Darmowe ebooki » Powieść » Henryk Ofterdingen - Novalis (baza książek online txt) 📖

Czytasz książkę online - «Henryk Ofterdingen - Novalis (baza książek online txt) 📖».   Wszystkie książki tego autora 👉 Novalis



1 ... 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Idź do strony:
jedna tylko cnota... czysta, myśląca wola, która w chwili rozstrzygającej sama w sobie się decyduje i obiera drogę. Wiecznie żywa, sama przez się niepodzielna, przemieszkuje w wątłym symbolu swoim, ludzkim ciele i kieruje wszystkimi jego myślami, tymi członkami ducha, w sposób najzgodniejszy z prawdą...

— O, dobry ojcze — przerwał Henryk — z jakąże radością chwytam w serce światłość ze słów twoich tryskającą! A więc prawdziwy i istotny duch baśni to tylko inaczej przystrojony duch cnoty, a duch właściwy innym, niższym rodzajom poezji to samo życie w wiecznym swym ruchu. Niewysłowiona tożsamość łączy pieśń tętniącą prawdą z czynem szlachetnym. Bezrucha342 świadomość ukołysanego w ciszy bezzjawiskowej świata staje się przepiękną opowieścią, mówiącą o wszechrzeczach baśnią. Na niwach i po grotach tego pierwotnego świata żyje poeta, a ziemskim jego bytem, wrażeniami jego i wpływami nań działającymi rządzi duch cnoty. Podobnie jak on, jest baśń bóstwem bezpośrednio działającym pośród ludzkości, odblaskiem przedziwnym świata wyższego. O, z jakąż pogodną pewnością i zaufaniem może iść poeta za sugestią natchnienia, a jeśli obdarzony jest zmysłem wyższym, pozaziemskim, jakże spokojnie oddać się może wództwu343 istot niebiańskich i z jakąż dziecięcą pokorą dopełniać powołania swego może. Przezeń mówi też głos wszechświata i przypowieścią wiedzie w światlejsze, bardziej znane duszy światy. Jak się ma religia do cnoty, tak się ma natchnienie do mitologii. Jak w pismach świętych przechowana żyje historia objawień, tak odbite w mitologii tkwi pojęcie życia wyższych światów, a forma, w jakiej zostało utrwalone, to różne przedziwne poematy. Baśń i historia towarzyszą sobie zawsze, zostają w najściślejszych ze sobą stosunkach, choćby nie wiem jak kręta była ścieżka, kędy idą, i choćby obie przywdziały na się przeróżne maski... Biblia i mitologia to planety jednego systemu kosmicznego.

— Słowa twe to prawda szczera — odrzekł Sylwester — i teraz pojmujesz zapewne, że cała przyroda istnieje jedynie w duchu cnoty, przez niego i istnieć zawsze będzie, bo musi. Jest on wszechrzeczą zapalającą do życia, wszystko z martwych budzącą światłością, jak daleko sięga ziemski byt. Od wyiskrzonego nieba, tego wzniosłego tumu344 państwa przestrzennych gwiazd, aż do kędzierzawego dywanu różnobarwnej łąki, wszystko przezeń żyje, wszystko przezeń z nami spokrewnione i nam zrozumiałe. On wiedzie wszystkie zjawy po nieznanej drodze rozwoju, w dal jaśniejącą chwałą zaświatów.

— Tak, zaprawdę... jakżeś pięknie przed chwilą złączył w swych myślach cnotę z religią. Wszystko, co obejmuje doświadczenie i ziemską działalność, stanowi zakres świadomości łączącej ten świat ze światem wyższym. Zmysłom wyższym dostępna jest religia i wtedy to, co przedtem wydawało się ciemną, naszą istotą władającą koniecznością, prawem kosmicznym bez określonej treści, przedstawia się jako cudowny, znany, nieskończenie różnorodny i zadowalający serce świat, jako niepojęcie ścisłe obcowanie wszystkich błogosławionych w Bogu, jako zrozumiałą, napełniającą bóstwem obecność istoty najbardziej osobistej, jej woli i jej miłości, we wnętrzu naszego własnego ja.

— Niewinność serca czyni cię prorokiem — odparł Sylwester. — Tobie wszystko stanie się jasne345, a świat i jego dzieje zamienią ci się w Pismo Święte. Właśnie Pismo Święte niech ci tu będzie wielkim, zdumiewającym przykładem, w jak prostych słowach i przypowieściach może być objawiony wszechświat, chociaż niebezpośrednio, to jednak przez zadziałanie na wyższe zmysły. Mnie tam zawiodło zamiłowanie przyrody, gdzie ciebie zamiłowanie i ukochanie języka. Sztuka i historia dały mi poznać naturę. Rodzice moi mieszkali na Sycylii, niedaleko góry Etny. Zajmowali wygodny dom dawnej struktury. Stał on nad brzegiem morza zakryty starymi kasztanami, otoczony ogrodem, gdzie rosły przeróżne rośliny i kwitły kwiaty. W pobliżu były chaty rybaków, pasterzy i żniwiarzy. W komorze naszej i piwnicy były zapasy wszystkiego, co służy do utrzymania i uprzyjemnienia życia, a sprzęt domowy zdobny był i oczy nań spoczywały z lubością. Nie brakło też rozlicznych przedmiotów, których oglądanie podnosi myśl ponad codzienne życie i jego wymogi, przysposabia do wyższego stadium istnienia. Widziałeś tam kamienne posągi, wazy pokryte pięknymi malowidłami przedstawiającymi różne zdarzenia, kamyki małe pokryte rzeźbą i różne przedmioty pochodzące snadź z innych, szczęśliwszych czasów. Na policach346 leżały też zwitki pergaminu, na których widniały długie szeregi liter. Były to różne zapiski odnoszące się do różnych gałęzi wiedzy, historie i poezje czasów dawno przeminionych, wyrażone pięknym, szlachetnym stylem. Ojciec mój słynął szeroko jako zdolny astrolog. Przychodzili też radzić się go ludzie różni. Często z odległych doń przyjeżdżali krajów, a że uważali za rzecz cenną i rzadką umiejętność badania przyszłości, przeto mniemali, że należy też za wiadomości dobrze płacić astrologowi. Ojciec tedy mógł za otrzymane podarunki żyć wygodnie i dostatnio.

*

Na tym urywa się druga część dzieła347. Nazwał ją autor ziszczeniem348, jak pierwszą tęsknotą349, bo tu wszystko miało się spełnić i dokonać wszystkie pragnienia i przeczucia wyrażone w pierwszej części.

Postaram się, na podstawie tego, co dowiedziałem się350 od mego przyjaciela oraz co znalazłem w pozostałych po nim papierach, dać czytelnikowi pojęcie o treści drugiej części tego dzieła.

Poecie, który dotarł do treści najistotniejszej swej sztuki, nic nie wydaje się sprzeczne ani obce. Wszystkie zagadnienia są dlań rozwiązane, magia fantazji łączy wszystkie wieki i światy, cuda znikają, bo wszystko w cud się przemienia. Książka ta tak właśnie jest pisana. Zwłaszcza w bajce, która zamyka część pierwszą, znajdzie czytelnik skojarzenia najśmielsze. Znikły tu wszelkie różnice, jakie pozornie dzielą od siebie różne wieki i przez które jeden świat pojęć staje wobec drugiego w kontraście. Baśń ta służyć miała przede wszystkim za przejście z części pierwszej w drugą, gdzie opowieść bezustannie przewija się ze świata realnego w cudowny, gdzie oba one wzajem się objaśniają. Duch, który wierszem wygłasza prolog, miał po każdym rozdziale powracać, przywracać ten dziwny nastrój i podkreślać szczególny światopogląd poety. W ten sposób świat niewidzialny miał być ciągle trzymany w kontakcie z realnym. Duch ów przemawiający to poezja sama, a równocześnie człowiek syderyczny351, narodzony z uścisków Henryka z Matyldą. W podanym poniżej wierszu, który miał wejść do części drugiej, określił autor najsubtelniej ducha swych książek:

Kiedy przestaną cyfry, znaki 
Być maską na poznania braki... 
Kiedy przemknie pęk promieni 
Za koło, kędy śnią uczeni... 
Gdy świat się poda w pełne życie 
I stanie państwo dusz w rozkwicie... 
Gdy się skojarzą blask i mroki 
W światłość, co tryśnie pod obłoki, 
A w starych baśniach, gdzie dziś mroczno, 
Ludzie swe dzieje widzieć poczną... 
Wtedy się przyszłość z jutrem zbrata, 
Z słów ciemnych mroczna spadnie szata. 
 

Ogrodnik, z którym Henryk rozmawia, to ów starzec, który gościł u siebie ongiś ojca Henryka. Młoda dziewczyna, zwana Cyaną, nie jest jego córką, ale dzieckiem hrabiego Hohenzollerna. Przybyła tu ze Wschodu w bardzo młodych latach, ale zachowała wspomnienia ziemi, gdzie się narodziła. Wiodła długo w górach, gdzie ją wychowywała zmarła matka, życie tajemnicze. Wcześnie straciła jednego z braci. Sama raz bliska była śmierci, w stary wpadłszy grobowiec, ale wyratował ją pewien stary lekarz w cudowny sposób. Jest wesoła, dobra i obraca się w świecie cudów. Opowiada pielgrzymowi własną jego historię, jak gdyby ją dawniej słyszała od matki. Wysyła go do odległego klasztoru, gdzie mnisi stanowią niejaką kolonię duchów. Wszystko tu jakby w jakiejś magicznej, mistycznej loży. Są to kapłani ognia płonącego w młodzieńczych sercach. Pielgrzym słyszy płynący z oddali śpiew braci. W kościele ma wizję. Ze starym mnichem rozmawia Henryk o śmierci i magii. Ma przeczucia odnośnie do śmierci i kamienia filozoficznego. Zwiedza klasztor i cmentarz. Nad bramą cmentarza znajduje następujący napis:

Chwal przechodniu nasze włoście352, 
Dobra pełne izby, skrzynie... 
Rozmaity sprzęt domowy 
Jeśli możesz, zlicz. 
Co dnia idą nowi goście, 
Każdy o swojej godzinie, 
Na ognisku ciągle nowy 
Płonie życia znicz. 
 
Tyle naczyń drogocennych, 
Ze śladami łez tęsknoty, 
Miecze, tarcze i korony, 
Setki złotych czasz... 
I klejnotów moc promiennych 
Kryją ciemne, tajne groty... 
Nawał skarbów niezmierzony 
Mieści skarbiec nasz. 
 
Dzieci długich snu wywczasów, 
Bohatery353 dawnych czasów, 
Gwiezdne, pogaśnięte duchy, 
Ludzie innych lat... 
Piękne damy, mistrze354 sławni, 
Dzieci, ludzie bardzo dawni, 
O których zanikły słuchy... 
Cichy ludnią355 świat. 
 
Płacz i smutek zapomniany 
Przy letejskim356, słodkim winie... 
Kto raz z nami siadł u stołu, 
Nie chce odejść precz. 
Wszystkie pogojone rany, 
Cicho czas w klepsydrze płynie... 
Zmarszczki już nie szpecą czoła... 
Dziwna, dziwna rzecz! 
 
Ogarnione357 łaską bożą, 
Zasłuchane w cudne granie, 
Zmysły się wieczności korzą, 
Niebios w duszach toń... 
Poprzez niwy srebrne rosą358 
Płynie ciche wiatru wianie... 
Szaty ich powiewne niosą 
Przez kwiecistą błoń359. 
 
O, uroku cisz północnych... 
O, wy kręgi duchów mocnych, 
Cudzie tajemniczej chwili... 
My was znamy, my! 
Gdy w momencie rozpłynienia360 
Czerpiem361 z własnych dusz strumienia, 
Nim w mgłę jasną się rozpyli... 
W rosy spłynie łzy. 
 
Losów ciemnych tu zawiłość 
Przejawia się jako miłość... 
Elementem istnień fali, 
Serc bijących pieśń. 
W tysiąc iskier rozpryśnięte 
Życie w ciele boskim świata 
Duchem myśmy rozpoznali... 
Myśli znikła cieśń362. 
 
Szczytnych marzeń poszept głuchy 
Pojęliśmy jako duchy, 
Ziszczeń zorze nieułudne... 
Wszechpołączeń cud! 
Wszystko, na czym wzrok spoczywa, 
Kwitnie w rajskich tworzyw dziwa... 
Jest jak piersi dziewcząt cudne, 
Leśnej głębi chłód. 
 
Niestygnący z żądz tęsknoty 
Pijem363 żar kochanki złoty, 
Duszę jej pragniemy z łona 
W własną wcielić jaźń. 
Ciało jej, co się nie broni, 
Duszę jej, jak kielich woni... 
Rozkosz pić, co w ból nie skona... 
Stwarzać przeżyć baśń. 
 
W toni czystych oszołomień 
Żyjem364 jako w turniach płomień... 
Znikła smętna ziemi zjawa, 
Wicher rozdarł zrąb... 
Gdy zamknęły się mogiły 
I pogrzebne stosy stliły, 
Wizja z serc wygnana łzawa, 
Dreszczów strachu ziąb. 
 
Echo wspomnień niedośnionych, 
Tęsknot Bogiem rozpłonionych... 
Kędyś duszę fala drąży, 
Zadumania cień. 
Bo są boskie, ciche rany, 
Jęk w bezmiary rozpętany, 
Krew przemocna, która krąży, 
By wstał nowy dzień. 
 
W tę przestrzenną falę spływa, 
W toń, co życiem migotliwa 
Naszych rannych serc wołanie, 
Boga twórczy wir. 
Po przypływie, kędyś w niebie 
Wraca ukojone w siebie, 
Lecz na rozkaz Jego wstanie 
Z jutrem święcić mir. 
 
Zrzuć więc z rąk kajdany złote, 
Choć rubinów ogniem płoną 
I stalowe, twarde pęta... 
Z życia sprawę zdaj. 
Idź w otchłannych grót365 ciemnotę, 
Spłyń w grobowców zimne łono... 
Noc z twych oczu będzie zdjęta, 
W cudów wnijdziesz kraj. 
 
Gdybyż oni raz poznali, 
Przyszli nasi towarzysze, 
Że to, co im życie krasi, 
W głębi czujem366 dusz... 
Z radością by skon witali, 
Śmierć, co skierkę życia gasi, 
Szli ochotnie w raj i ciszę... 
W wieńcach białych róż. 
 
Chodźcie, zwalczym367 ducha ziemi 
Siłami połączonemi, 
Znajdziem śmierci treść i życia, 
Świateł wiecznych żar... 
Świat codziennie bardziej kona, 
Blednie jasność pożyczona, 
Chwila idzie złud rozbicia, 
Półodczutych mar... 
 

Ten wiersz, to może znowu prolog do rozdziału następnego. Tu miał się począć nowy okres dzieła. Życie miało wykwitnąć bujnie z ciszy śmiertelnej. Żył pośród zmarłych i sam z nimi rozmawiał. Książka miała tu zmienić się w dramat, a ustępy opisowe miały łączyć tylko ze sobą poszczególne sceny i w niektórych miejscach je objaśniać.

Henryk nagle zjawia się w targanej wojnami Italii. Jest wodzem stojącym na czele armii. Wszystkie okropności wojny odmalowane barwami poezji. Napada ze swoją watahą na nieprzyjacielskie miasto. Jako epizod pojawia się historia miłosna patrycjusza pizańskiego i dziewczyny florentyńskiej. Pieśni bojowe. „Wielka wojna niby pojedynek, ale na wskroś szlachetna, filozoficzna, humanitarna”. Duch dawnego rycerstwa, turniej, duch tęsknoty bachicznej. Ludzie muszą się wzajem zabijać, to dużo szlachetniej jak padać od ciosów losu. Szukają śmierci. Sława i cześć to rozkosz i życie rycerza. Żyje on pośród śmierci, jak cień. Zamiłowanie śmierci, oto dusza rycerza. Ziemia domostwem wojny. Wojna na ziemi nieunikniona.

W Pizie spotyka Henryk syna cesarza Fryderyka II i zaprzyjaźnia się z nim. Zapędza się aż do Loretto. Pieśni ku czci Madonny:

I
Kto Cię raz ujrzał wśród życia rozdroży, 
Tego nie dotknie gniew ni dopust boży... 
Tego rozłąką tak bardzo zasmucisz, 
Że płakał będzie, aże się powrócisz... 
A łaski Twojej świętej przypomnienie 
Będzie duchowi jego za natchnienie... 
 
Daj się ubłagać, przybądź serca wiosno, 
O Twym powrocie ześlij wieść radosną! 
Czyżeś mi z oczu znikła bez przyczyny? 
Czy w oczach Boga zważone me winy 
I życiem w Tobie złożył nadaremno? 
Chwilę bądź jeno, małą chwilę ze mną. 
 
W snach Cię widziałem jasną, świętą zjawą... 
Tak przecudowną i taką łaskawą, 
Myślałem... święte na Twem łonie dziecię 
Nad pokutnikiem zlituje się przecie... 
A Tyś podniosła w górę cudne oczy 
I w chmur zginęła złocistej roztoczy. 
 
Czemuś ode mnie odwróciła lice368? 
Z modłami płyną do Twych stóp tęsknice, 
Gdy umęczony, wśród życia rozłogu 
Na Twej kaplicy odpoczywam progu, 
Gdy Cię daremnie wyczekiwać muszę, 
Zniszcz ciało, weźmij369 do nieba mą duszę! 
 
Ty, któraś pociech nieprzebranym zdrojem, 
Wiesz, że me serce zawsze było Twojem... 
I łaski Twojej doświadczałem tyle... 
Gdy ledwie przeszły pierwsze życia chwile, 
Kiedy zaledwie świadomy, że żyłem, 
Z Twej boskiej piersi pokarm święty piłem. 
 
Schodziłaś do mnie często, że nie zliczę... 
Jam jako dziecko patrzył w Twe oblicze... 
Jezusek drobne mi podawał dłonie, 
Tyś się chyliła w złocistej koronie 
I
1 ... 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Idź do strony:

Darmowe książki «Henryk Ofterdingen - Novalis (baza książek online txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!
Dodaj komentarz