Inwazja jaszczurów - Karel Čapek (gdzie można przeczytać książkę za darmo .TXT) 📖

więc było tu i ówdzie kaznodzieję, który stojąc przy drewnianym płocie pośród psów, wściekle szczekających na swych wrogów po drugiej stronie ogrodzenia, daremnie, ale z zapałem objaśniał Słowo Boże.

O ile wiadomo, nieco bardziej przyjął się wśród Płazów monizm62. Niektóre Płazy wierzyły też w materializm, złoty standard i inne naukowe wykłady wiary. Pewien popularny filozof nazwiskiem Georg Sequenz stworzył nawet specjalną religię dla Płazów, której głównym i najwyższym artykułem była wiara w Wielkiego Salamandra. Wprawdzie ta wiara w ogóle nie przyjęła się wśród Płazów, ale za to znalazła wielu zwolenników wśród ludzi, szczególnie w dużych miastach, gdzie niemal z dnia na dzień powstało mnóstwo tajnych świątyń tego kultu63. Płazy same w późniejszych czasach przyjęły powszechnie inną wiarę, o której nie wiadomo, skąd się wśród nich wzięła. Było to czczenie Molocha, którego wyobrażały sobie jako ogromnego Płaza z ludzką głową. Miały podobno olbrzymie figury podmorskich bożków z żeliwa, które zamawiały u Armstronga albo u Kruppa, ale bliższe szczegóły o ich kultowych obrzędach, ponoć niezwykle okrutnych i tajemniczych, nigdy nie wyszły na jaw, ponieważ odbywały się one pod wodą. Zdaje się, że ta wiara rozszerzyła się wśród nich dlatego, że imię Moloch przypominało im niemiecką nazwę przyrodniczą Płaza (Molch).

Jak widać z poprzednich akapitów, Problem Płazów początkowo przez dłuższy czas dotyczył tylko tego, czy i w jakiej mierze Płazy, jako istoty rozumne i znacznie ucywilizowane, są zdolne do korzystania z pewnych ludzkich praw, choć żyją tylko na marginesie ludzkiego społeczeństwa i ludzkiego ładu. Innymi słowy, była to wewnętrzna sprawa poszczególnych krajów, rozwiązywana w ramach miejscowego prawa. Przez szereg lat nikomu nawet nie przyszło do głowy, że Problem Płazów może mieć dalekosiężne znaczenie międzynarodowe i że może trzeba będzie postępować z Salamandrami nie tylko jako z inteligentnymi istotami, ale także jako z kolektywem czy narodem Płazów. Prawdę mówiąc, pierwszy krok w kierunku takiego pojmowania Problemu Płazów uczyniły owe nieco dziwaczne chrześcijańskie sekty, które próbowały ochrzcić Płazy, powołując się na słowa Pisma: „Idźcie na cały świat i nauczajcie wszystkie narody”. W tym kontekście po raz pierwszy wypowiedziano, że Płazy są jakby narodem64. Lecz pierwsze prawdziwie międzynarodowe i zasadnicze uznanie Płazów za naród przyniosło dopiero słynne oświadczenie Międzynarodówki Komunistycznej, podpisane przez towarzysza Molokowa i skierowane „do wszystkich uciskanych i rewolucyjnych Płazów całego świata65”.

Chociaż ta proklamacja nie miała, jak się zdaje, bezpośredniego wpływu na Płazy, wywołała jednak znaczny oddźwięk w światowej prasie, czego efektem było choćby to, że Salamandry zostały wprost zalane płomiennymi wezwaniami z rozmaitych stron, aby jako całość przyłączyły się do tego czy innego ideowego, politycznego albo społecznego programu ludzkiej społeczności66.

Teraz Problemem Płazów zaczął się zajmować również Międzynarodowy Urząd Pracy w Genewie. Tam zderzyły się dwa poglądy: jeden uznawał Płazy za nową klasę pracującą i domagał się, żeby objąć je wszelkim prawodawstwem socjalnym dotyczącym czasu pracy, płatnych urlopów, ubezpieczenia zdrowotnego i emerytalnego i tak dalej; drugi natomiast głosił, że w Płazach rośnie niebezpieczna konkurencja dla ludzkiej siły roboczej i że powinno się im po prostu zakazać pracy, jako działania antyspołecznego. Przeciwko temu pomysłowi wystąpili nie tylko przedstawiciele pracodawców, ale także delegaci robotników, wskazując na to, że Płazy są już nie tylko nową armią pracowników, ale również wielkim i coraz ważniejszym odbiorcą. Jak podali, w ostatnim czasie w niespotykanej dotąd mierze wzrosło zatrudnienie w branży obróbki metali (narzędzia pracy, maszyny i metalowe figury bożków dla Płazów), przemyśle zbrojeniowym, chemicznym (podwodne materiały wybuchowe), w produkcji papieru (podręczniki dla Płazów), cementu, drewna, sztucznej żywności (Salamander-Food) i w wielu innych dziedzinach. Tonaż przewożonych statkami towarów wzrósł w porównaniu z okresem przed pojawieniem się na masową skalę Płazów o 27 %, wydobycie węgla o 18,6 %. Pośrednio, wraz ze wzrostem zatrudnienia i dobrobytu wśród ludzi, rosną obroty także w innych gałęziach przemysłu. Ostatnimi czasy Płazy zamawiają różne części maszyn, wykonane według ich własnych projektów; same montują z nich pod wodą pneumatyczne wiertarki, młoty, silniki podwodne, maszyny drukarskie, wodne krótkofalówki i inne urządzenia własnej konstrukcji. Za te elementy płacą wzrostem wydajności pracy. Dziś już jedna piąta całej światowej produkcji w przemyśle ciężkim i mechanice precyzyjnej jest zależna od zamówień Płazów. Zlikwidujcie Salamandry, a możecie zamknąć jedną piątą fabryk. Zamiast dzisiejszej prosperity będziecie mieć miliony bezrobotnych. Międzynarodowy Urząd Pracy nie mógł lekceważyć tych obiekcji. W końcu po długich dyskusjach osiągnięto przynajmniej taki kompromis, że: „wyżej wymienieni pracownicy kategorii S (ziemnowodnej) mogą pracować tylko pod wodą albo w wodzie, na brzegu zaś jedynie w odległości dziesięciu metrów od linii najwyższego przypływu; nie wolno im wydobywać węgla ani ropy naftowej z dna morza; nie wolno im produkować papieru, tekstyliów ani sztucznej skóry z morskich wodorostów dla potrzeb odbiorców na lądzie” i tak dalej. Te ograniczenia w produkcji, postawione Płazom, zostały zapisane w postaci kodeksu liczącego dziewiętnaście paragrafów, których nie przytaczamy głównie z tego powodu, że ich oczywiście nigdy nie przestrzegano. Lecz jako szlachetne, prawdziwie międzynarodowe rozwiązanie Problemu Płazów od strony ekonomicznej i społecznej wspomniany kodeks był chlubnym i imponującym dziełem.

Nieco wolniej szło z międzynarodowym uznaniem Płazów na polu kontaktów kulturalnych. Gdy w prasie fachowej ukazał się bardzo często cytowany artykuł Geologiczna struktura dna morskiego w pobliżu wysp Bahama, podpisany nazwiskiem John Seaman, nikt nie wiedział, że chodzi o pracę naukową uczonej Salamandry. Kiedy jednak na kongresy naukowe albo na adres różnych akademii i towarzystw naukowych zaczęły docierać od badaczy-Płazów referaty i studia z dziedziny oceanografii, geografii, hydrobiologii, wyższej matematyki i innych nauk ścisłych, wywoływało to znaczne zakłopotanie, a nawet oburzenie, które wyraził sławny doktor Martel słowami: „To robactwo chce nas czegoś nauczyć?”. Japoński uczony doktor Onoszita, który odważył się zacytować fragment referatu pewnego Płaza (było to coś o rozwoju woreczka żółciowego u kijanek morskiej ryby głębinowej Argyropelecus hemigymnus Cocco), był naukowo bojkotowany i popełnił harakiri. Dla nauki uniwersyteckiej było sprawą honoru i środowiskowej dumy nie brać pod uwagę żadnej pracy naukowej Płazów. Tym większe zainteresowanie (o ile nie zgorszenie) wzbudził gest, który uczynił Centre Universitaire de Nice, zapraszając na uroczysty wykład doktora Charlesa Merciera, niezwykle uczonego Płaza z portu w Tulonie, który z nadzwyczajnym powodzeniem prowadził wykłady na temat teorii krzywej stożkowej w geometrii nieeuklidesowej67.

Na tej uroczystości obecna była, jako delegatka genewskiej organizacji, również — Mme Maria Dimineanu. Ta doskonała, szlachetna dama była tak wzruszona skromnym zachowaniem i uczonością doktora Merciera („Pauvre petit — miała się ponoć wyrazić — il est tellement laid68!”), że postawiła sobie za cel swego aktywnego życia, aby Płazy zostały przyjęte na członka Ligi Narodów. Daremnie tłumaczyli politycy elokwentnej i energicznej damie, że Salamandry, niemające nigdzie na świecie własnej suwerenności państwowej ani samego państwa, nie mogą być członkami Ligi Narodów. — Mme Dimineanu zaczęła więc propagować ideę, żeby Płazy dostały gdzieś wolne terytorium i swoje podmorskie państwo. Ta idea spotkała się jednak z nieprzychylnym przyjęciem, jeśli w ogóle traktowano ją poważnie. Ostatecznie jednak znaleziono pomyślne rozwiązanie: przy Lidze Narodów powstanie specjalna Komisja do Badania Problemu Płazów, do której zostaną zaproszeni również dwaj delegaci Płazy. Jako pierwszy został — pod naciskiem pani Dimineanu — powołany doktor Charles Mercier z Tulonu, drugim zaś był niejaki don Mario, gruby i uczony Płaz z Kuby, pracujący naukowo w dziedzinie planktonu i nerytycznego pelagialu69. W ten sposób Płazy osiągnęły najwyższe w owym czasie międzynarodowe uznanie swego istnienia70.

Widzimy więc Jaszczury na stałej silnej fali wznoszącej. Ich liczbę szacuje się już na siedem miliardów, chociaż wraz z rozwojem cywilizacji ich przyrost naturalny gwałtownie spada (do dwudziestu, trzydziestu kijanek z każdej samicy rocznie). Obsadziły już około sześćdziesięciu procent wszystkich światowych wybrzeży; jeszcze wybrzeża polarne są nieobsadzone, ale kanadyjskie Płazy zaczynają kolonizować wybrzeża Grenlandii, gdzie nawet spychają Eskimosów w głąb lądu, przejmując rybołówstwo i handel rybim tłuszczem. Ręka w rękę z ich materialnym rozmachem postępuje także ich rozwój cywilizacyjny. Wkraczają do szeregu wykształconych narodów z obowiązkiem szkolnym i mogą się chlubić wieloma setkami własnych podmorskich gazet, które wychodzą w milionach egzemplarzy, wzorowo funkcjonującymi instytutami naukowymi i tak dalej. Przy czym ten kulturalny awans nie wszędzie, rzecz jasna, dokonał się gładko i bez wewnętrznego oporu. Wiemy wprawdzie bardzo mało o wewnętrznych sprawach Płazów, ale na podstawie niektórych znaków (na przykład tego, że znaleziono zwłoki Płazów z odgryzionymi nosami i głowami) wydaje się, że przez dłuższy czas panował pod powierzchnią morza żarliwy spór ideowy pomiędzy „staropłazami” i „młodopłazami”71. „Młodopłazy” opowiadały się przypuszczalnie za postępem bez zastrzeżeń i ograniczeń, i głosiły, że powinno się pod wodą dogonić we wszystkich elementach wykształcenie na lądzie, nie wyłączając piłki nożnej, flirtu, faszyzmu i zmiany płci. Tymczasem „staropłazy”, jak się zdaje, obstawały konserwatywnie przy naturze i nie chciały zrezygnować ze starych, dobrych, zwierzęcych przyzwyczajeń i instynktów; niewątpliwie odrzucały gorączkową pogoń za nowościami, widząc w niej dekadenckie zjawisko i zdradę odziedziczonych po przodkach ideałów; zapewne pomstowały też na obce wpływy, którym ślepo ulega dzisiejsza bałamucona młodzież, i pytały, czy to małpowanie ludzi przystoi dumnym i znającym swoją wartość Płazom72. Możemy sobie wyobrazić, że kuto hasła takie jak: „Z powrotem do miocenu!”, „Precz ze wszystkim, co nas chce uczłowieczyć!”, „Do boju za niezakłóconą naturę Płazów!”. I tak dalej. Istniały tu niewątpliwie wszelkie przesłanki dla żywego konfliktu poglądów i dla głębokiej rewolucji duchowej w rozwoju Salamander. Żałujemy, że nie możemy podać bliższych szczegółów, ale miejmy nadzieję, że Płazy wyciągnęły z tego konfliktu, ile się dało.

Zastajemy więc Jaszczury na drodze do największego rozkwitu, ale i ludzki świat cieszy się teraz niebywałą prosperity. Z zapałem budowane są nowe brzegi istniejących lądów, na starych mieliznach wyrastają lądy nowe, pośrodku oceanów wznoszą się nowe napowietrzne wyspy. Ale to wszystko nic wobec ogromnych projektów technicznych całkowitej przebudowy naszej planety, które tylko czekają na to, by ktoś je sfinansował. Płazy pracują bez wytchnienia we wszystkich morzach i na wybrzeżach wszystkich lądów, dopóki trwa noc. Wydaje się, że są zadowolone i nie żądają dla siebie niczego, byleby tylko miały co robić i gdzie wywiercić w brzegu nory i korytarze swych ciemnych mieszkań. Mają swoje podmorskie i podziemne miasta, głębinowe metropolie, swe Esseny i Birminghamy na dnie morskim, na głębokości od dwudziestu do pięćdziesięciu metrów. Mają swoje przeludnione dzielnice fabryczne, porty, linie komunikacyjne i milionowe aglomeracje. Po prostu mają swój mniej lub bardziej nieznany, ale — jak się zdaje — technicznie bardzo zaawansowany świat73.

W swym rozwiniętym pod względem technicznym świecie Płazy nie mają wprawdzie wielkich pieców i hut, ale ludzie dostarczają im metale w drodze wymiany za ich pracę. Nie mają materiałów wybuchowych, ale ludzie im je sprzedają. Ich siłą napędową jest morze ze swymi przypływami i odpływami, ze swymi prądami głębinowymi i różnicami temperatur. Wprawdzie turbiny dostarczyli im ludzie, ale one potrafią ich używać. A czymże jest cywilizacja, jeśli nie zdolnością do posługiwania się rzeczami, które wymyślił ktoś inny? Chociaż Płazy, powiedzmy, nie mają własnych idei, z powodzeniem mogą mieć swoją wiedzę. Nie mają wprawdzie swojej muzyki czy literatury, ale doskonale się bez nich obchodzą. A ludzie zaczynają twierdzić, że to jest bajecznie nowoczesne. Widać więc, że człowiek już się może czegoś od Płazów nauczyć. I nie ma się czemu dziwić. Czyż Płazy nie osiągają ogromnych sukcesów? A z czego ludzie mają brać przykład, jeśli nie z sukcesów? Jeszcze nigdy w dziejach ludzkości tyle nie produkowano, nie budowano i nie zarabiano, jak w tych wspaniałych czasach. Trzeba przyznać, że wraz z Płazami nastał w świecie olbrzymi postęp i pojawił się ideał, któremu na imię Ilość. „My, ludzie Wieku Płazów”, mówi się z uzasadnioną dumą. Jakże daleko do niego przestarzałemu Wiekowi Ludzkości z jego powolną, nieistotną dłubaniną, którą nazywano kulturą, sztuką, czystą nauką czy jak to tam było! Świadomi ludzie Wieku Płazów już nie będą marnować czasu na rozważania o Istocie Rzeczy; będą zajmować się tylko ich ilością i masową produkcją. Cała przyszłość świata polega na tym, żeby wciąż zwiększała się produkcja i konsumpcja. Dlatego musi być jeszcze więcej Płazów, żeby mogły one jeszcze więcej wyprodukować i zeżreć. Płazy są po prostu Masą; ich epokowe znaczenie polega na tym, że jest ich tak wiele. Dopiero teraz może ludzka pomysłowość pracować w pełni, bowiem pracuje na wielką skalę, z maksymalną zdolnością produkcyjną i rekordowym obrotem ekonomicznym. Krótko mówiąc, są to wielkie czasy. Czego więc jeszcze brakuje, żeby w atmosferze powszechnego zadowolenia i prosperity urzeczywistnił się Szczęśliwy Nowy Wiek? Co stoi na przeszkodzie upragnionej Utopii, która zebrałaby w sobie wszystkie te techniczne triumfy i wspaniałe możliwości, które stwarzają coraz lepsze perspektywy dla ludzkiego dobrobytu i pracowitości Płazów?

Pragnę wierzyć, że nic, bowiem teraz Handel Płazami zostanie ukoronowany polityczną dalekowzrocznością, dbającą o to, by w przyszłości w mechanizmie Nowego Wieku nie pojawiły się żadne zgrzyty. W Londynie obradowała konferencja państw nadmorskich, na której wypracowano i uchwalono Międzynarodową Konwencję o Salamandrach. Wysokie umawiające się strony zobowiązały się, że: nie będą wysyłać swych Płazów na wody terytorialne innych państw; nie będą tolerować tego, by ich Płazy naruszyły integralność terytorialną lub sferę interesów jakiegokolwiek innego państwa; w żaden sposób nie będą ingerować w sprawy Płazów innej potęgi morskiej; w przypadku konfliktu pomiędzy swymi i obcymi Salamandrami poddadzą się wyrokowi Stałego Sądu Rozjemczego; nie uzbroją swych Płazów w żadną broń, której kaliber przekraczałby kaliber zwykłego podwodnego pistoletu na rekiny (tzw. Šafránek-gun albo shark-gun); nie dopuszczą do tego, by ich Płazy nawiązywały jakiekolwiek bliższe kontakty z Salamandrami podlegającymi innej zwierzchności państwowej; nie będą pomagać