Płomienie - Stanisław Brzozowski (chcę przeczytać książkę w internecie .TXT) 📖

(z łac.) — kara utraty czci, zwykle związana też z ograniczeniem podejmowania czynności prawnych. [przypis edytorski]

195. Towiańsk, Andrzej (1799–1878) — mistyk, filozof, prawnik; założyciel sekty skupiającej wyznawców jego mesjanistycznych poglądów (tzw. Koła Sprawy Bożej), która wywarła duży wpływ m.in. na Mickiewicza. [przypis edytorski]

196. fideikomis (z łac. fidei comissum: powierzone w zaufaniu) — rodzaj zapisu testamentowego polegający na nieformalnym poleceniu przez spadkodawcę, by spadkobiorca przekazał część spadku osobie trzeciej. [przypis edytorski]

197. popas (daw.) — postój w czasie podróży w celu nakarmienia koni i odpoczynku. [przypis edytorski]

198. koncept (daw.) — żart; pomysł. [przypis edytorski]

199. incognito — w tajemnicy, nie ujawniając własnej tożsamości. [przypis edytorski]

200. fama — pogłoska; rozgłos. [przypis edytorski]

201. eparchia — we wschodnim chrześcijaństwie terytorium podległe biskupowi, czyli odpowiednik zachodniej diecezji. [przypis edytorski]

202. Jan Chryzostom, czyli Złotousty (ok. 350–407) — biskup Konstantynopola, pisarz i słynny kaznodzieja, teolog; święty prawosławny i katolicki. [przypis edytorski]

203. Bazyli Wielki a. Bazyli z Cezarei (329–379) — pisarz wczesnochrześcijański, twórca jednej z pierwszych reguł zakonnych, święty prawosławny i katolicki. [przypis edytorski]

204. chędogi (daw.) — czysty, porządny. [przypis edytorski]

205. feldjegier a. feldjeger — dosł.: strzelec polny, w carskiej Rosji kurier wojskowy, także żołnierz żandarmerii, dokonujący aresztowań i eskortujący więźniów. [przypis edytorski]

206. pur sang (fr.) — czystej krwi. [przypis edytorski]

207. Dymitr Wiśniowiecki Bajda (zm. 1563) — kniaź ukr., wódz kozacki, przywódca wielu wypraw łupieskich przeciwko Turkom i Tatarom. Uważany za jednego z założycieli Siczy Zaporoskiej, bohater kozackich pieśni. W 1563 próbował wpływać na wybór hospodara wołoskiego, wpadł w pułapkę i został przewieziony do Stambułu, a tam stracony. Według podań ludowych, powieszony na haku za żebro, wyrwał jednemu ze strażników łuk i jeszcze przez trzy dni strzelał do swoich oprawców, a nawet zranił samego sułtana. [przypis edytorski]

208. sztych — rycina odbita z obrazu wyrytego na metalowej płycie. [przypis edytorski]

209. pletnia (daw.) — pleciony bicz z bydlęcej skóry. [przypis edytorski]

210. Elle ne se rend pas/ La Commune de Paris! (fr.) — Ona się nie poddaje, Komuna Paryska! [przypis edytorski]

211. Bewusstsein, Selbslbewutsstsein (niem.) — świadomość, samoświadomość. [przypis edytorski]

212. Pflichtbewusstsein (niem.) — poczucie obowiązku. [przypis edytorski]

213. Pflicht (niem.) — obowiązek. [przypis edytorski]

214. delirium — stan zaburzenia świadomości, w którym występują halucynacje. [przypis edytorski]

215. Katkow, Michaił (1818–1887) — rosyjski dziennikarz, wydawca i działacz polityczny, wpływowy publicysta, jeden z twórców nowoczesnego nacjonalizmu rosyjskiego; prowadził zaciekłą kampanię nacjonalistyczną, antydemokratyczną i antypolską. [przypis edytorski]

216. afront — obraza, zniewaga. [przypis edytorski]

217. ergo (łac.) — więc, a zatem. [przypis edytorski]

218. Fräulein (niem.) — panna. [przypis edytorski]

219. tren — ciągnąca się po ziemi część sukni. [przypis edytorski]

220. chignon (fr.) — kok, fryzura kobieca z włosów związanych z tyłu głowy; daw.: przypinany warkocz. [przypis edytorski]

221. Kleopatra, właśc. Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego. [przypis edytorski]

222. Zimowy Pałac — petersburska rezydencja carów, zbudowana przez Piotra I. [przypis edytorski]

223. Michajłow, Michaił Łarionowicz (1829–1865) — rosyjski pisarz, tłumacz, publicysta; w 1861 zesłany na Syberię. [przypis edytorski]

224. Arystoteles (384–322 p.n.e.) — grecki filozof i przyrodoznawca, najwszechstronniejszy z uczonych staroż., osobisty nauczyciel Aleksandra Wielkiego. [przypis edytorski]

225. Święty Synod, właśc. Świątobliwy Synod Rządzący — kolegialna instytucja zwierzchnia Kościoła prawosławnego w Rosji, istniejąca w czasach Imperium Rosyjskiego zamiast urzędu patriarchy, mająca na celu uzależnienie władz kościelnych od władzy państwowej; z ramienia cara funkcję kontrolną nad Synodem sprawował urzędnik bez święceń, w randze oberprokuratora. [przypis edytorski]

226. Czetji Mineje (scs.) — prawosławne zbiory żywotów świętych, hymnów, modlitw i kanonów, ułożone na każdy dzień kalendarza liturgicznego, przeznaczone do domowej lektury. [przypis edytorski]

227. Czto diełat’ (ros.) — pol.: Co robić, tytuł książki N. Czernyszewskiego. [przypis edytorski]

228. Aleksander II Romanow (1818–1881) — cesarz rosyjski; twórca wielu liberalnych reform, m.in. uwłaszczenia chłopów w Rosji i Królestwie Polskim; zginął w zamachu bombowym. [przypis edytorski]

229. Wielopolski, Aleksander, margrabia Gonzaga-Myszkowski (1803–1877) — polski polityk konserwatywny, ziemianin, zwolennik ugody i współpracy z Rosją; podczas powstania listopadowego związany z A. Czartoryskim; w 1861 mianowany dyrektorem Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego; pokłócony z tymczasowym wojskowym namiestnikiem Królestwa Polskiego, złożył dymisję i wyjechał do Petersburga, gdzie zyskał przychylność dworu i wrócił w czerwcu 1862 jako naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego; inicjator nadzwyczajnego poboru do wojska (tzw. branki) w styczniu 1863, w celu pozbycia się z kraju radykalnej młodzieży, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania styczniowego. [przypis edytorski]

230. ładan a. ladanum (labdanum) — żywica o balsamicznym zapachu otrzymywana z niektórych gatunków roślin należących do rodzaju czystek (Cistus), znana od starożytności, używana jako kadzidło. [przypis edytorski]

231. prognostyk — znak, zapowiedź; przepowiednia. [przypis edytorski]

232. Gdy los pomieszał mu szyki, otruł się — zgodnie z oficjalną wersją chory na grypę Mikołaj I dodatkowo przeziębił się i zmarł na zapalenie płuc, choć od razu zaczęły krążyć pogłoski, że popełnił samobójstwo, zapewne z powodu fatalnego przebiegu wojny krymskiej. [przypis edytorski]

233. Scyt — dziś popr.: Scyta, członek koczowniczych ludów zamieszkujących w starożytności stepy środkowej Eurazji, na płn. i wsch. od Morza Czarnego. [przypis edytorski]

234. stoicyzm — kierunek filozoficzny zalecający sumienność w obowiązkach, zachowanie umiaru i spokoju wewnętrznego niezależnie od okoliczności zewnętrznych, zapoczątkowany w III w. p.n.e. w Atenach przez Zenona z Kition. [przypis edytorski]

235. Diogenes z Synopy (413–323 p.n.e.) — filozof gr., przedstawiciel cyników; według jednej z legend chodził po mieście w dzień z zapaloną latarnią, a pytającym, co robi, odpowiadał: „szukam człowieka”. [przypis edytorski]

236. Spartakus (zm. 71 p.n.e.) — niewolnik rzymski, gladiator, przywódca krwawo stłumionego powstania niewolników. [przypis edytorski]

237. Szlisselburg — tu: Twierdza Szlisselburska, położona na wyspie u wypływu rzeki Newy z jeziora Ładoga; od 1730 do 1917 pełniła funkcję carskiego więzienia politycznego. [przypis edytorski]

238. czerń (daw., pogardl.) — motłoch, pospólstwo. [przypis edytorski]

239. Obruczew, Władimir Aleksandrowicz (1836–1912) — rosyjski wojskowy, publicysta i demokrata; aresztowany jako członek tajnego stowarzyszenia kolportującego w 1861 gazetę „Великорусс” (Wielkorus); reakcja tłumu, o jakiej mowa, nastąpiła podczas publicznego ceremoniału ogłaszania mu wyroku (4 lata katorgi), na placu Mytnym 31 maja 1862. [przypis edytorski]

240. Gdybym wam był mówił — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub, jak w tym przypadku, niezrealizowaną możliwość. [przypis edytorski]

241. numer — tu: pokój opatrzony numerem. [przypis edytorski]

242. Nieczajew, Siergiej Giennadijewicz (1847–1882) — rosyjski rewolucjonista; uczestnik ruchów studenckich, od marca 1869 na emigracji, gdzie zetknął się z Bakuninem; jesienią powrócił do kraju i założył radykalną organizację o nazwie Zemsta Ludu, rozbitą po zamordowaniu przez Nieczajewa i kilku jego towarzyszy Iwana Iwanowa, który sprzeciwiał się jego metodom i opuścił grupę (21 XI 1869); uciekł za granicę, gdzie został aresztowany i wydany władzom carskim; zmarł w Twierdzy Pietropawłowskiej; był pierwowzorem postaci Piotra Wierchowieńskiego w powieści Dostojewskiego Biesy. [przypis edytorski]

243. Bakunin, Michaił Aleksandrowicz (1814–1876) — ros. rewolucjonista, jeden z twórców koncepcji anarchizmu w jego wersji kolektywistycznej; sprzeciwiał się istnieniu relacji rządzący-rządzony we wszystkich sferach, od religijnej, poprzez państwową, do prywatnej; niezłomny bojownik o wolność, całe życie żarliwie wspierał też dążenia Polaków do odzyskania niepodległości. [przypis edytorski]

244. kartacz — pocisk artyleryjski zawierający w lekkiej obudowie odłamki metali lub ołowiane kule rozpryskujące się przy wybuchu; używany do XIX w., zastąpiony szrapnelami i pociskami odłamkowymi. [przypis edytorski]

245. instytutka (rzad.) — wychowanka instytutu dla panien-szlachcianek; pensjonarka. [przypis edytorski]

246. mieniać (daw.) — zamieniać, wymieniać. [przypis edytorski]

247. „Dzwon” — ros. „Колокол” (Kołokoł), pierwsza rosyjska gazeta rewolucyjna, wydawana przez A. Hercena na emigracji w latach 1857–1867; jednym z głównych redaktorów był M. Ogariow, z „Kołokołem” współpracował także M. Bakunin. [przypis edytorski]

248. Perun — słowiański bóg piorunów. [przypis edytorski]

249. Szymon Słupnik, Szymon Słupnik Starszy (390–459)— syryjski asceta wczesnochrześcijański, zbudował wysoki kamienny słup z platformą na szczycie, na której spędził resztę życia; święty katolicki i prawosławny; jego styl życia naśladowało wielu innych ascetów. [przypis edytorski]

250. loretka (daw.) — kobieta z półświatka. [przypis edytorski]

251. kokota (daw.) — prostytutka. [przypis edytorski]

252. systemat (przestarz.) — system. [przypis edytorski]

253. Iwan IV Groźny (1530–1584) — wielki książę moskiewski, pierwszy władca Rosji, który koronował się na cara (1547); w latach 1565–1572 wprowadził opryczninę, politykę umacniania swojej autorytarnej władzy przez stosowanie terroru, zastraszanie ogółu ludności oraz pacyfikację wyższych warstw społecznych. [przypis edytorski]

254. prokuratoria — urząd powołany w celu zastępstwa prawnego w sprawach dotyczących interesów państwa; tu: prokuratura. [przypis edytorski]

255. posąg rzymskiego stoika — cesarza rzymskiego Marka Aureliusza (121–180), zwolennika stoicyzmu, którego konny posąg z brązu znajduje się w Rzymie. [przypis edytorski]

256. Międzynarodówka (Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, 1864–1876) — międzynarodowa organizacja robotnicza, stawiająca sobie za cel koordynację działalności organizacji robotniczych z różnych krajów świata, wymianę doświadczeń oraz pomoc dla strajkujących i walczących o prawa robotnicze; po przyłączeniu się do Bakunina i jego zwolenników, podzieliła się na dwa obozy: anarchistów i marksistów; ze względu na niedające się pogodzić konflikty została rozwiązana, zaś część działaczy założyła w 1889 II Międzynarodówkę, skupiającą partie i organizacje socjalistyczne. [przypis edytorski]

257. związek Bakuninowski — Międzynarodowy Alians Demokracji Socjalistycznej, anarchistyczna organizacja założoną w 1868 w Szwajcarii przez Michaiła Bakunina (1814–1876), rosyjskiego rewolucjonistę, twórcę anarchizmu kolektywistycznego; po odmownej decyzji przyjęcia Aliansu w poczet członków Międzynarodówki, organizacja została rozwiązana, a jej członkowie wstąpili do narodowych sekcji Międzynarodówki. [przypis edytorski]

258. dżet — błyszczący czarny kamień ozdobny, czarny paciorek. [przypis edytorski]

259. Uspienski, Gleb Iwanowicz (1840–1902) — rosyjski pisarz, bliski ruchowi narodników. [przypis edytorski]

260. baryn (ros. барин) — wielmożny pan, człowiek należący do klasy wyższej, szlachcic. [przypis edytorski]

261. Seladon — uosobienie sentymentalnego kochanka; bohater popularnej sielankowej powieści-rzeki Astrea (1607–1627) Honoriusza d’Urfé. [przypis edytorski]

262. rogoża (daw.) — mata upleciona z łyka lub z sitowia. [przypis edytorski]

263. cukier lodowaty — cukier trzcinowy w postaci dużych kryształów, dawny smakołyk. [przypis edytorski]

264. sień — przedpokój, korytarz, zwłaszcza w domach wiejskich. [przypis edytorski]

265. baszłyk — kaptur z filcu lub grubej tkaniny, z długimi końcami do wiązania wokół szyi lub pasa, noszony dawniej w Rosji. [przypis edytorski]

266. dezagregacja (z łac.) — rozpad. [przypis edytorski]

267. zblazowany — znudzony za sprawą nadmiaru wrażeń. [przypis edytorski]

268. harmonia sfer — przepełniająca kosmos, niesłyszalna dla ludzi muzyka; wg dawnej koncepcji pitagorejczyków, popularnej aż do XVII w., orbity (sfery) ciał niebieskich pozostają ze sobą w takich samych prostych stosunkach liczbowych jak dźwięki muzyki, zatem wszechświat rozbrzmiewa nieustającą harmonią, której ludzie nie słyszą, gdyż żyją wśród niej od urodzenia. [przypis edytorski]

269. Pieśń ma była już w grobie, już chłodna — cytat z tzw. pieśni zemsty Konrada z Dziadów części III Mickiewicza. [przypis edytorski]

270. certowanie się — grzecznościowe wymawianie się od czegoś przed skorzystaniem z propozycji. [przypis edytorski]

271. traktiernia (daw.) — podrzędna restauracja; jadłodajnia. [przypis edytorski]

272. surdut — długa dwurzędowa marynarka popularna na przełomie XIX i XX w. [przypis edytorski]

273. falern — ulubione wino staroż. Rzymian. [przypis edytorski]

274. Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — republikanin, uczestnik zamachu na życie Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

275. Lesbia — pseudonim literacki, pod jakim występuje ukochana rzymskiego poety Katullusa (I w. p.n.e) jego w licznych wierszach. [przypis edytorski]

276. Erosa (mit. gr.) — bóg miłości. [przypis edytorski]

277. różane palce zorzy — „różanopalca” to przydomek Eos, greckiej bogini jutrzenki, zorzy porannej. [przypis edytorski]

278. z piany morskiej zrodzonej — w mit. gr. bogini miłości i piękna Afrodyta zrodziła się z piany morskiej. [przypis edytorski]

279. cytra (z gr. kitara) — instrument muzyczny strunowy szarpany. [przypis edytorski]

280. z