc!.... (fr.) — Otóż to! Książę Kałmuk! [przypis edytorski]

415. mlecz pacierzowy (daw.) — rdzeń kręgowy. [przypis edytorski]

416. Proudhon, Pierre Joseph (1809–1865) — francuski myśliciel społeczny, polityk, dziennikarz, twórca anarchizmu indywidualistycznego; krytykował kapitalizm, państwo i Kościół. [przypis edytorski]

417. mademoiselle (fr.) — panna, zwrot grzecznościowy używany w stosunku do niezamężnych kobiet. [przypis edytorski]

418. mer — przewodniczący rady miejskiej lub gminnej we Francji. [przypis edytorski]

419. aller causer (fr.) — iść porozmawiać. [przypis edytorski]

420. fratello (wł.) — brat; tu w W.: bracie. [przypis edytorski]

421. kupler (daw.) — stręczyciel. [przypis edytorski]

422. Questa infame vita (wł.) — to haniebne życie. [przypis edytorski]

423. ochmistrzyni (daw.) — nauczycielka i wychowawczyni domowa, towarzysząca młodym kobietom z rodziny w wyjściach poza dom. [przypis edytorski]

424. szambelan — wysoki urzędnik dworski w służbie osobistej króla lub księcia. [przypis edytorski]

425. tużurek (daw., z fr.) — dwurzędowy surdut z ciemnej wełny, popularny na przełomie XIX i XX w., pełniący rolę dzisiejszej marynarki, ale sięgający do połowy uda. [przypis edytorski]

426. Marks, Karol (1818–1883) — niem. filozof i działacz polityczny, współzałożyciel I Międzynarodówki, twórca marksizmu, światopoglądu głoszącego materialistyczny i rewolucyjny pogląd na świat; w 1848 napisał razem z Engelsem Manifest partii komunistycznej; jego najważniejsze dzieło to Kapitał: krytyka ekonomii politycznej (t. 1 1867, t. 2–3 1885–94). [przypis edytorski]

427. rapsodia (muz.) — utwór instrumentalny o swobodnej formie oparty na motywach muzyki ludowej. [przypis edytorski]

428. niepodobieństwo (daw.) — coś niemożliwego a. nieprawdopodobnego. [przypis edytorski]

429. lazaron (z wł. lazzarone) — żebrak, włóczęga uliczny we Włoszech. [przypis edytorski]

430. Czyngis-chan (1162–1227) — władca mongolski, jeden z największych zdobywców w historii, twórca imperium mongolskiego; znany z brutalności swoich kampanii wojennych, podczas których mordowano oporne plemiona, wsie i miasta. [przypis edytorski]

431. Kaliban — postać z Burzy Shakespeare’a, dziki, zdeformowany syn wiedźmy, który mieszkał samotnie na wyspie, zanim wylądował na niej książę Prospero z córką i uczynił z niego swego poddanego. [przypis edytorski]

432. mansarda — facjata, mieszkanie lub pokój na poddaszu, z oknem wychodzącym z dachu i nakrytym własnym daszkiem. [przypis edytorski]

433. sold — dawna drobna moneta włoska. [przypis edytorski]

434. Dolori et amori sacrum (łac.) — poświęcone bólowi i miłości. [przypis edytorski]

435. Renan, Joseph Ernest (1823–1892) — francuski pisarz, historyk, filolog, orientalista, filozof pozytywista, krytyczny badacz historii religii; znał biegle języki starożytne i opierając się na swojej wiedzy prowadził drobiazgowe studia biblistyczne; jego najbardziej znane dzieło to Żywot Jezusa (1863), w którym dokonał całkowitej reinterpretacji postaci Chrystusa, opisując go jako niezwykle szlachetnego człowieka, który jednak ani nie był synem Boga, ani się za niego nie uważał. [przypis edytorski]

436. Hoffmanowa, Klementyna, z domu Tańska (1798–1845) – pisarka, pedagożka, tłumaczka, jedna z pierwszych polskich autorek piszących dla dzieci i młodzieży, pionierka patriotyczno-obywatelskiego wychowania dziewcząt, opartego na tradycyjnych, konserwatywnych wartościach (Pamiątka po dobrej matce, czyli ostatnie jej rady dla córki, 1819; Amelia matką, 1822–24); autorka pierwszej próby powieści psychologicznej w Polsce (Dziennik Franciszki Krasińskiej, 1825). [przypis edytorski]

437. wołczok (ros.) — bąk (zabawka dziecięca); wilczek (młody wilk). [przypis edytorski]

438. Krawczynski, Siergiej Michajłowicz, pseud. Stiepniak (1851–1895) — rosyjski pisarz i rewolucjonista związany z ruchem narodnickim. [przypis edytorski]

439. nowa Jeruzalem — nowa, niebiańska Jerozolima: w biblijnej Apokalipsie (Objawieniu) św. Jana zstępujące z nieba wspaniałe miasto, wyznaczające nową epokę pod koniec historii. [przypis edytorski]

440. Polifem (mit. gr.) — jeden z Cyklopów, krwiożerczych jednookich olbrzymów; uwięził w swojej jaskini Odyseusza i jego towarzyszy, zamykając wejście wielkim głazem, po czym kolejno ich pożerał; upity i oślepiony przez Odyseusza. [przypis edytorski]

441. Szczedrin (pseud.), właśc. Sałtykow, Michaił Jewgrafowicz (1826–1889) — rosyjski satyryk, pisarz, publicysta; autor satyrycznych utworów demaskujących stosunki społeczne w carskiej Rosji. [przypis edytorski]

442. etap (daw.) — miejsce postoju w czasie podróży; w carskiej Rosji: miejsce z barakami noclegowymi, gdzie przetrzymywano eskortowanych na Syberię skazańców po dniu podróży; czasem także przen.: zsyłka. [przypis edytorski]

443. sołdacy — dziś popr.: sołdaci a. żołdacy (pogardl. o żołnierzach). [przypis edytorski]

444. buntarej (ros.) — buntowników. [przypis edytorski]

445. gałązka oliwna Noego — motyw z biblijnej historii o potopie: bogobojny Noe przed zesłanym na ziemię niszczycielskim potopem z rozkazu Boga zbudował według szczegółowych wskazówek arkę (rodzaj statku), dzięki której uratował swoją rodzinę oraz po parze każdego rodzaju zwierząt. Aby dowiedzieć się, czy wody potopu już opadły i można bezpiecznie opuścić arkę, co jakiś czas wysyłał ptaki; powrót gołębicy z gałązką oliwną o świeżych liściach był dla niego znakiem, że ziemia jest dostatecznie sucha. [przypis edytorski]

446. prywat-docent (z niem.) — w krajach niemieckojęzycznych: tytuł naukowy dający prawo samodzielnego nauczania. [przypis edytorski]

447. szejch — szejk, naczelnik arabskiego plemienia lub wsi. [przypis edytorski]

448. Otello i Desdemona — bohaterowie tragedii Szekspira: Otello to Maur (czyli muzułmanin pochodzący z Płw. Iberyjskiego lub Płn. Afryki), który ożenił się z córką weneckiego senatora Desdemoną. [przypis edytorski]

449. futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. [przypis edytorski]

450. dykteryjka — anegdota, krótka, żartobliwa opowieść. [przypis edytorski]

451. jakobinizm — radykalnie lewicowe poglądy polityczne; od nazwy francuskich „jakobinów”, tzn. członków klubu politycznego działającego w okresie rewolucji francuskiej. [przypis edytorski]

452. rewizja — tu: kontrola. [przypis edytorski]

453. trotuar (z fr.) — chodnik. [przypis edytorski]

454. suteryna a. suterena (z fr.) — kondygnacja mieszkalna znajdująca się poniżej parteru, częściowo pod ziemią. [przypis edytorski]

455. Marsylianka — pieśń rewolucyjna z czasów Rewolucji Francuskiej, w 1795 ogłoszona hymnem państwowym Republiki Francuskiej; w czasach cesarstwa i późniejszych zastąpiona w tej roli innymi pieśniami; w XIX w. stanowiła nieformalny hymn międzynarodowego ruchu rewolucyjnego; w 1879 przywrócono ją jako hymn państwowy Francji. [przypis edytorski]