Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
lecz i ten szkaradnie
Z onej wojny niekontent i z Osmanem społem
Do Stambołu powraca, najmniej nie wesołém:
Bowiem ten na Polaki, tamten sidła przędzie
Na Dilawera, który podsiadł go w urzędzie.
I kiedy się z Szemberkiem jako z pobratymem
Żegnał, z którym tu razem stanął pod Chocimem:
«I mnieć jeszcze Bóg poda sposobów tak wiela,
Potłumiwszy głównego gdy nieprzyjaciela,
Mogę się narodowi polskiemu przysłużyć.»
Na marmorze zwykł krzywdę urażony drużyć2488.
Jakoż krótko fortuna Dilawera trzyma,
Gdy go zrzuci, a znowu weźmie Husseima;
I jako się wspomniało2489, za różaną2490 prawie
Stanął był Zbaraskiemu naszemu w odprawie.
Kto widział Turki, kiedy pod Chocim przybyli
Konno, strojno, gromadno; tak się uskromili,
Przysiągłbyś, że nie oni; rzadkie, kuse znaki2491:
Bo ich padła trzecia część; siła ich kulbaki
Na grzbiet wziąwszy odarty, niesie chudo, boso;
Nie widziałeś forg2492, piór, kit, jakimi więc proso
Oganiają, jeżeli wpasą się w nie wróble.
A drugi się przed szkapą zaprzągał w hołoble2493;
Nie świecą się koszule Mamalukom białe;
Okopciały zawoje, a narody całe,
Które pod stem bonczuków2494 do nas przychodziły,
Ledwie że się dziś jednym znakiem nie okryły.
Zgoła wszytkie ozdoby spadły z nich i krasy,
A w kwinty się drobniuchne obróciły basy.
I Osman, skoro puste minie Stepanowce,
Jako pasterz parszywe zwykł porzucać owce,
Opasawszy futrzaną po wierzchu deliją2495
Odbiegł wszytkich, jakby rzekł: aż was tu zabiją.
Więc skoro się poganie w drogę onę puszczą,
Natychmiast się jesienne obłoki rozpluszczą;
Co dzień deszcz, śnieg i wiatry ostre niesłychanie;
Czasem gruda, czasem błot źle zmarzłych łomanie.
Wszytko bieda, wszytko śmierć na one pieszczochy,
Że jako Rzym Francuzom, tak onym Wołochy
Grobem się stały, bowiem sto tysięcy prawie
Pod Chocimem zostało w Marsowej rozprawie
A w drodze tyle drugie, prócz luźnych, prócz koni.
Tak ci cesarz, skoro swych dwie części uroni,
Powróci do Stambołu, kędy nocnym chyłkiem,
Wzgardzonym, dla sromoty, wlazł w szaraj2496 zatyłkiem.
Odebrawszy ze strychem2497, co gotował komu,
Pełen żalu i hańby w swym się oparł domu
I dał pamiętny przykład na wsze świata kręgi,
Jako Bóg zwykł nagradzać zgwałcone przysięgi.
Ordy, skoro poczęto zrazu tarkać2498 mirem,
I ci z hanem, i tamci wciąż2499 poszli z jassyrem2500,
Prócz opryszków, co na zysk albo swoje szkody
Z obudwu stron Dniestrowej ukryli się wody;
Lecz i ci w takie swoje nie utyli łowy,
Wionęli za drugimi pozbywszy połowy.
Raduł jeszcze na miejscu z swoją stał Wołoszą,
Ci ostatki tureckich niedojadków znoszą.
Tak chłop, kiedy trzysta plag kijmi weźmie w udy,
Nie w skok się z miejsca porwie, ale jako dudy
Obwiśnie i trzeba go podnosić pod pachy;
Właśnie był Raduł taki pospołu z Wałachy2501,
Bo im, co mieli koni i roboczych bydeł,
Wzięli Turcy, że siedzą jako ptak bez skrzydeł.
Toż i naszy posłowie, jako pożegnali
Wezyra, skoro most on w cale2502 odebrali,
Na swe się stanowiska, na swoje tabory
Obejźrą, gdzie się zwłaczał2503 już Władysław chory,
A po długiej chorobie, ile tyle siły
Zawziąwszy, że mu jeszcze nogi nie służyły
(Wielką mu pomoc w zdrowiu te traktaty dały;
Przynajmniej, że nad głową kule nie świszczały),
Prawie2504 między wojskowej starszyny ramiony,
W rozbity w pół majdanu2505 namiot wprowadzony,
Gdzie przy wielkim ołtarzu kapłan białostuły
Jadł ciało Pańskie i krew pił z złotej ampuły,
Śmierć jego i niewinne wspominając razy,
Żeby Boże do ludzi pojednał urazy.
Właśnie mszy świętej słuchał nasz królewic dla téj
Intencyi, żeby się zaczęte traktaty
Z chwałą bożą, którą miał w pierwszej zawsze pieczy,
I z dobrem pospolitej mogły skończyć rzeczy,
Kiedy oto posłowie, jakoby kto wołu
Z pługu wyprzągł, po onej transakcyi2506 społu
Staną przed nim z wesołą twarzą i obrotem;
Tam wszyscy jako między kowadłem a młotem.
Serce grzeje nadzieja, strach ziębi przejęty2507,
Na którą ich obrócił stronę stwórca święty,
Czy przymierze? I do dom abszejt2508 pożądany?
Czy w dzień z głodem, w noc ze snem, w dzień i w noc z pogany
Uprzykrzone zapasy przynieśli im? Ale
Gdy w tym do mszy skończenia zostają opale2509,
Zwięzłymi Żorawiński wszytko powie słowy
I odda na papierze on traktat gotowy.
Jaka tam była radość, jakie były gody2510
Onej naszej z Turkami niespodzianej zgody,
Wypisać niepodobna! Dopieroż gdy słyszą,
Ze stąd milę nad Prutem bisurmanie dyszą,
Że nam mostu odeszli nienaruszonego
Na Dniestrze, dla przejazdu do domu prędszego,
Ledwie z wielkiej pociechy nie wyskoczą z skóry,
Gdyby im kto na czołach zrobił apertury2511.
Tedy naprzód Władysław, przy boku kapłana,
Ze wszytkim duchowieństwem upadł na kolana.
Toż hetman, toż starszyzna2512, panowie i słudzy,
Chociaż ledwie dojźreli onej pompy drudzy;
Kto tylko był w obozie, jako podciął kosą,
Wszyscy padną na ziemię, gdy głosem wyniosą
Świętego Ambrożego księża hymn wesoły:
«Ciebie Boże chwalimy, żeś nieprzyjacioły
Nasze stłumił i zepchnął z nadzieje zawziętéj,
Trzykroć błogosławiony, trzykroć Panie święty!»
Toż psalmy Dawidowe, który dosiadł stolca
Królewskiego od owiec, że w nos zawlókł kolca
Osmanowi i musiał z zronionymi pióry
Z wieczną lecieć sromotą pod swoje Arktury2513.
Śpiewało tam co żywo, choć różnymi głosy,
Różną notą, wysokie głuszyli niebiosy;
Wszytkich jakby rozgrzeszył; już skorą nadzieją
Widzą domy, rodzice, krewne; już łzy leją,
Wesołego witania skołoźrywe2514 znaki,
Trudy, prace i pot już żegnają trojaki.
Kto ochoczy, kto rzeźwy, i konni, i pieszy,
Bieżą pomacać ciepłych tureckich pieleszy2515;
Bieżą on most kosztowny oglądać, co go tu
Dla ich do domu Turcy stawiali powrotu.
Skoro po nabożeństwie, wszyscy przed namioty
Królewica prowadzą, gdzie one hramoty2516
Katerdziej, ban wołoski, do podpisu poda
Podczaszemu2517 i, pierwsza w czym zawisła zgoda,
Zamek chocimski z ręku Silnickiego bierze,
I odda burkułabie2518, doznanemu w wierze,
Imieniem Radułowym. Z tym Szołdrski ku Lwowu
Do Zygmunta pospieszy, który pilen łowu
Zajęczego; o wojnie, jakoby o wilku
Żelaznym kto mu bajał; tam powiatów kilku
Czekając wielkopolskich, z stem tysięcy młodzi
Sarmackiej siedzi w miejscu; tak ci kiedy wodzi
Kaczka młode kurczęta, pospolicie bywa,
Nie masz zgody, bo kury chodzą, kaczka pływa.
Czy rady, czy odwagi, czy obojga razem
Nie było, choć mu pod nos ogniem i żelazem
O kilka mil Nuradyn z swoją ordą kurzy.
Już ludzi wziął milion, że się nie oburzy
Tylko na Lwów, tak wiele i tak długo broi;
Dosyć ma król, że się go we Lwowie nie boi.
Teraz słysząc Szołdrskiego, kiedy pakta czytał,
Niekontent i w rzeczy2519 się za fordyment2520 chwytał:
«Nie poczekać mnie jeszcze z tymi aparaty2521!
Śmieć beze mnie z Osmanem zawierać traktaty?»
Ciśnie o stół kapelusz i coraz powtarza:
«Diabeł kiedy rachunek miał bez gospodarza!
Nie wiem, czym się Władysław z podczaszym zasłonią?
A w ostatku, ja idę za Turki w pogonią.
Nie wydrze mi ich Donaj i Bałchany śnieżne,
Choć tylko z sobą wojsko będę miał zaciężne,
Kiedy szlachcie, czegom dziś doznał, wojna śmierdzi!».
Tak się nasz król, po izbie chodząc, wielce sierdzi,
A gdybyś w serce wejźrał, niesłychanie cieszy,
Że jutro do kochanej Warszawy pospieszy;
Ale tego po sobie najmniej nie pokaże,
Owszem wołać Frydryka wskok sobie rozkaże,
Żeby knechty gotował na jutrzejszą drogę:
«Żadną miarą jej dłużej odwłóczyć nie mogę.
Niechaj ma każdy szpadę, proch i muszkiet z lontem:
Bo się pewnie nie oprę aż nad Hellespontem».
Spać raczej, nie wojować! I ledwie Bobola,
Podkomorzy koronny, ukołysał króla.
Jakoż gdyby był z serca czy tchórza, czy lenia
Zrucił, a szedł pod Chocim, bez wszego wątpienia
Musiałby był paszować2522 hardy Osman w boju
Albo się z wieczną hańbą dopraszać pokoju.
Nie trzeba mu go było szukać po Bałchanie,
Gdyby spieszył na prośby i swoich żądanie.
Aleć na nieodmienne rad niebieskich tryby
Trudno człek ma styskować2523, trudno pisać gdyby:
Bo komuś godniejszemu ten niezwiędły wieniec
(Miałżeby go krwią polską dostać cudzoziemiec!)
Naznaczyły i dotąd niebieskie archiwy
Chowają; a nie tobie, Zygmuncie leniwy!
Nie żółwia by potrzeba, co ledwie twe snopy
Dźwignąć może pod nogi dzielnej Europy,
Którą przyniósł duży wół na tę stronę świata,
Ale pegaza (bo ten i biega, i lata),
Żeby zaś tę dziewoję w jej ojczyste niwy
Przez Czarne stawił morze Azyjej szczęśliwéj.
Z górnych tu, mówię, stajen trzeba konia, co by
Księżyca i ślicznych gwiazd znał dobrze ozdoby,
Żeby mógł w Ottomaniech wymyślony miesiąc2524
I światłem złotoblaskim, i rogami przesiąc;
Snopek, co dziś tak barzo pochutnywa2525 sobie
(Po czasie), żaba obje i chróściel wyzobie2526.
Księżyca tu koniecznie potrzeba na księżyc,
Kto chce harde pogaństwo zkukłać2527 i zwyciężyć:
Ptakiem ptaki uganiać, zwierzem ścigać zwierza,
Miesiącem miesiąc; każde na swój rodzaj zmierza,
Tak natura sprawiła. A jako więc we dnie
Niebieski przed słonecznym światłem księżyc blednie,
Tak ziemski przed niebieskim, zwłaszcza kiedy z krzyżem
Chrystusowym się złączy, padnie paraliżem.
Jużci, na co niech ziemskie patrzają podłogi,
Wstydzi się księżyc krzyża; już odwrócił rogi
Na zachód, pewne słońca wschodzącego znaki,
Szczęśliwie, na koronne, da Bóg, zodiaki;
Da ten, co wszemu światu panuje ogółem,
Że pod którym Azyja upadła tytułem2528,
Pod tym wstanie tytułem i wolności drogiéj
Nabywszy, w chrześcijańskie wróci katalogi.
Tyś, nieszczęsny Michale, ty Paleologu,
Ostatni raz szwankował w tamtej bramy progu;
Przez twe piersi cesarskie, twą krwią mokre stopy
Najpierwszy raz zdeptały ziemię Europy.
Co myśl wróży, co serce niewątpliwie tuszy2529,
Wkrótce świata całego napełni to uszy,
Że Michael, przezwiskiem Lech i samą rzeczą,
Mścicielem krwie szlachetnej będzie i odsieczą,
Bo mu rodzic2530 ten tytuł Jam Lech2531 w imię wplata.
Przebóg! Same się jawnie wykładają fata!
Co i sami po dziś dzień Turcy sobie wieszczą,
Że ich ostatniej zguby Polacy domieszczą,
Że jako Krakusowi, wtóremu monarsze
Polskiemu, padł smok, o czym wieki świadczą starsze,
Tak od jego następców tej bestyjej wielkiéj
Paść, za przyczyną Panny Bogarodzicielki.
Twój ci to, o Michale! twój, królu mój! patron
Z nieba smoku rydzego2532, kiedy zmierzał na tron
Stwórcę swojego, zepchnął, który swym upadem
Trzecią część gwiazd na ziemię z nieba zerwał gradem;
Który on płód panieński, co jej czyste pięty
Księżyc dźwiga na sobie, prześladował święty;
Który dziesięć głów nosił, każda z tych siedm koron
I dziesięć rogów miała, a w paszczece piorun;
Który na tęż dziewicę z onejże paszczeki
Puścił szum wód zmąconych i bezdenne rzeki.
Tę bestyją swojego drzewa2533 mocą spychał
Z wysokiego pałacu niebieskiego Michał,
Która, że się na ziemskim piętrze znowu gnieździ,2534
Da Bóg, stąd do Awernu2535 znowu się przejeździ,
Kiedy ją mężny w tymże bohatyr imieniu
Zepchnie, krzyż nad patrona mając w wspomożeniu,
Przy tychże znakach nieba prześwietnego! A z tém
Powracam do Zygmunta, który, by był Piastem2536,
Mógł był dopiąć korony, która doczekała
Sobie obiecanego naszego Michała.
Tegoć patron i wtenczas miał skończyć te rzeczy:
Bo to Bóg, jak się rzekło, jego oddał pieczy.
Wszędy, ale i niebo nie jest bez prywaty,