Inwazja jaszczurów - Karel Čapek (gdzie można przeczytać książkę za darmo .TXT) 📖

„Dobrzmiewa tragedia rodzaju ludzkiego — zaczął Wolf Meynert. — Niech nas nie myli jego gorączkowa przedsiębiorczość i sukcesy na polu techniki. To tylko chorobliwe wypieki na twarzy organizmu naznaczonego już śmiercią. Nigdy ludzkość nie osiągnęła tak wysokiego poziomu życia jak dzisiaj, ale pokażcie mi choćby jednego człowieka, który byłby szczęśliwy. Pokażcie mi klasę społeczną, która byłaby zadowolona, albo naród, który nie czułby się zagrożony w swoim istnieniu. Pośród wszystkich darów cywilizacji, w krezusowym bogactwie majątków duchowych i materialnych coraz silniej ogarnia nas nieodparte poczucie niepewności, lęku i dyskomfortu”.

I Wolf Meynert nieubłaganie analizował stan duchowy dzisiejszego świata, tę mieszaninę strachu i nienawiści, nieufności i megalomanii, cynizmu i zniechęcenia. „Jednym słowem: desperacja — konkludował krótko. — Typowe oznaki końca. Moralna agonia.

Pytanie brzmi: Czy człowiek jest i czy w ogóle kiedykolwiek był zdolny do szczęścia? Człowiek tak, jak każde żyjące stworzenie, ale ludzkość nigdy. Całe nieszczęście człowieka polega na tym, że został zmuszony stać się ludzkością albo że stał się nią zbyt późno, gdy był już nieodwołalnie podzielony na narody, rasy, wyznania, stany i klasy, na bogatych i biednych, na wykształconych i niewykształconych, na panujących i poddanych. Zagnajcie do jednego stada konie, wilki, owce i koty, lisy i sarny, niedźwiedzie i kozy. Zamknijcie je w jednej zagrodzie i zmuście je, by żyły w tej bezsensownej gromadzie, którą nazwiecie Porządkiem Społecznym, i zachowywały wspólne zasady życiowe. Będzie to nieszczęśliwe, sztucznie zlepione stado, w którym ani jedno boże stworzenie nie będzie się czuło u siebie. To jest dokładny obraz wielkiego i beznadziejnie heterogenicznego stada, które zwie się ludzkością. Narody, stany, klasy nie mogą na stałe żyć razem, nie ograniczając się i nie przeszkadzając sobie nawzajem nie do zniesienia. Mogą albo żyć na wieki obok siebie — co było możliwe tylko dopóty, dopóki świat był dla nich wystarczająco duży — albo przeciw sobie, w walce na życie i śmierć. Dla ludzkich całości biologicznych, takich jak rasa, naród czy klasa, istnieje tylko jedna naturalna droga do homogenicznego i niczym niezakłóconego szczęścia: zrobić miejsce wyłącznie dla siebie i zniszczyć pozostałych. I to jest właśnie to, czego rodzaj ludzki w porę nie zrobił. Dziś jest już na to za późno. Wymyśliliśmy zbyt wiele doktryn i zobowiązań, którymi bronimy »tych pozostałych«, zamiast się ich pozbyć. Wymyśliliśmy ład moralny, prawa człowieka, umowy, ustawy, równość, humanitaryzm i bóg wie co. Stworzyliśmy fikcję ludzkości, która łączy nas i »tych pozostałych« w jakąś wyimaginowaną wyższą jedność. Jakiż fatalny błąd! Postawiliśmy prawo moralne ponad prawem biologicznym. Naruszyliśmy podstawowe założenie każdej wspólnoty: że tylko homogeniczna społeczność może być społecznością szczęśliwą. I to osiągalne szczęście poświęciliśmy na rzecz wielkiego, ale nierealnego marzenia — by stworzyć jedną ludzkość i jeden porządek dla wszystkich ludzi, narodów, klas i warstw. Była to wspaniałomyślna głupota. Była to też na swój sposób jedyna poważna próba człowieka wyjścia ponad siebie samego. I za ten skrajny idealizm płaci dzisiaj rodzaj ludzki niepowstrzymaną zagładą.

Proces, za pomocą którego człowiek stara się jakoś zorganizować w ludzkość, jest równie stary jak sama cywilizacja, jak pierwsze prawa i pierwsze wspólnoty. Jeśli po tylu tysiącleciach osiągnęło się w końcu jedynie to, że przepaści między rasami, narodami, klasami i światopoglądami pogłębiły się tak bardzo i bezdennie, jak to widzimy dzisiaj, to nie będzie się już przymykać oczu na to, że nieszczęsna próba dziejowa utworzenia ze wszystkich ludzi jako takiej ludzkości zakończyła się definitywnym i tragicznym niepowodzeniem. Wreszcie zaczynamy to sobie uświadamiać. Stąd te próby i plany zjednoczenia ludzkiej społeczności w inny, radykalny sposób — tak, iż pozostanie miejsce tylko dla jednego narodu, jednej klasy albo jednej religii. Ale któż może stwierdzić, jak dalece jesteśmy już zarażeni nieuleczalną chorobą zróżnicowania? Prędzej czy później każda rzekomo homogeniczna całość niechybnie znowu rozpadnie się w niejednolitą zbieraninę różnych interesów, partii, stanów i tak dalej, które albo będą się zwalczać, albo znów będą cierpieć, współżyjąc ze sobą. Sytuacja bez wyjścia. Poruszamy się w błędnym kole, ale rozwój nie będzie wiecznie toczyć się w koło. Zadbała o to sama przyroda, stwarzając na świecie miejsce dla Płazów.

To nie przypadek — analizował dalej Wolf Meynert — że Płazy przejawiły energię życiową dopiero w okresie, gdy chroniczna choroba ludzkości, tego źle zrośniętego i wciąż rozpadającego się makroorganizmu, przechodzi w agonię. Pomijając nieistotne odchylenia, Płazy jawią się jako jedyna ogromna i homogeniczna całość. Nie utworzyły dotąd głęboko różniących się plemion, języków, narodów, państw, religii, klas czy kast. Nie ma wśród nich panów i niewolników, wolnych i zniewolonych, bogatych i biednych. Są wprawdzie między nimi różnice wynikające z podziału pracy, ale same w sobie stanowią jednorodną, jednolitą, by tak rzec »jednoziarnistą« masę, we wszystkich elementach jednakowo prymitywną biologicznie, równie ubogo wyposażoną przez naturę, tak samo ujarzmioną i żyjącą na równie niskim poziomie. Ostatni Murzyn czy Eskimos żyje w nieporównanie lepszych warunkach życiowych, korzystając z nieskończenie bogatszych dóbr materialnych i duchowych, niż te miliardy cywilizowanych Płazów. A przecież nic nie świadczy o tym, żeby Płazy cierpiały z tego powodu. Przeciwnie. Widzimy przecież, że nie potrzebują niczego z tego, w czym szuka ulgi i pociechy metafizyczny lęk i egzystencjalny niepokój człowieka. Obchodzą się bez filozofii, bez życia pośmiertnego i bez sztuki. Nie wiedzą, co to jest fantazja, humor, mistyka, złudzenie czy marzenie. Są absolutnymi życiowymi realistami. Są nam, ludziom, równie dalekie jak mrówki albo śledzie. Różnią się od nich tylko tym, że przystosowały się do innego środowiska życiowego, a mianowicie do ludzkiej cywilizacji. Zadomowiły się w niej tak, jak psy zadomowiły się w ludzkich mieszkaniach. Nie mogą bez niej żyć, ale z tego powodu nie przestaną być tym, czym są: bardzo prymitywną i mało zróżnicowaną zwierzęcą rodziną. Wystarczy im żyć i rozmnażać się. Mogą być nawet szczęśliwe, ponieważ nie muszą się martwić poczuciem nierówności. Są po prostu homogeniczne. Dlatego mogą któregoś dnia, któregokolwiek dnia w przyszłości zrealizować bez problemów to, co nie mogło udać się ludziom: jedność gatunkową na całym świecie, światowe społeczeństwo, jednym słowem, uniwersalny świat Płazów. Tego dnia skończy się tysiącletnia agonia ludzkiego rodu. Na naszej planecie będzie za mało miejsca dla dwóch tendencji pragnących opanować cały świat. Jedna będzie musiała ustąpić. Wiemy już, która.

Dziś żyje na całej planecie około dwudziestu miliardów cywilizowanych Płazów, czyli mniej więcej dziesięć razy tyle, ile wszystkich ludzi. Wynika z tego — z biologiczną koniecznością i logiką dziejową — że Płazy, jako ujarzmione, będą musiały się wyzwolić, że jako homogeniczne, będą się musiały zjednoczyć i że stawszy się w ten sposób największą siłą, którą świat kiedykolwiek widział, będą musiały przejąć panowanie nad nim. Myślicie, że są takie głupie, żeby potem oszczędzić człowieka? Myślicie, że powtórzą jego historyczny błąd, który od wieków popełniał przez to, że ujarzmiał pokonane narody i klasy, zamiast je zlikwidować, że z egoizmu tworzył zawsze nowe podziały między ludźmi, żeby potem z wielkoduszności i idealizmu starać się je zniwelować? Nie, tego historycznego nonsensu Płazy nie popełnią — wołał Wolf Meynert — już choćby dlatego, że przestrogą dla nich będzie moja książka! Będą dziedzicami całej ludzkiej cywilizacji. Wpadnie im w ręce wszystko, czego dokonaliśmy i o co się staraliśmy, chcąc opanować świat. Lecz działaliby wbrew sobie, gdyby razem z tym dziedzictwem chcieli przejąć także nas. Muszą się pozbyć ludzi, jeśli chcą zachować swą jednorodność. Gdyby tak nie uczyniły, prędzej czy później wnieślibyśmy między nich naszą dwojaką destruktywną skłonność — do tworzenia podziałów i likwidowania ich. Ale tego się nie obawiajmy. Dzisiaj już żadne stworzenie, które będzie kontynuować historię człowieka, nie powtórzy samobójczego szaleństwa ludzkości.

Bez wątpienia świat Płazów będzie szczęśliwszy, niż bywał ten ludzki. Będzie jednolity, homogeniczny i opanowany tym samym duchem. Płaz nie będzie się różnić od Płaza mową, poglądami, religią ani potrzebami życiowymi. Nie będzie między nimi różnic kulturalnych ani klasowych, a tylko podział pracy. Nikt nie będzie panem ani niewolnikiem, bo wszyscy będą służyć jedynie Wielkiej Społeczności Płazów, która będzie bogiem, władcą, pracodawcą i przywódcą duchowym. Będzie tylko jeden naród i jeden jego poziom. Będzie to lepszy, doskonalszy świat niż ten nasz. Będzie to jedyny możliwy Szczęśliwy Nowy Świat. Zatem zróbmy mu miejsce. Nic innego gasnąca ludzkość uczynić już nie może, jak tylko przyspieszyć swój koniec, nadając mu formę tragiczną i piękną zarazem, póki nie jest na to za późno”.

Przedstawiamy tu poglądy Wolfa Meynerta w możliwie jak najbardziej przystępnej formie. Jesteśmy świadomi, że tracą przez to wiele ze swej sugestywności i głębi, którymi swego czasu fascynowały całą Europę, a zwłaszcza młodzież, z entuzjazmem przyjmującą wiarę w upadek i nadchodzący koniec ludzkości. Władze Rzeszy zakazały wprawdzie propagowania filozofii Wielkiego Pesymisty ze względów politycznych i Wolf Meynert musiał wyemigrować do Szwajcarii. Niemniej jednak cały kulturalny świat z zadowoleniem przyjął teorię Meynerta o zaniku ludzkości. Księga (o 632 stronach) wyszła we wszystkich językach świata i w wielu milionach egzemplarzy była rozprowadzana także wśród Płazów.