Murdelio - Zygmunt Kaczkowski (czy można czytać książki w internecie za darmo .txt) 📖

obydwoma otrzymała partię Niemców, jednak nie ma ona ani niemieckiego ducha, ani niemieckiej wiedzy i że nie tylko druku nie wymyśli, ale nawet ani się pisać już nigdy nie nauczy, a tu mi znowu takie subtelne sztuki o niej powiadasz.

— A cóż to ma pisanie za styczność z rozumem albo ze subtelnością myśli? — odpowiedział Konopka. — Widać, że nie znasz kobiet, kochany Marcinie! Mają one więcej rozumu i przyrodzonego dowcipu bez pisania niżeli my z naszym pismem i czytaniem. Ale zresztą, co o tym rozprawiać! Opowiadam ci fakta, które żadnemu nie ulegają wątpieniu.

— Mówże więc dalej.

— Otóż tak trwało do samej północy. Lubo zwyciężony przez Zuzię, jednak rad byłem sobie, bo widziałem jawnie, jakby na dłoni, że czy tak, czy owak, zawsze to żoną nie dla mnie. Nie byłoż głupiemu wyjść ze sali i położyć się spać w kąciku, a dzisiaj równo ze dniem wyjechać?

— No, albo cóż się stało?

— No, cóż się stało? Poszedłem potem za wami do izby jadalnej i usiadłszy samotnie na rogu, patrzałem jeszcze zamyślony na tę, która mnie tak obałamuciła, którą tak srodze kochałem, dla której tyle trudów poświęciłem, tyle kosztów poniosłem, dla której byłbym w razie może i gardło dał moje, a która mnie tak okropnie zdradziła, moje ofiary podeptała, żebym też choć wiedział, dlaczego! Wtem, kiedy inni zajęci byli jedzeniem, przystępuje do mnie pani stolnikowa i rzecze: „Panie Janie! Co waszmość wyrabiasz?” — Zerwałem się z ławy i doprawdy nie wiedziałem, co odpowiedzieć. Aż patrzę, a tu Zuzia tylko o krok jeden ode mnie, z twarzą jak zawsze obojętną, ale wypogodzoną i uśmiechającą. Jeszczem się raz dał zwyciężyć i głowę opuściwszy na dół, czekałem cierpliwie cięcia, które na moje utrapienie jeszcze miało we mnie uderzyć. I tak się stało w istocie, bo w tymże momencie odezwała się Zuzia: „Pan Konopka dzisiaj nie w swoim sosie”. — Powiedzże sam, czy nie lepiej by mi było wtedy być na torturze?...

— Gorzej, panie bracie — odpowiedziałem.

— Ej! Ty bo wszystko zbywasz krotochwilą245! — odpowiedział Konopka z niechęcią.

— Jakżeż tu nie być krotochwilnym246 — rzekłem na to — kiedym sobie w tej chwili przypomniał ciebie, jakoś mi przed dwoma tygodniami z przyczyny mojego postępowania ze starościcem dawał tak poważne nauki i wymawiał się z tego, że mi nie możesz służyć swoją protekcją, a teraz...

Odwrócił się Konopka i powstawszy z brzegu mojego łóżka, na którym siedział, przeszedł się po pokoju, ale niebawem rzekł:

— Tak to bywa na świecie: dzisiaj się jest na wozie, a jutro pod wozem. Takie to dziwne los z nami, biednymi ludźmi, stroi igraszki! Ale cóż robić? Trudnoż247 mi się dziś wstydzić lub cale248 zapierać tego, co lubo249 ze zmianą okoliczności pokazało się za porywczym, jednak wyszło z dobrego serca i było poczciwym. Ty może szczęśliwszym będziesz w twojej imprezie.

— Może będę, a może i nie będę, to jednak ci powiem, iż gdyby ta, o której rękę ja bym się starał, taką mi się być pokazała, jak Zuzia tobie, tobym sobie wcale tego za wielkie nie uważał nieszczęście.

— Cóż byś począł?

— Panu Bogu bym podziękował, że mi się te tajemnice odkryły przed ślubem, a nie po ślubie.

— I wyrugowałbyś250 cały afekt251 ze serca?

— Nie potrzebowałbym go rugować, bo w tejże samej chwili, w której bym się przekonał, że osoba, dla której ja mam szczery sentyment, poniewiera tym pięknym mojego serca owocem, duma moja i ambicja nie dałaby ani mruknąć afektowi. Zresztą, czy to tak trudno tak marny przytłumić w sercu afekt, jaki miewamy do kobiet? Miewało się już daleko wspanialsze i nieporównanie silniejsze afekta i zawiedzione zostały, i zdeptane, i umilkły, a przecie jeszcze z nimi nie dał się człowiek podeptać i nie umilkł z kretesem.

Konopka tylko pokiwał głową i trwało pomiędzy nami milczenie przez czas jakiś. Ja bym był milczał i dalej, bo mi dobrze z tym było, ale on je przerwał i rzekł:

— Poczekaj, będziesz i ty miał niemałe opały ze Zosią! Lgocki już prawie zwariował, obaczymy, jaki Kato z ciebie... ale prawda! Nie mamy nic mówić o tym. Więc cię tylko proszę, gdybyś się mógł co od Zuzi dowiedzieć, dowiedz się i udziel mi.

— Ale z całego serca.

Konopka jeszcze długo chodził po izbie i sapiąc mocno, na różne sposoby dubitował252 nad swoim położeniem i wszystko, co myślał, głośno wypowiadał; ja mu podsuwałem moją nieodmienną radę pod różnymi postaciami i byłbym go może do jakiego ostatecznego rezultatu doprowadził, gdyby nie to, że śród tych oratorskich tergiwersacyj253 naszych wszedł Stojowski do naszej izby, wołając zaraz z progu:

— Ave Maria, Mater Dei! Waszmość jeszcze w łóżku, a tu już dziewiąta godzina i wszyscy wyjeżdżają do kościoła.

— Nie może być! — zawołałem, zrywając się na równe nogi. — A! To by pięknie było, żebym nabożeństwo opuścił!

— Nabożeństwo nie jest tak bardzo pilne — odpowiedział Stojowski — ale jest tu inna historia, zwłoki niecierpiąca, do której waszmość zapraszamy.

— Cóż to? — rzekłem. — Pewnie sprawa jaka.

— Pewno, że nie consilium254. Już mnie ta przyjaźń Łętowskiego drogo kosztuje!

— Cóż to, panie bracie? — zapytał Konopka.

— Lubieniecki, jako to zawsze niecierpliwy a względem wszystkich podejrzliwy, wyjechał przeciw Łętowskiemu z takimi zarzutami, że choćby tylko dlatego, że jest w naszej kompanii, nie wypadało mi im dać upaść na ziemię. — Na to Konopka:

— Co bym się tam brał do obrony cudzego honoru! Niechaj każdy sam się broni, od tego ma głowę i ręce.

— Ale, proszęż ciebie — zawoła Stojowski — już zostaw to mnie, do czego ja się mam brać, a do czego nie. Nie wiesz, o co idzie, i gadasz! Osądźże ty, Nieczuja; rzecz była taka. — Ja też na to:

— A co mnie tam do tego, jaka rzecz była! Chcesz się bić z Lubienieckim, to za świadka i za pomocnika albo zastępcę służę; chcesz się godzić i sądzić, to poszlij255 do trybunału po palestrantów i sędziów, bo to nie moja rzecz.

— Dobrze masz, zbierajże się i chodź.

Ubrałem się tedy w okamgnieniu i szablę wziąwszy, poszedłem.

Po długich tergiwersacjach, w których tchórzem podszyty Łętowski, niby to przez wdzięczność dla Stojowskiego, tak wiele gadał, że o mało ja z nim do burdy nie przyszedłem, Stojowski z Lubienieckim wybili się, trochę się podrapawszy, co nie miało żadnego znaczenia i tylko mi kawał drogiego czasu ukradło, bo kiedym zaraz potem wsiadł na sanie i do kościoła pojechał, to jeszczem tylko zarwał tyle nabożeństwa, że mi ksiądz głowę popiołem posypał.

Po nabożeństwie powróciliśmy wszyscy do dworu, gdzie nas w izbie jadalnej postne oczekiwało śniadanie. Mało już gości było we środę w Źwierniku; jedni jeszcze wczoraj, drudzy dziś rano poodjeżdżali, inni już od kościoła poskręcali do domów. Przy śniadaniu dość smutno było i wcale niemówno; dziadek spał jeszcze, Zuzia się dąsała i smutno poglądała przed siebie, Konopka milczał i z oczyma wlepionymi w talerz tak właśnie wyglądał, jakby dziś po raz pierwszy był między ludźmi. Łętowski tylko, kontent, że kto inny wybił się za niego, jadł wiele i rezonował, jak wszyscy tchórze po skończonej batalii, ale nikt go nie słuchał. Ja się przysiadłem do Zosi, która mnie miłym powitała uśmiechem, i już tak jej asystowałem wyraźnie, jakbyśmy jutro mieli iść do ślubu. Lgockiego to widocznie gniewało, ale że już był przestraszony przeze mnie, więc ani razu mi w oczy nie spojrzał, tylko co chwila do swojego sąsiada coś szeptał, a nawet i temu dawał pokój, ile razy na niego spojrzałem. Wziąłem to sobie ad notam256 i postanowiłem w razie potrzeby korzystać z tego tchórzostwa jego.

Po śniadaniu jeszcze cokolwiek gości odjechało, została tylko panienka jakaś, rówieśniczka Zosi z sąsiedztwa, Stojowski, Konopka, Lgocki i ja. Podczas kiedyśmy przechodzili do sali, uważałem to, że pani stolnikowa wzięła Konopkę ze sobą i wyniosła się z nim do dalszych pokojów na jakąś konferencję, w jadalnej zaś izbie Zuzia się sama została. Korzystając tedy z tego momentu dla wywiązania się z obietnicy danej Konopce, przystąpiłem do niej i rzeknę:

— Waszmość panna tu sama tylko ze śledziami i butelkami?

— Sama.

— Cóż mi panna Zuzanna od dni kilku posmutniała widocznie i cóż to temu za przyczyna? Kto jest ten niegodziwy, kto zuchwalec taki, który się stał tego powodem?

— I cóż mu pan zrobisz?

— Powiedz no mi, pani, który to jest, zaraz my go tu ukarzemy przykładnie.

— Ej!... Nikt... Ot! Tak; zła jestem i koniec.

— I koniec? — rzekłem. — Dajże mi pani rękę na to, że na tym już będzie koniec.

— O! Jak to pan skarbnikowicz zaraz chwyta za słowo!

— Chwytam, ale to wszystko dla dobra pani, bo źle pani robisz, że się gniewasz i dąsasz, i poniewierając uczciwego człowieka, Pan Bóg wie za co, ściągasz przez to żarty i uszczypliwe przycinki nie tylko na niego, ale nawet i na siebie.

— A któż to może wiedzieć, co pomiędzy nami zachodzi?

— Nikt, tylko wójt i cała gromada.

— Ej! Bo pan Konopka sam temu winien.

— Co też pani gadasz! A cóż on temu winien, że mu termin sądowy na ten dzień wyznaczono, na który się obiecał był do Źwiernika?

— Jużże i wszystko wypaplał!

— Trudnoż, nie miał choć trochę rum257 zrobić swojemu sercu, kiedyś go pani tak srodze przygniotła?

— Bo on mnie tak ciężko obraził.

— Ależ, moja mościa panno, to jest wielkie dzieciństwo. Zapomnij pani o tym i przeproś się z panem Konopką, bo to wielki grzech jest bałamucić kawalerów i poniewierać nimi za pomocą tego kawałka broni, który wam sami podają w ręce.

— Tyle też naszego panowania nad wami.

— I to nadto, moja mościa panno, bo gdybyśmy rozum mieli i tak sobie z wami postępowali, jak to czynili nasi nieśmiertelni ojcowie, tobyście ani tej jednej chwili panowania nie miały.

— Piękne maksymy mi pan skarbnikowicz ogłasza! Teraz się wcale temu nie dziwię, co mi ów baron niemiecki tyle o barbarzyństwie mężczyzn w Polsce nagadał i co mi pan Rychter i wszyscy ci panowie, którzy francuskie suknie noszą, zawsze powiadają.

— Panno Zuzanno, wierz mi pani, że ja daleko lepiej tę materię rozumiem niż baron niemiecki i pan Rychter, i wszyscy ci panowie, którzy francuskie suknie noszą, i powiadam pani to, że u której kobiety objawia się chętka do imperium nad mężem lub amantem, u tej nie masz miłości, jest tylko próżność i może co jeszcze więcej, o czym raczej zamilczę. Że zaś tamci panowie tak przeciwko obyczajom polskich mężczyzn powstają i barbarzyństwem to nazywają, to temu jest bardzo prosta przyczyna: pan Holmfels jest Niemiec, w naszym kraju jest może rok albo dwa, ani słowa po polsku nie umie, naszych stosunków nie zna, więc jego zdanie o nas tyle jest warte, co zdanie jakiego Chińczyka, który co powie o Polakach, albo zdanie wróbla, który świegocze na dachu; pan Rychter jest luter, a jak pani wiadomo, ich religia całkiem inaczej mówi o sakramencie małżeństwa niż nasza, co się zaś tyczy francuskich elegantów, to chyba że panie same tego nie widzicie, że każdy z nich jest najpróżniejszy pochlebca i frant, jakich mało, i nie tylko to, ale grzech śmiertelny by na siebie powiedział, gdyby tylko wiedział, że przez to zarobi sobie na wzgląd u kobiety.

— Toteż właśnie dlatego, że umieją się dla nas sakryfikować258, zasługują na względy nasze.

— Tedy muszę jeszcze to pani powiedzieć, że żaden z takich elegantów nie stara się o względy na wieczne czasy, i gdyby wiedział, że takich dostąpi, toby uciekł przed nimi na kraniec świata; chodzi im tylko o względy chwilowe, o dorywcze zbałamucenie, o tryumf miłości własnej, a może i o krotochwilę jaką, której plan ma każdy z nich naprzód już w głowie, bo to są oszuści, bałamuty, awanturniki!

— Choćby i tacy byli, to jeszcze lepsi są od was, bo grzeczniejsi.

— A! Upadam do nóg waćpanny dobrodziejki!

Nie zrozumiała panna Zuzanna tego wykrzykniku mojego i odpowiedziała mi na to:

— Jednak ja się znowu tak bardzo nie gniewam na pana Konopkę, żebym się z nim nie miała pogodzić, ale tak ciężkie obrazy nie tak łatwo się zapominają.

Wtem weszła pani stolnikowa z Konopką, mówiąc w mojej przytomności do Zuzi:

— Widzisz, na co to tego wszystkiego było! I jedno nic niewinno, i drugie niewiele, i zrobić wam z tego taką awanturę, że ażeście oczy obcych na siebie ściągnęli.

— Ja też tu właśnie pannie Zuzannie mówię lekkie kazanie na tę materię.

— Bardzo waszmości dziękuję — odpowiedziała pani stolnikowa. — Już to pan skarbnikowicz doskonale forytuje wszystkie sprawy, które pod swoją weźmie opiekę.

— Dajże Boże i swoją tak poforytować — odpowiedziałem i pocałowawszy panią stolnikową w rękę za tak dobrą o mnie opinię, chciałem tuż za nią odchodzić, ale Konopka mnie z boku nieznacznie za połę pociągnął, więc zostałem. On też rzekł zaraz:

— Oto przy tym świadku panią przepraszam, jeżelim co przeciw niej zawinił.

— Ja się wcale nie gniewam — odpowiedziała Zuzia, ale zimno i obojętnie. Konopka ją pocałował w rękę i dodał:

— Niechże już będzie zgoda pomiędzy nami na wieki.

— I ja