Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖

Invidemus posteritati2691, żeby przykład z przodków swoich brali bożej bojaźni2692, którą w obyczajach, w pobożnych fundacjach kościołów i klasztorów świętych, szpitalów szczodrobliwych, cnoty rycerskiej, którą nie domatim2693 hucząc, ale rozprzestrzeniając granice ojczyste, częścią z pogaństwem, częścią z wiarołomnymi sąsiadami aperto wyświadczali caelo2694. Więc miłości przeciwko Panu2695, chociaż to rzadko libertas et dominatio conveniunt2696, a przecie to meruerant majores nostri axioma2697, że nikędy król polski, choć obcy rodem, bezpieczniej i miękcej wyspać się nie może, jako na łonie szlachcica polskiego. Precz stąd feralis ona turecka, gdzie tak wiele cesarzów uduszonych; precz niemiecka, gdzie in coelesti etiam alimento2698 otrutych; precz Francja, kędy nożami skłutych królów, precz Anglia na ostatek, która katowską siekierą ściętego prezentuje pana, carnificina2699. Szczerości, chociaż im to częstokroć z obłudną Moskwą (czego dowodem elekcja Władysława królewicza naszego na carstwo, którego potem defuncti periculo2700 odrzucili) i z wykrętnymi wadziła Niemcami (czego dowód Maksymilian nie dotrzymawszy za granicą wiary, którą się w dosyć uczynieniu podanych kondycyj w zamojskiem obowiązał więzieniu). Wszyscy ci privato commodo foedera et amicitias metiuntur2701. Przystojności albo decoris et honoris2702, czego przykład w wielkim Janie Zamojskim, kiedy wziął w boju dwóch wodzów szwedzkich, z których jeden był bękartem króla szwedzkiego Gustawa, zwał się Carolusinus. Więc dawszy tamtemu victricem ad osculum dexteram2703, Carolusinowi jej z okrutnym umknął afrontem, chociaż miał nad owym komendę, powiedajac: że się go bękart dotykać nie godzien. Wywodzili mu to różnymi racjami drudzy, że to nie bękart, ale filius naturalis, że to u wszytkich chrześcijańskich panów zwyczajna. Pervincit2704 tych wszytkich nieprzełomaną statecznością hetman wspaniały i Carolusina do więzienia malborskiego cum gregariis2705 odesłał. Drugie specimen staropolskiej przystojności w tegoż Zamojskiego do Grzegorza trzynastego liście, żeby nie licencjował Zygmunta trzeciego do małżeństwa z Konstancją Austriacką, siostrą Anny, pierwszej żony jego, rodzoną; pisze, że u nas Polaków etiam in equabus incestus abominabilis2706, nie tylko byśmy go w królu cierpieć mieli. Tych-ci to i tym podobnych cnót przykładów zazdrościmy potomkom naszym, kiedy je alto supprimimus silentio2707.

Invidemus Ojczyźnie naszej, kiedy królów pobożnych, wojennych, sprawiedliwych, dobrych et e contra2708, tamtych na zawdzięczenie cnoty i przychylności przeciwko narodowi naszemu, tych na zawstydzenie i przestrogę nasze perpetuo mergimus somnos2709. Pobożnych: jaki był Jagiełło, że dawniejszych nie wspomnię, czego świadkiem krwawa ona z Ulrykiem mistrzem krzyżackim potrzeba, do której nie wyszedł Jagiełło, chociaż już totis campis fulsere hostium signa2710, aże w namiecie swoim zaczętej nabożnie dosłuchał mszy świętej, a potem miasto jakiej do żołnierzów swoich exhorty2711, samże zaczął pieśń Wojciecha świętego do przeczystej Panny i Matki, i ta była hasłem, ta była fax et tuba2712 do szczęśliwej wiktorii i wesołego tryumfu. Wojennych: jaki był Władysław Jagiełłowicz, który trzy razy poraziwszy Turków, że im czwarty raz nie dotrzymał rzeczonego miru, dał swoją i tak wielu chrześcijańskich krwią dokument ludzi, jako nie tylko chrześcijanom, ale ani poganom restricta mente et corde injurato2713 przysięgać nie trzeba, jako tu żadne dyspensy i licencjowanie sumienia nie płaci, które na tę ekspedycją nieszczęśliwą przysłał był papież cunctanti Vladislao2714. Sprawiedliwych: jaki był Henryk, acz nie długo; pisze annalista, że na sejmie coronationis jego wakowała pieczęć, do której, jako bywa, barzo wiele ludzi przez rozmaite ubiegało się fakcje. Byli tam Karnkowscy, Ossolińscy, Kostkowie, którzy w tak rozerwanej elekcji między Ernestem Austriackim, Janem królem szwedzkim ojcem Zygmunta trzeciego (bo ten jeszcze w powiciu był), i carem moskiewskim, z których każdy wielkie miał seguito2715 swoję, królem go evicerunt; byli tam Konarscy, Łascy, Tomiccy, Kryscy, Górkowie, Odolanowscy, którzy go ze Francji przyprowadzili, et multi alii, łaskę jego variis obsequiis dementi, wszyscy byli in spe gratiae Principis2716, którzy gdy czas przyszedł deklaracji, conticuere omnes intentique ora tenebant, versando annulum in digitis2717 zawołał głosem: Monsieur Wolski! ale ten najmniej się nie spodziewając pieczęci, ledwo się per confertas krzesła pańskiego docisnąwszy catervas, ultra suam et omnium expectationem2718 odebrał pierścień on, tanti honoris insigne2719, z ręku królewskich. Uważył to mądry pan, że kiedy by go był któremu z tych, którzy aliquo suo merito praesumebant2720 łaskę jego, konferował, wpadłby był w podobieństwo, że non eodem omnes prosequitur affectu2721; dałby dissensioni okazyją inter cives2722. Wolał się zaraz explicare in primordiis2723 panowania swego, że mu nie trzeba parare necessitudines2724, że nie chce być nikomu ni za co obligates2725, żeby wszytkim podchlebcom i zausznikom dał po uchu, ale kto czego godzien, kto się zasłuży ojczyźnie, ten się niechaj spodziewa. Nie umiał się w tym Stefan Batory rozgarnąć, ale Zborowskim, którzy go byli primario na tron wsadzili polski, jawnie acceptum referebat beneficium2726, zapomniawszy, że omnis virtus ale też i gratitudo requirit modum2727, i tak się też byli weń wpaśli, że nie mógł nikomu nic dać, czego by im summa cum invidia2728 nie odmówił. Rupta potem in aperium evasit amicitia odium2729, która im była większa, tym potem cięższa królowi: bo ich w honory i bogactwa spanoszywszy, sam sobie bicz nagotował. Non pro mentis ale debito jure ambiebant omnia na się i clientelas suas2730. albo jeśli co komu król invitis illis2731 konferował2732, to gniewy, to sapy, to tradukcje majestatu, eksprobracje2733, to postrachy, częścią ex se2734, częścią wymyślone, ut fit2735, żeby to król w nich firmaret potentiam a przez nich precario dominaretur2736: oto na tym sejmiku to mówiono, na tym to, to pisano, to podrzucono; i długo był król w tej niewoli, aże na ostatek musiał im wysadzić emula2737 Zamojskiego Jana, i krwią się to non sine totius Reipublicae mola2738 oblało, który concussisset całą Koronę, kiedy by śmierć królewska non occupasset2739. Niechajby sobie wszyscy królowie, ale polscy primario (bo ich summa regiminis in distributiva justitia2740 zawisnęła), głęboko ono napisali oraculum: praeficere officiis et administralionibus non peccaturos potius quam damnare cum peccassent2741 (co się przydało za naszego Kazimierza Radziejowskiemu); żadnych więcej do boku swojego sług i konsyliarzów nie przysposabiać non tam capaces, quam nihil desiderantes2742, albowiem nullus illum amat, qui semper da mihi clamat2743. Więc jako był pobożny Jagiełło, wojenny syn jego Władysław sprawiedliwy i mądry Henryk, tak był dobry i szczęśliwy Zygmunt pierwszy, Zygmunt August i Władysław czwarty, nisi eius bellicae gloriae incuria, luxuriae, zbuntowanie kozaków fatale civilis belli incendium effecisset2744: bo Kazimierz pacis studiosissimus eoque bellandi ignarus, in bellis tamen infaustis vilam multiformi consumpsit fortuna2745

Jeśli która rzeczpospolita chrześcijańska jako nasza Polska rozmaitym mieszaninom w elekcjach, niebezpieczeństwom w interregnach, kłopotom z nowymi a obcymi pany podległa, którym tak się dobrowolnie subicimus2746 sami, żeby się oni wprzódy prawom i obyczajom poddawali naszym. Wiedzą myśliwcy, że trudniejszy daleko do unoszenia dziwak albo złowek, który się bujać i sobie nauczył gonić, aniżeli młodzik w kojcu ochrostany jastrząb; tak i nam obcy pan nawykszy in absolutis dominiis: sic voto sic jubeo, stet pro ratione voluntas2747, nie rychło się da obrochmanić2748, i chociaż go rozlicznymi pętamy obowiązkami i przysięgami, coraz się porywa z ręku, coraz do przyrodzonych ciągnie się afektów, coraz z berła na drzewo: bo jako wilka tak i ptaka natura ciągnie do lasa. I nigdy nam się exoticum nie nadawało dominium2749, kiedykolwiek synów królów, panów naszych, sanguine et moribus, krojem i strojem nobis simillimos2750 do elekcji nie stawało; jednego tylko Piasta po Leszkach i Popielach zeszłych, od którego brzeskie i legnickie ród swój prowadzą książęta, i to był terrigena2751, a drugiego Jagiełłą wyjąwszy, którzy obadwa divinitus2752 obrani i na tron polski wysadzeni byli: tamten jako pie credimus2753 temu, co nam in monumentis veneranda podała antiquitas2754 że olio et fare2755 onej Sareptańskiej niewiasty, mięsem i miodem, który rósł w uściech i w rękach tamtych elektorów; ten, żeby Pan Bóg przezeń naród on gruby litewski, w pogańskich pogrążony zabobonach, do świętej katolickiej przyprowadził wiary. Okrom mówię tych dwu: