Darmowe ebooki » Powieść » Henryk Ofterdingen - Novalis (baza książek online txt) 📖

Czytasz książkę online - «Henryk Ofterdingen - Novalis (baza książek online txt) 📖».   Wszystkie książki tego autora 👉 Novalis



1 ... 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Idź do strony:
uśmiechnięta... Chwilo nieprześniona! 
Czemuś minęła, a serce nie kona? 
 
Minęła, przeszła, chwila pociech boska... 
U mego łoża siada czarna troska, 
Dawnom nie przeżył370 jaśniejszej godziny... 
Czyliż tak wielkie są moje przewiny? 
Z dziecięcą wiarą całuję Twe szaty... 
Obudź mnie z życia, unieś w inne światy! 
 
Mówią, że jeno dziecięce oczęta 
Mogą w Twe lica patrzyć Matko Święta... 
Przeto mnie dzieckiem uczyń, weź na łono! 
Niech Cię obaczę cudną, uśmiechnioną371, 
Niechaj Cię znowu szczęsny odzobaczę... 
Zlituj się Matko, bo duch we mnie płacze! 
  II
Tysiące Cię widziałem razy, 
Lecz takiej, jaką w duszy roję, 
Żadne nie zdolne dać obrazy... 
A taką kocha serce moje. 
Już zgiełku świata nie posłyszą 
Me uszy, chociaż przeszła złuda... 
Niebiańską jesteś we mnie ciszą, 
I w sercu marzeń snujesz cuda. 
 

Zawierucha jakaś zapędza poetę do Grecji. Serce jego pełne starożytnych dziejów i dawnych herosów, i dzieł sztuki. Rozmawia z pewnym Grekiem o moralności. Wnika w ten czas, poznaje stare obrazy i przejmuje się dziejami starożytnymi. Rozmowy o urządzeniach państwowych Grecji... o mitologii!

Zapoznawszy się z wiekiem bohaterskim372, udaje się na Wschód, do którego od samej tęsknił młodości. Zwiedza Jeruzalem373, poznaje poezję wschodnią. Dziwne zajścia z niewiernymi zmuszają go do przebywania w pustynnych ustroniach. Spotyka się tam z rodziną Arabki (część I). Życie i obyczaje wschodnich szczepów koczowniczych, perskie bajki, zabytki prastarej kultury.

Książka, mimo różnorodnych zdarzeń, miała zatrzymać wszędzie charakter ten sam i nasuwać zawsze myśl o błękitnym kwiecie, a najróżniejsze podania miały być splecione ze sobą. Miały się kojarzyć w jedną całość podania greckie, orientalne, biblijne, chrześcijańskie, obrazy i wzmianki z indyjskiej i północnej mitologii374. Henryk udaje się do Rzymu. Okres dziejów rzymskich.

Nasycony doświadczeniem i nauką powraca Henryk do Niemiec. Odnajduje dziadka, człowieka o charakterze głębokim. Klingsohr też jest w pobliżu. Rozmowy wieczorne z oboma.

Henryk udaje się na dwór Fryderyka, poznaje cesarza osobiście. Przesuwają się najlepsi, najwięksi i najciekawsi ludzie tego czasu. Wszyscy zebrani na dworze, dokoła cesarza. Wspaniałość i wystawność prawdziwie wielkiego świata. Objaśnienie niemieckiego charakteru i niemieckiej historii. Henryk rozmawia z cesarzem o rządzie, cesarstwie, niejasne rozmowy o Ameryce i Indiach Wschodnich. Sposób myślenia cesarza. Cesarz mistykiem. Książka: De tribus impostoribus375.

Henryk tedy, przeżywszy na większą skalę niż w części pierwszej przyrodę, życie i śmierć, wojnę i Wschód, historię i poezję, powraca do swej ojczyzny, do swego serca. Z poznania świata i siebie samego rodzi się w nim pragnienie uduchowienia. Przedziwny świat baśni jest teraz jego światem, gdyż dusza otwarła się całkowicie na jego poznanie.

W rękopiśmiennych zbiorach znajdujemy dosyć niejasną pieśń, którą Henryk Ofterdingen i Klingsohr mieli śpiewać na turnieju śpiewackim. Miast tej pieśni chciał poeta przedstawić inny ciekawy spór poetycki, walkę religii i niereligijności, świata widzialnego z niewidzialnym. „W bachicznym szale376 zakładają się z sobą poeci, ogarnięci zapałem do śmierci”. Poetyzują nauki, a udział w turnieju bierze także matematyka. Opiewa rośliny indyjskie, przedstawia mitologię indyjską w nowym oświetleniu.

To już ostatni akt Henryka na ziemi, przejście do jego osobistego uduchowienia. Ono to jest zamknięciem dzieła, ziszczeniem baśni, która kończy część pierwszą.

W sposób najcudowniejszy, a zarazem najbardziej naturalny, wszystko się objaśnia i uzupełnia, ściana dzieląca baśń od prawdy, przeszłość od teraźniejszości pada. Wiara, fantazja i poezja odmykają podwoje świata najtajniejszego.

Henryk powraca do kraju Zofii, do przyrody takiej, jaką by być mogła, do przyrody alegorycznej. Rozmawia przedtem z Klingsohrem o różnych tajemniczych znakach i przeczuciach. Budzą się one głównie przy dźwiękach starej pieśni, którą zasłyszał przypadkiem. Mowa tam o tajemniczej głębi wód, skrytej w miejscu nieznanym. Śpiew ten budzi dawno przygasłe wspomnienia. Idzie szukać wody i znajduje mały, złoty kluczyk, który mu przed dawnymi laty skradł kruk i którego nigdzie, mimo poszukiwań, odnaleźć dotąd nie mógł. Kluczyk ten dał mu niedługo po śmierci Matyldy pewien starzec, z uwagą, że ma go zanieść cesarzowi, a on mu już powie, co czynić dalej należy. Henryk udaje się do cesarza. Cesarz raduje się bardzo i daje mu stary dokument, gdzie jest napisane, że cesarz ma go dać do przeczytania człowiekowi, który mu przyniesie kluczyk złoty. Ten człowiek w pewnym ukrytym miejscu odnajdzie stary klejnot, karbunkuł, który ma własności talizmanu. Brak go dotąd w koronie cesarskiej i tylko miejsce na niego, puste, świeci. Miejsce samo oznaczone jest na pergaminie.

Henryk, przeczytawszy, udaje się w podróż ku jednej górze. Po drodze spotyka człowieka, który jemu i rodzicom jego po raz pierwszy opowiadał o błękitnym kwiecie. Rozmawia z nim o objawieniu. Wchodzi do wnętrza góry, a Cyana mu wiernie towarzyszy.

Niebawem znachodzi377 kraj dziwny, w którym powietrze, woda, kwiaty i zwierzęta są całkiem inne jak u nas378 na Ziemi. Tu zmienia się miejscami poemat w dramat. „Ludzie, zwierzęta, rośliny, kamienie, gwiazdy, pierwiastki, tony, barwy żyją we wspólnocie rodzinnej, mówią i działają jako członkowie jednego gatunku”. „Kwiaty rozmawiają ze zwierzętami o człowieku”. „Świat baśni staje się widzialny, świat realny wydaje się bajką”. Znajduje błękitny kwiat... to Matylda zaśniona379, trzymająca karbunkuł w dłoni. Mała dziewczynka, córka jego i Matyldy, siedzi u trumny. Odmładza go. „Dziecię to to świat pierwotny, wiek złoty, który przyjdzie na końcu”. „Religia pogańska zespala się z chrześcijańską. Pieśń o Orfeuszu, Psyche i inne”.

Henryk zrywa kwiat błękitny i wyzwala Matyldę spod zaklęcia, ale traci ją znowu. Drętwieje z bólu i zmienia się w kamień.

„Edda (błękitny kwiat, Arabka, Matylda) składa z siebie samej ofiarę na tym kamieniu, który się zmienia w brzmiące drzewo. Cyana ścina drzewo i pali na stosie. Henryka zamienia w złotego barana. Edda-Matylda musi go zabić na ofiarę... staje się znów człowiekiem. Podczas tych przemian wiedzie różne ciekawe rozmowy.

Zażywa z Matyldą szczęścia. Jest ona równocześnie Arabką i Cyaną. Święcą380 wesołą uroczystość serca. Wszystko, co dawniej się zdarzyło, to była śmierć. Sen ostatni i przebudzenie. „Klingsohr zjawia się znowu jako król Atlantydy. Matką Henryka jest Fantazja, ojcem jego Talent, Schwaning jest księżycem, górnik zostaje antykwariuszem, a zarazem Żelazem. Cesarz Fryderyk jest Arkturem. Pojawiają się też hrabia Hohenzollern i kupcy”.

Wszystko staje się alegorią. Cyana zanosi cesarzowi klejnot, a okazuje się, że Henryk jest sam poetą z owej bajki, którą mu dawniej kupcy opowiadali.

Szczęsny kraj podlega jednemu jeszcze tylko zaklęciu. Poddany jest zmianie pór roku.

Henryk burzy królestwo słońca. Dzieło miało się zakończyć wielkim poematem, z którego jednak tylko początek napisany został.

Zaślubiny pór roku
Długo dumał monarcha i ważył myśli tajemne, 
Pytał serca, co sen i co znaczą słowa tłumaczy. 
Kędy przyczyna tkwi, że gdy pierwszy raz myślał o kwiecie, 
Dusza odczuła tajń381, a sercem miłość owładła382. 
Nieomal zda mu się, że słyszy słowa głębokie... 
Drzwi ledwie za gościem zapadły... że stopa tętni o głaz. 
Cienie przelotne słał i blaski księżyc na szyby... 
Dziwny, nieznany żar w młodzieńca sercu tlał. 
— Eddo — począł monarcha — powiedz, jakie życzenie, 
Jaką kryje twe serce tęsknotę i jaki ból? 
Wyznaj droga, a śmiało, bo władza ukojeń nam dana! 
Chcę ziścić szczęścia pełń383, gdy niebo Tobą szczęśliwe! 
— O, gdyby — rzekła — pory roku nie były jak wrogi384, 
Przeszłość się chciała spleść z przyszłością i chwilą obecną... 
Jesień się chciała zlać z wiosną i latem, i zimą, 
W powagi słodkiej jaśń385, z młodością starość skojarzyć. 
Wtedy, o miły mój małżonku, smutek by pierzchnął... 
Tęsknoty wszystkich serc spełnione były jak cudem. 
Słysząc słowa królowej, objął ją mąż jej — kochanek, 
Rzekł potem: — Oto jest myśl, cudownym słowem ziszczona, 
Wszystko, co drżało z dawna na ustach wielu cierpiących, 
Pod myśli tchnieniem twych w jasne ubrało się słowa. 
Prędko sprzężcie wozy podróżne, bo jadę w krainę, 
Gdzie leże czterech pór roku — potem, gdzie życia okresy. 
 

Dążą na słońce, chwytają naprzód Dzień, potem Noc. Biegą386 na północ po Zimę. Potem na południe po Lato. Ze wschodu przynoszą Wiosnę, z zachodu Jesień. Dążą do młodości, do starości, do przeszłości i przyszłości.

Oto co mogłem dać czytelnikowi. Są to wspomnienia własne, oderwane słowa i wskazówki zawarte w papierach po moim przyjacielu. Opracowanie tego olbrzymiego materiału stałoby się było pomnikiem wieczystym nowego rodzaju poezji. Wolałem raczej w dopisku tym być zwięzły, niźli narazić się na poczynienie własnych dodatków, zgoła niepotrzebnych.

Może wzruszy któregoś z czytelników fragmentaryczność tych słów i wierszy, jak mnie. Doprawdy, nie mógłbym z większym żalem spoglądać na ułomek zniszczonego obrazu Rafaela387 lub Corregia388.

[Ludwig Tieck]

Przypisy:

1. jedle — jodły (a. ogólnie: drzewa iglaste; choina). [przypis edytorski]

2. bogi — dziś popr.: bogowie. [przypis edytorski]

3. kędy (daw., gw.) — gdzie. [przypis edytorski]

4. drzewiej — dziś: dawniej. [przypis edytorski]

5. rozhowor (daw., z rus.) — rozmowa. [przypis edytorski]

6. zwić — dziś: uwić; upleść. [przypis edytorski]

7. gazdy — dziś popr. forma: gazdowie. [przypis edytorski]

8. płotmi — dziś popr. forma: płotami. [przypis edytorski]

9. bladszy — dziś popr. forma: bledszy. [przypis edytorski]

10. Mirandola, Franciszek, właśc. Franciszek Pik (1871–1930) — poeta, prozaik, tłumacz. [przypis edytorski]

11. bezdeń — otchłań, przepaść. [przypis edytorski]

12. ciemnie — tu: ciemności. [przypis edytorski]

13. polata — dziś popr. forma: polatuje. [przypis edytorski]

14. wichr — dziś popr.: wicher. [przypis edytorski]

15. zadrzemnąć kogoś (neol.) — zanurzyć kogoś w drzemce; spowodować, że ktoś się zdrzemnie. [przypis edytorski]

16. ciężą — dziś popr. forma: ciążą. [przypis edytorski]

17. mię — skrócona forma zaimka, analogiczna do „cię”; dziś tylko: mnie. [przypis edytorski]

18. skrzydły — dziś popr. forma: skrzydłami. [przypis edytorski]

19. z duchy — dziś popr. forma: z duchami. [przypis edytorski]

20. rozpowicie — dziś popr.: rozwinięcie. [przypis edytorski]

21. pogrążon — skrócona forma imiesłowu przym. r.m.: pogrążony. [przypis edytorski]

22. o nieznanym człowieku i jego opowieści — por. [powieść J.W. Goethego] Wilhelm Meister, t. I, rozdział 17. [przypis redakcyjny]

23. śćmić — dziś: przyćmić. [przypis edytorski]

24. ongi — kiedyś, dawniej. [przypis edytorski]

25. spinający się — dziś: wspinający się. [przypis edytorski]

26. połyskał — dziś: połyskiwał. [przypis edytorski]

27. niebiosów — dziś popr. forma: niebios. [przypis edytorski]

28. przeźroczy — dziś: przezroczysty a. przeźroczysty. [przypis edytorski]

29. wybrani męże — dziś popr.: wybrani mężowie. [przypis edytorski]

30. drzewiej — dawniej. [przypis edytorski]

31. nietroskliwie — tu: beztrosko. [przypis edytorski]

32. w on wieczór — dziś: w ów wieczór; owego wieczoru. [przypis edytorski]

33. góry harcyńskie — góry Harz; góry harceńskie. [przypis edytorski]

34. równia — dziś: równina. [przypis edytorski]

35. niebiosów — dziś popr. forma D.lm: niebios. [przypis edytorski]

36. śćmić się — dziś: zaćmić się. [przypis edytorski]

37. rość — dziś: rosnąć. [przypis edytorski]

38. połyskać — dziś: połyskiwać. [przypis edytorski]

39. bardziej (...) jak zwykle — dziś popr. bardziej niż zwykle. [przypis edytorski]

40. wydalić się (daw.) — dziś: oddalić się; wyjechać. [przypis edytorski]

41. połyskać — dziś: połyskiwać. [przypis edytorski]

42. przebłyska — dziś raczej: przebłyskuje. [przypis edytorski]

43. Wartburg — zamek warowny w Turyngii. [przypis edytorski]

44. zrosły — dziś: zrośnięty. [przypis edytorski]

45. najwnętrzniejszy — dziś: najbardziej wewnętrzny. [przypis edytorski]

46. czynność energiczna — tu: energiczne działanie. [przypis edytorski]

47. przyjemniej jak w sztukach — dziś popr.: przyjemniej niż. [przypis edytorski]

48. miast (daw.) — tu: zamiast. [przypis edytorski]

49. nie zbraknie ci na najlepszych nauczycielach i doradcach — dziś popr.: nie zbraknie ci najlepszych nauczycieli i doradców. [przypis edytorski]

50. wnętrzny — dziś: wewnętrzny. [przypis edytorski]

51. one (daw.) — owe, te. [przypis edytorski]

52. w on czas (daw.) — w owym czasie; w tamtym czasie; w tamtych czasach. [przypis edytorski]

53. pustać — pustkowie; pustynia. [przypis edytorski]

54. obudzać — dziś raczej: budzić. [przypis edytorski]

55. wnętrzny — dziś: wewnętrzny. [przypis edytorski]

56. lubiony — dziś: ulubiony. [przypis edytorski]

57. żalić się straty — dzisiejsza składnia: żalić się na stratę. [przypis edytorski]

58.

1 ... 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Idź do strony:

Darmowe książki «Henryk Ofterdingen - Novalis (baza książek online txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!
Dodaj komentarz