Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
ni nogą nie rucha,
Ni głową, ani okiem; i chociaż mu mucha
W nos lezie uprzykrzona, jej się nie ożenie2407.
Właśnie takie stawiają na jarząbki cienie2408,
Albo myśliwiec w pierzu uwędziwszy ćwika,
Pod nim na głupie ptaki rozjazdu2409 pomyka.
Atoli wżdy orli nos i wyniosłe skroni,
Oko jasne, gniady włos, rzadko kiedy stroni
Od serca wspaniałego; te tylko w Osmanie
Znaki były grzeczności2410. Wkoło niego stanie
Zgraja wróżków, kuglarzów, mataczów, trzebieni2411,
Popów, karłów, których on tak wysoko ceni,
Że by wolał Babilon, wolał stracić Alep2412,
Niż którego z wałachów2413; dlatego jak na lep,
Każdy się rad2414 przymili, każdy przypochlebi
Cesarzowi; każdy się rzeże, każdy trzebi.
W tyle mu szabla wisi osadzona w sztuki
I dwa gotowe w swoich sahajdakach łuki.
Senat stanął po stronach, rzekłbyś obwinieni,
I już wszyscy ci ludzie śmierci przysądzeni.
Łokcie pozakładane, obwisłe ramiona,
Oczy w ziemi i insze niewoli znamiona.
Istotna komedyja, gdy Jupiter młody
Konfunduje przyprawne owych starców brody2415.
A tu wezyr na naszych trochę ręką kinie,
Żeby długo Osmana nie trzymać w terminie.
Więc się suną posłowie z swych przyjaciół gronem,
I niskim go najpierwej uczciwszy pokłonem,
Skoro drugie wyprawią na dywanie dygi,
Przytkną do ust złotego kaftana fastrzygi2416.
Co gdy wszyscy Polacy odprawią ogółem,
Na samym końcu jedzie Weweli z Radułem.
Potem basza, który stał podle2417 Sobieskiego,
Wziął z rąk jego do cara list Lubomirskiego;
I podał go drugiemu, dał trzeciemu drugi,
Aż się wszyscy obeszli, jako rząd był długi.
Tak więc kota grawają małe dzieci właśnie,
I tego karzą, w czyich ręku słomka zgaśnie.
Skoro doszedł wezyra, ukłoni się pięknie,
A potem gdy na obie kolana uklęknie,
Włożył go pod wezgłowie, wlazszy na podnóżek,
Na którym jak pręt siedział on strugany bożek.
Tenże Żorawińskiemu, nim jął2418 mówić, rzecze:
Że skróci, że swej mowy długo nie przewlecze;
Pan wojenny, marsowej nawykszy muzyki,
Nie kocha tych oracyj ani retoryki;
Rana trąba u niego nad wszelkie koncenty2419,
Cyceronem daruje żaki i studenty2420.
Więc tak pocznie pan bełzki akcentem wspaniałym,
Że go mógł każdy słyszeć w tamtym cyrku2421 całym:
«Choć stąd, wielki monarcho i niezwyciężony,
Poznać możesz, cesarzu, animusz wrodzony
Najjaśniejszego króla a pana naszego,
Jako kocha2422 w przyjaźni domu prześwietnego
Znacznej krwie ottomańskiej, że śród ognia prawie,
W łaźni Marsa strasznego i wojennej wrzawie,
Co się w twych oczu działo, wspomniał na nie, a tu
Zesłał nas dla spólnego pokoju traktatu,
Żeby się wżdy2423 wrócić mógł między tymi domy
On stary afekt2424, światu całemu wiadomy.
I, co niechaj Bóg szczęści, a twej mądrej radzie
Przyznamy, że po srogim z obu stron upadzie,
Przez okrutne zacnej krwie rycerskiej przelanie,
Stanęło między nami święte pojednanie.
Wrócił się wieczny pokój, który z naszej strony,
Boga bierzem na pomoc, nie będzie gwałcony.
Więc ufamy, że i ty, jako wielkie dziady
Sławą chcesz nieśmiertelną zrównać, tak w przykłady
One wziąwszy, cnoty swej inszego dowodu
Nie patrząc, tego miru2425 polskiemu narodu2426
Dotrzymasz, za co cię Bóg bodaj ubogacił,
Dał ci miłość sąsiedzką, strach u nieprzyjaciół!»
Tu przestał Żorawiński i poczeka, aże
Albo sam co przemówi, albo komu każe.
Ale ten przed powagą i słowa nie rzecze,
Tylko żeby wyraził, co go w sercu piecze,
Wzniosszy piersi do góry westchnie tak szkaradnie,
Że ledwo z majestatu owego nie spadnie.
Jakoby rzekł: nie takieć miało być żegnanie,
Lecz trudno na przedwiecznych losów sarkać zdanie.
Gdy tak Osman wizerunk czyni swego żalu,
Dają mu dwa bułaty2427 posłowie w blachmalu2428
I kilka strzelby długiej, a to kiedy kładą,
Taką je Żorawiński przyozdobi swadą:
«A któż, wielki monarcho! jeszcze nie wie o tem,
Że bywszy panem świata, obfitujesz złotem;
My go doma niewiele, w marsowym odmęcie
Nic nie mamy; rynsztunki dlatego w prezencie
Niesiemy, którymiśmy Ojczyzny kochanej
Bronili; niechaj zdarzy Bóg i Pan nad pany
Żeby-ć po tak szczęśliwym z nami zjednoczeniu
Służyły, wiekopomną twojemu imieniu
Dawszy sławę, tu zdobiąc w tryumfalne bobki2429,
Po śmierci złotem pisząc nierychłe nagrobki.»
Tedy po powtórzonej należytej lidze2430
Wychodzą między one gęste dziwowidze
Od Osmana posłowie i prosto do koni
Idą, które na bliskiej czekały ustroni.
Z nimi oraz Dilawer i z swymi kolegi,
Przybrawszy w kompanią wezyry i begi;
I znowu je pod swoje namioty zaprasza,
Gdzie wszytkie na czas dłuższy zachowane znasza
Wschodowe specyjały, szorbety i soki,
Cukry, paszty2431, balsamy, czego dwa tłomoki
Odda posłom; sam potem trunek wody czystej
Za polskie pije zdrowie z farfury2432 złocistej
Z świeżej ambry2433 perfumem. Tak skoro koleją
Wszyscy w się po puharze wody onej wleją,
Zacznie drugą2434 pan bełzki za cesarskie zdrowie,
Na co razem klęknęli wszyscy wezyrowie
(A potem go niedługo zadawili2435 sami —
Wolałby ich kwitować2436 z ceremoniami).
Trzecią wypił Sobieski, jakby wytarł płatem2437,
Za zdrowie wezyrowe i2438 z całym senatem.
Tak kiedy z najbliższego podpijają sztoku2439,
Aż noc w czarnym na niską ziemię padła mroku.
Idą ci, coraz zimna porywa ich febra,
Bo mało z nich nie dopił każdy wody cebra.
Tryumf zatem u Turków po całym obozie;
Co namiot, wszędy lampa wisi na powrozie,
A u znaczniejszych, którym dostawało wątku,
Zwłaszcza u senatorów, było po dziesiątku.
Ubogi lada sobie natopiwszy skwarczków,
Kilka trzopów2440 przed sobą, kilka palił garczków.
Obaczywszy Kozacy, którzy się już byli
Wedle swego zwyczaju na czatę zmówili,
Dali ognia po trzykroć na ono wesele.
Czego nie zrozumiawszy, bisurmanów wiele
Poczęli od tej ściany2441 pobierać się w nogi,
Dokąd od posłów naszych nie zaszły przestrogi.
Nazajutrz skoro słońce światłem wzeszło nowém
Z naszymi się w namiocie wezyr Radułowém
Obaczy i uskarża, że od Turków siła2442
Do nas pouciekało i trudna2443 by była
Szukać ich po obozie; ale żeby więcej
Tego nie było, ruszyć musicie się prędzej
Z tego miejsca niźli my; jakoż z dyshonorem
Cesarskim by to było, gdybyście z taborem
Wy zostali, my poszli z ziemie naszej własnej;
Sama rzecz dowód tego ukazuje jasny.
Padło to posłom w głowę, że ich tak namawia,
Że ich w drogę przed sobą Dilawer wyprawia;
A nuż by siły nasze tak nadwerężone
Obaczywszy, zgwałcili Turcy pakta one?
Nowinaż to pogaństwu, co w swym interesie2444
Wiarę, cnotę, przysięgę pokładają, że się
dziś mogą rozgrzeszyć2445, mając czas po temu?
Któż ich skarze? Kto za to co uczyni złemu?
Tak przywdziawszy opieki Amurates płaszcza,
Budzyń sobie na wieki od Węgrów przywłaszcza,
W rzeczy2446 dziecię królowej smutnej odprowadza,
Lecz puszczony do miasta, swoimi osadza.
I naszy się chcą wymknąć z kondycyjej takiej:
«Naprzód, długo by Turkom czekać na Polaki;
Nim się tu konie z Polski, nim się zejdą wozy,
Wy za Donajowymi będziecie przewozy,
Abowiem dłuższego się bojąc oblężenia,
Wszytko to dla2447 ścisłości2448 zwykłej pożywienia
Do domuśmy posłali i w miejscu stać poty
Musimy dla armaty i naszej piechoty,
Aż ściągną. Druga jest rzecz a godna uwagi,
Żeby to być bez polskiej nie mogło zniewagi;
Długi to zwyczaj w prawo obrócił narodom,
Kto pierwej w polu stanie, posiedź2449 idzie do dom.
Myśmy pole przed wami kilką niedziel wzięli;
Słuszna2450, żebyście się nam, nie my wam umknęli.
Ale choćbyśmy mieli i wozy, i konie,
Choćbyśmy położyli ten zwyczaj na stronie,
Uważ, jako tylemu2451 wojsku ciasne przeście
Przez nasz most; bylibyście pewnie w Bukoreszcie,
Nim się za most przekolem2452». A tu szermem2453 prostém
Wezyr rzecze: «Więc naszym przeprawcie się mostem».
Naszy zaś: «A gdzież by to mogło być bez zwady,
Gdyby ciurów swawolnych tak srogie gromady
Środkiem waszych obozów mieli się prowadzić;
Najciężej by im począć, jużeż nie poradzić!
Których przy każdym wozie po kilku się wlecze,
Rzadko który bez strzelby; wszyscy mają miecze!».
«Naznaczę ja janczarów, Dilawer odpowie,
Do mostu pilnowania. I stawił się w słowie,
Bo nam go zostawili cały, nietykany
Na wieczną swą ohydę. Na toż budowany
Z takim kosztem niezmiernym i ludzi ciemięgą2454,
Na toż Turcy swą ziemię mostem z naszą sprzęgą,
Abyśmy im z ich ziemie, w której na nas groby
Kopali, ustąpili? Dziwneż ma sposoby
Bóg do stłumienia pychy swej gliny śmiertelnéj;
Ale jeżeli kędy, tu, tu był źretelny2455.
Na koniec, żeby czasu w poswarkach nie trawić,
Kilkadziesiąt namiotów kazali postawić
Na tamtej Dniestru stronie i o tym znać dadzą,
Że się naszy ruszają, że się już prowadzą.
Łacno2456 starzec uwierzy, że na wierzbie gruszka,
Co mu z oczu nie pancerz, lecz patrzy poduszka;
Choćby też co i myślał, widzi, że zeń2457 nasi
Mają rozumu, że mu zachodzą od spasi2458.
Toż ich prosi do siebie, wesoły na cerze.
Da im jeden egzemplarz tych pakt, drugi bierze.
Tam mu Suliszowskiego wybornych słów tonem
Zalecą, żeby jego raczył być patronem;
Żeby w nim pierwszy dowód łaski i swej chęci
Wyświadczył, przez co wszytkich Polaków przynęci,
I w drodze, i na miejscu, aż z naszej Korony
Wielki się do prześwietnej poseł stawi Brony2459.
Onymże Dilawera żegnają zawodem2460,
A już wieczór przed sobą noc popycha przodem.
Już mrok padał, już zgoła zachodziło słońce,
Więc się tu o wołoskiej jeszcze dziś wędzonce
Na burce biłohrodzkiej a kutnarskim2461 winie
Przespać, aż znowu Febus2462 proporce rozwinie.
Aleć się im w onę noc jako górze2463 spało;
Ziemia drżała pod nimi, powietrze huczało,
Gdy się Turcy jak mrówki rozdrażnione snują
I ochotnie na drogę jutrzejszą gotują.
Pędzą z pól osły, muły, wielbłądy, bawoły,
Jezda koń siodła, pieszy łatają postoły2464;
Już namioty zbierają, już ładują wozy,
I kto nie ma baranów, ubiera się w kozy,
Bo one złotogłowy, pierza i bonczuki,
Jeśli kto nie utracił, głęboko tka w juki2465.
Wszędzie pełno niezwykłej ochoty dowodów;
Wszyscy jako na gody; tylko Osman z godów
Zwiesił nos, sowę zadął2466, siedzi jako wryty.
I na to-li przyść miały jego propozyty2467?
To-li świata całego potkało monarchę?
Jako matkę przywita? jako patryjarchę?
Jako pojźry na Bogu wymierzony kościół?
Takie i tym podobne żale w sercu rościł2468.
Na koniec trzaśnie palcy2469 i pojźry do góry:
«O wielki i po stwórcy świata tego wtóry!
Z którego dotąd rzeczy tureckie wyroku,
Nie daj ziemią przypadać i w wiecznym zgnić mroku,
Aż się zemszczę, aż utrę na najniższym progu
Mojego majestatu psom giaurskim rogu!»
Tak mówi głupi Osman i już w sobie maca
Sposobu owej pomsty, już pod Chocim wraca;
Złe mu to wojsko, insze chce zaciągnąć, ślepy,
Że jako jemiołucha2470 robi na się lepy2471
Oną imprezą2472, której nim chudzina dopnie,
W drobny się proch obróci i w popiół roztopnie.
Bo jej Mufty postrzegszy, janczarom potuszy2473
A ci mu wnet cięciwą podwiązali uszy.
I nie widział, o co się dziś nieborak swarzył,
Czym go na bezrok2474 wielki Zbaraski obdarzył.
Mustafa2475 za jego trud pochował do skrzynki
Obiecane dzisiejszym paktem upominki.