Woyciech Zdarzyński, życie i przypadki swoje opisuiący - Michał Dymitr Krajewski (gdzie czytać książki online .txt) 📖

przeciw zwyczaiowi. To może dało pochop Pirronowi do żartu: Jch Mość Czterdziestu maią rozum za czterech. [przypis autorski]

67. wcale (daw.) — tu: w całości, zupełnie. [przypis edytorski]

68. zkąd (daw.) — dziś ubezdźwięcznione: skąd. [przypis edytorski]

69. o. — skrót od: ojciec; tytuł używany wobec wyższego rangą mnicha w klasztorze. [przypis edytorski]

70. metr (z fr. maître) — nauczyciel. [przypis edytorski]

71. awantura (daw.) — tu: przygoda. [przypis edytorski]

72. Staint Preux — bohater powieści epistolarnej Jeana Jacques’a Rousseau Nowa Heloiza, której głównym tematem jest nieszczęśliwa (z powodu różnic klasowych) miłość Saint Preux do Julii d’Estange. [przypis edytorski]

73. Pluchowski — pod tym imieniem wyszydzono złych poetow wiersze: „Ozwiy się lutni/ Dobry wiersz utni...”. [przypis autorski]

74. przyrównywaiąc moią Kloę do świeżości poranku — modni kawalerowie używaią tego wyrazu, chcąc chwalić damę z piękności: „Jakże świeża!”. [przypis autorski]

75. oraz (daw.) — także. [przypis edytorski]

76. tknąć się atmosfery, która mię na dwa kroki wkoło otaczała — ta atmosfera rozciąga się w proporcyi świetności powierzchowney i głupstwa; im większa iest, tym bardziey mnieyszą odpycha. [przypis autorski]

77. dowcipnie — przemyślnie. [przypis edytorski]

78. dystyngujący się — wyróżniający się. [przypis edytorski]

79. ile a. ile że (daw.) — ponieważ. [przypis edytorski]

80. tradycja (daw., z łac.) — tu: przekazanie (długu). [przypis edytorski]

81. krescytywa — kariera, wzrost znaczenia, poprawa stanu majątkowego. [przypis edytorski]

82. potym — dziś popr.: potem. [przypis edytorski]

83. kondycja (daw., z łac.) — warunek. [przypis edytorski]

84. potym — dziś popr.: potem. [przypis edytorski]

85. facjenda — interes, kalkulacja, spekulacja. [przypis edytorski]

86. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

87. facjenda — spekulacja handlowa. [przypis edytorski]

88. lubo (daw.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]

89. nadgroda (daw.) — dziś popr.: nagroda. [przypis edytorski]

90. cienkość — tu: rozrzedzenie. [przypis edytorski]

91. z letka (daw.) — dziś popr.: z lekka. [przypis edytorski]

92. podobno (daw.) — tu: prawdopodobnie, zapewne. [przypis edytorski]

93. ekwator (daw.) — równik. [przypis edytorski]

94. oraz (daw.) — także. [przypis edytorski]

95. ztamtąd — dziś ubezdźwięcznione: stamtąd. [przypis edytorski]

96. równia (daw.) — równina. [przypis edytorski]

97. ztąd — dziś popr. ubezdźwięcznione: stąd. [przypis edytorski]

98. płaneta (daw.) — dziś: planeta. [przypis edytorski]

99. ci którzy tu [na Księżycu] byli — Cyrano de Bergerac, Wilkins, Biskup Chesterski... [przypis autorski]

100. wierszchołek (daw.) — dziś popr. wierzchołek; autor stosuje zmienną pisownię. [przypis edytorski]

101. Ziemia będąc na ow czas w pełni — ziemia nasza względem Xiężycanów tak iest świetną płanetą, iak Xiężyc względem nas Ziemian i ma też same odmiany na nowiu, pełni i kwadrach. [przypis autorski]

102. Dolina Newtona (...) Kray darowany naszemu Kopernikowi (...) — Langrenus i Riccioli, iak mówi de la Lande w Astronomii swoiey 1746, podzielili cały Xiężyc między sławnieyszych Ziemian. Heweliusz, boiąc się woyny domowey, odmienił nazwiska tych kraiów. Obacz Mappę geograficzną Xiężyca wydaną od Akademii Królewskiey Paryskiey 1731; [Langrenus: Michael Florent van Langren (1598–1675), holenderski astronom i kartograf, autor pierwszej astronomicznej mapy Księżyca (1645) z detalami powierzchni i nadanymi przez siebie nazwami obiektów (wiele z nich upamiętniało świętych Kościoła i ówczesnych władców katolickich). Jan Heweliusz (1611–1687): gdański astronom, opublikował Selenografię, czyli opisanie Księżyca... (1647), w którym nadał księżycowym obiektom nazwy odpowiadające miejscom na Ziemi znanym w czasach antycznych. Ricciolli: Giovanni Battista Riccioli (1598–1671), astronom włoski, autor szczegółowej mapy Księżyca, opublikowanej w Almagestum Novum (1651), standardowym informatorze technicznym dla astronomów XVII w.; od Riccioliego pochodzi współczesne nazewnictwo obiektów księżycowych. De la Lande: Joseph Jérôme Lefrançais de Lalande (1732–1807), francuski astronom, którego dzieło, używane jako główny podręcznik przez kilka pokoleń astronomów, Traite d’astronomie zostało wydane w roku 1764.; Red. WL]. [przypis autorski]

103. niewczas — brak wypoczynku, niewygoda. [przypis edytorski]

104. ztamtąd — dziś ubezdźwięcznione: stamtąd. [przypis edytorski]

105. potym — dziś popr.: potem. [przypis edytorski]

106. Doświadczyński — tytułowy bohater pierwszej polskiej powieści p.t. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776), autorstwa Ignacego Krasickiego (1735–1801); wyspa Nipu, na którą trafia Doświadczyński stanowi obraz oświeceniowej utopii: rządzonego racjonalnie państwa oraz sprawiedliwego społeczeństwa. [przypis edytorski]

107. ponsowy (daw.) — dziś popr.: pąsowy. [przypis edytorski]

108. potym — dziś popr.: potem. [przypis edytorski]

109. dowcip (daw.) — inteligencja, spryt, rozum. [przypis edytorski]

110. polerowny (daw.) — cywilizowany, pełen ogłady. [przypis edytorski]

111. (...) spytał się mię Satumo, co bym sądził o naszych naukach? — dziś zdanie to powinno poprawnie kończyć się kropką. [przypis edytorski]

112. potym — dziś popr.: potem. [przypis edytorski]

113. jeżeli (daw.) — tu: czy. [przypis edytorski]

114. toż ludzie podobni wam naturą i skłonnościami maią się różnić od was urodzeniem? i ta różnica ma usprawiedliwiać dzikość i okrucieństwo wasze — dziś popr. pytajnik rozdzielający zdania składowe tego wypowiedzenia byłby usunięty; tu zostawiono go jako zabytek daw. emocjonalnego zapisu. [przypis edytorski]

115. słowa Marcina Galla o Bolesławie Chrobrym, rozsądzaiącym sprawy między dziedzicami i ich poddanemi (...) — Karta 83. [przypis autorski]

116. Ustawę Ziazdu Wiślickiego względem poddaństwa (...) w Januszowskim — Karta 1080, 1081, 1082–83 i 84; aż do seymu w Krakowie za Zygmunta, roku 1536, gdzie pierwsza ustawa stanęła o niewoli poddanych. [przypis autorski]

117. sprawiedliwość znoszącą przywłaszczone prawo życia i śmierci — na seymie warszawskim 1768. [przypis autorski]

118. Oycowską dobroć w obchodzeniu się z poddanemi i ludzkość w nadaniu im wolności dziedziców dóbr Korsunia, Szczors, Pawłowa — jak by był przyiął Satumo, gdybym mu był powiedział o tym dziedzicu, który zabrawszy poddanym swoim część znaczną z szczupłych pastwisk, zrobił z nich Zwierzyniec, a nieczuły na prośby i zażalenia nędznych swych chłopków, śmiał się z tego, iż zwyczaiem uciśnionego ludu niemogącego śmiało wyrzucić tyranowi niesprawiedliwność, mieysce to przezwali Krzywdą. Może ta powieść wpadnie w iego ręce, niech ią czytaiąc zawstydzi się i poprawi serce chciwe cudzey własności, które w nim potępiam. [przypis autorski]

119. tym końcem (daw.) — tu: w tym celu. [przypis edytorski]

120. przemysł (daw.) — tu: spryt, pomysłowość. [przypis edytorski]

121. ztąd — dziś popr. ubezdźwięcznione: stąd. [przypis edytorski]

122. (...) czynią podobnie iak ci, którzy dla rozrywki kupuią bilet na teatr, aby się napłakali za swoie pieniądze, patrząc na tragiczną scenę (...) — w tey wielości mod, dziwactw i rozrywek, które są w miastach wielkich, nic dziwnego, iż maiętni nudzą sobą zamiast zabawy. Częste używanie przytępia czułość nerwów i sama tylko odmiana może być lekarstwem uśmierzaiącym. Ta ciągnie ich wszędzie. Bo się im zdaie, iż tam, gdzie ich nie ma, naylepiey by się bawili. A tak większa część zabawy schodzi na tym, iż przeieżdzaiąc z mieysca na mieysce, powracaią na koniec gorzey znudzeni, niż wyiechali z domu. [przypis autorski]

123. zpod — dziś ubezdźwięcznione: spod. [przypis edytorski]

124. zciągnąć — dziś ubezdźwięcznione i zmiękczone: ściągnąć. [przypis edytorski]

125. ohydzać — dziś tylko w formie: zohydzać. [przypis edytorski]

126. Coż macie w porownaniu tych klęsk i nieszczęśliwości, które na was zciągnęły wynalazki wasze? Powinni byście ohydzać pamięć takich ludzi (...) — Newton, że dociekł przyczyn obrotu płanet, ma za to statuę w Londynie. Eliot, iż spalił baterye pływaiące rozpalonemi kulami, przeydzie medalem do potomności. Znamy imiona Keplerów, Leibnicych, Montgolfiuszow, a co dziwnieysza Alexandrow, Neronów, Herostratów, a nie wiemy o tych, którzy wynaleźli wóz, młyn i narzędzia rolnicze. Jest to, mówi la Chapelle, prosty wynalazek, ale dotąd nic podobnego nikt ieszcze nie wynalazł. [przypis autorski]

127. ieżeli los pomyślny sprowadzi go nazad do oyczyzny, iakżem nieszczęśliwy! iż odłączony od niego, tracę na zawsze nadzieię powrotu — dziś popr. wykrzyknik rozdzielający zdania składowe powinien być zastąpiony przecinkiem; tu: zostawiono daw. zapis oddający stan emocjonalny. [przypis edytorski]

128. potym — dziś popr.: potem. [przypis edytorski]

129. imieniem całey osady — dziś: w imieniu całej osady. [przypis edytorski]

130. bydź — dziś popr.: być; autor stosuje obie formy zamiennie. [przypis edytorski]

131. bydź — dziś popr.: być; autor stosuje obie formy zamiennie. [przypis edytorski]

132. potym — dziś popr.: potem. [przypis edytorski]

133. (...) dół, który tym sposobem był sporządzony, iż w nim umierał winowayca, długo się nie męcząc, a lud nie patrzył iak my z dzikością na rozlanie krwie ludzkiey — podobną ludzkość w ukaraniu winowaycy opisał P. Mercier. Rzecz dziwna, że taka litość we śnie tylko albo na Xiężycu widzieć się daie. [przypis autorski]

134. narody, które się wsławiły okrutnemi mękami i okropną śmiercią winowayców — czytaiąc opisanie okropney exekucyi Chatela Barriera, Rawallaka i Damiana, mimo szkaradney ich zbrodni, wzdryga się natura na takie okrucieństwa. Niech sądzi potomność o różnicy serca Ludwika XV i Stanisława Augusta. Tamten pierwszemu, który mu doniosł o okropney exekucyi Damiana naznacza kilkanaście tysięcy liwrów nadgrody; ten wstawia się za swoiemi królobóycami, aby im ocalił życie; [o okropney exekucyi Damiana: chodzi o Roberta-François Damiensa, który 5 stycznia 1757 r. dokonał zamachu na Ludwika XV, raniąc króla Francji nożem, za co został przez paryski sąd skazany na ucięcie prawej ręki, obdarcie ze skóry, oblanie płynną siarką i ołowiem, włóczenie końmi i spalenie na stosie; wbrew utrwalonym plotkom wyrok był po prostu zgodny z obowiązującym prawem, a król nie wpływał na jego sentencję, ani nie okazywał z jego powodu satysfakcji, a egzekucja budziła w nim odrazę, dlatego też nie był na niej obecny; red. WL]. [przypis autorski]

135. potym — dziś popr.: potem. [przypis edytorski]

136. Ileż! niewinnych ofiar pomowionych o czary i inne występki poległo na stosach — dziś popr. wykrzyknik w środku zdania powinien być usunięty; tu: zostawiono ten rodzaj daw. zapisu oddającego stan emocjonalny osoby mówiącej. [przypis edytorski]

137. zniesło (daw.) — dziś popr. forma: zniosło. [przypis edytorski]

138. prawo nasze zniesło karę śmierci na oskarżonych o czary, tudzież wszelki rodzay tortur — na seymie 1776. Za podanym proiektem od Tronu. [przypis autorski]

139. dowcip — inteligencja, spryt, rozum. [przypis edytorski]

140. o Rataiewskim, którego nadgroda zdobi dzieie wieku naszego — żołnierz nazwiskiem Rataiewski z niebezpieczeństwem życia swego wyrwawszy kilka osób z powodzi, która przypadła w Kaliszu 1780, dostał od monarchy kochaiącego ludzkość pieniężną nadgrodę, pensyą dożywotnią i medal srebrny Merentibus [tj. łac.: Zasłużonym; medal ustanowiony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1766 r.], który mu oddano przy paradzie całego regimentu, aby go nosił przy sukni na niebieskiey wstążce. Ileż! podobnych przykładów zdarzać się mogło dawniey, które, nie maiąc nadgrody, poszły w zapomnienie. [przypis autorski]

141. znayduie sposób do życia i widzi los swóy pomyślnieyszy w rozpuście — widzieć często można (mówi P. Mercier) sześć koni ubranych w piękne szory i karetę wyborną. Idący piechotą rozstępuią się na dwie strony i patrzą, kto przeieżdza. Rzemieślnicy z pracy rąk swoich żyiący zdeymuią czapki i nisko się kłaniaią. Ktoż to był? Osoba rozwiązłego życia. [przypis autorski]

142. cień, która (...) staje się odmienną — dziś: r.m. ten cień. [przypis edytorski]

143. intrata — dochód. [przypis edytorski]

144. facjenda — spekulacja handlowa. [przypis edytorski]

145. bydź — dziś popr.: być; autor stosuje obie formy zamiennie. [przypis edytorski]

146. potym — dziś popr.: potem. [przypis edytorski]

147. bydź — dziś popr.: być; autor stosuje obie formy zamiennie. [przypis edytorski]

148. też — tu: konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; znaczenie: te same. [przypis edytorski]

149. przysada — dziś: przesada. [przypis edytorski]

150. zapytana od posażney niewiasty ateńskiey, co by przyniosła mężowi w posagu? z tym się poszczycić może, iż mu przynosi poczciwość — dziś popr. pytajnik rozdzielający zdania składowe powinien być zastąpiony przecinkiem;