Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
w wasze ześle ziemie,
Żeby miał kałauzy2338 niemylne z Krakowa,
Kędy Wisła w Bałtyckim morzu głowę chowa.
Obaczy się z Poznaniem, nawiedzi i Wilno».
To mówiąc patrzył w oczy naszym posłom pilno,
Aza się zmiękczyć dadzą tak srogim impetem2339.
Przydał i to do swego antypastu2340 wetem2341:
Że jeśli przy swej dumie i uporze trwają,
Tą drogą, którą przyszli, niechaj powracają.
«Doczekam się ja, prawi, co mi serce wróży,
Gdy na klęczkach będziecie czynili podróży,
Żebrząc tego pokoju, którym dziś tak śmiele
Gardzicie!» A tu szłyku2342 poprawi na czele.
Zarydzał2343 starzec gniewem; lecz go wskok przygaszał,
Kiedy pojźrał na posłów, jakby ich przepraszał,
Że się uniósł afektem, że nad obiecanie,
Nad prawo, kęs2344 surowiej następował na nie.
Skoro starzec opłonął z gorącości owej,
Takimi mu pan bełzki replikował słowy:
«Słusznie, o wielki rządco cesarskiego dworu!
Do takiego byśmy przyść mieli dyshonoru,
Gdybyśmy tu, jako ktoś przed tobą się chwali,
Zwyciężeni kondycyj2345 słuchać przyjechali.
Do których, póki tylko w ręku staje broni,
Żaden nas gwałt, żaden mus, przyjęcia nie skłoni,
A dopieroż gdy jeszcze na koniu siedzimy,
Żadnej jeszcze przyczyny słusznej nie widzimy,
Żebyśmy się bać mieli, wy tak hardzie kazać2346!
Na kolanach prócz Boga nikomu się płazać2347
Nie umiemy; dopieroż, że tak rzekę śmiele,
Poganom, którzy jego są nieprzyjaciele.
Co mówisz o haraczu albo polskiej dani,
Skoro wszyscy a wszyscy pomrzem wyścinani,
Skoro w Polszcze mieszkance poosadzasz insze,
Z nich będziesz robociznę miał i takie czynsze.
Wiedz i wierz, Dilawerze, nie do listopada,
Niechaj nas tu do maja wasz Osman wysiada;
Niech miną listopady, niechaj miną grudnie,
Choć on tak zmarznie, jak ja, tak on, jak ja schudnie,
Wolimy na ostatek bijąc się w garść chuchać,
Aniżeli tych plotek niepotrzebnych słuchać.
Za dobry byt, którego nam się tu dostało,
Że na nas w namiecie twoim nie kapało,
Bóg zapłać! I za insze dotrzymanej wiary
Dowody; odwdzięczać je będziem z każdej miary,
Jeśli na wojnie miejsce może być odwdzięce».
Tu się porwą z kobierca, kiedy ich za ręce
Chwyci obu Dilawer i na poły z śmiechem:
«Gorącoście kąpani; byłoby to z grzechem
W tym was puszczać rosole2348 do swoich, a k’ temu
Moglibyście też złożyć2349 cokolwiek staremu;
Więc siądźmy, a o wszytkim rozmówmy się znowu,
Zdarzy Bóg, że się zdamy2350 ku jednemu słowu».
Gdy tak spuści Dilawer, Sobieski też skromniéj
Na razie obiecane podarki przypomni,
Które tak Osmanowi, jako wszytkim owym
Zausznikom przyrzekli naszy Osmanowym.
Bo Turcy, jako żaden na ziemskim padole
Naród, tak pragną złota; tym ich więcej zdole2351
Każdy, niźli żelazem. I do podobieństwa2352,
Gdyż w najpodlejszych ludzi tkają dostojeństwa.
Tam wszytkim rzemieślnikom do honoru prędki
Przystęp; tam szwiec, co wiechciem wyściela napiętki,
Kuśnierz, krawiec, tkacz, barwierz, wstawszy od warstatu
Obok siędzie z wezyrem i wschodniemu światu
Prawa daje z dywanu2353. Toż Sobieski prosił,
Żeby tu nowych rzeczy Dilawer nie wnosił;
Stare raczej przymierze żeby stwierdzić nowym,
Przydawszy, co z honorem będzie Osmanowym.
Więc dwu godzin nie wyszło, jako siedli na tem,
Kiedy wiecznym on pokój skończyli traktatem,
Którego tenor2354 taki:
1. Naprzód, co dziś stanie,
Z tym wielki poseł polski pójdzie niemieszkanie2355
Do Konstantynopola i utwierdzi, co tu
Uchwalą podczas wojny i szabel łoskotu.
2. Stanisław Suliszewski z Osmanem pospołu
Już gońcem tego posła idzie do Stambołu2356;
Wzajemnie czausz2357 turecki, człowiek dobrej sławy,
Dla stwierdzenia tychże pakt idzie do Warszawy.
3. Komisarze z obu stron będą wysadzeni,
Ludzie dobrzy, w rozumie, w cnocie doświadczeni,
Którzy obom narodom granice przyznają,
Gdzie się w dziczy z ordami naszy uganiają.
4. Król polski cesarzowi, cesarz także jemu,
Należytej uwagi monarsze wielkiemu,
Na dowód nowej chęci, na znak zgody świętej
Poślą sobie wzajemnie kosztowne prezenty.
5. Kozacy się też z Dnieprem i z swymi porohy
Na wieki pożegnają; w tąż2358 ordyniec2359 płochy
Zapomni swych do Polski przebiegów2360 i szlaków,
O co Turczyn Tatarów, Lach skarze Kozaków.
Wody jednak a pola, dziki zwierz i ryby,
Obom wolne, tak jako stare niosą tryby2361.
6. Polacy ordzie do Jass żołd będą doroczy
Odsyłać, ale też han powinien ochoczy,
Kędy tylko potrzeba zawoła z Korony,
Na wszytkich nieprzyjaciół, na wszystkie iść strony;
A kędy będą z woli swego pana ciągnąć,
Niech się nie ważą granic koronnych zasiągnąć.
7. Wołoskim przywileje Turek wojewodom,
Lecz zawsze chrześcijanom, obiema narodom
Przychylnym, dawać będzie; którym też pod władzą
Zaraz zamek chocimski Polacy oddadzą.
8. Wszytkim kupcom pas2362 wolny.
Swym niech stoją gruntem
Stare pakta, a kto się powadzi z Zygmuntem,
9. Ten zaraz i z Osmanem; tak na stronie obie
Przyjaciół, z przeciwniki, spólnych czynią sobie.
10. Kto tego w pierwszym punkcie nie strzyma traktatu,
Krzywoprzysiężcą będzie i Bogu, i światu!
Z tym Sobieski, pozornej dopadszy przyczynki,
Z Władysławem się znosić, co za upominki
Osmanowi obiecać, do obozu skoczy.
A już się słońce kryje, już się świat pamroczy2363.
Czekają Turcy świtu obojętną2364 myślą,
Z czym królewic, z czym hetman Sobieskiego przyślą?
Jeśli tych pakt nie zrucą, o swoim się królu
Z wojskami dowiedziawszy w pobliższym Podolu?
Zwłaszcza gdy długo na dzień2365 u swoich się bawi,
Niesłychanego strachu poganów nabawi.
Jedni go wyglądają, a drudzy pokotem2366
Żorawińskiego w koło obiegli z namiotem,
Jako psi, kiedy w jatce rzeźnika więc czują,
Na zapach tylko mięsa pyski oblizują.
Lecz i Sobieski, skoro o wszytkim się zniesie
Z swoimi, prawie Turkom przyjedzie na czasie2367.
Którego jąwszy z pola ostępem2368 prowadzą,
Sami konia trzymają, sami z konia zsadzą.
Wszyscy mu w oczy patrzą, a z jego postaci
Ten nabędzie nadzieje, drugi ją utraci.
Aleć też już i naszy na tym roku schyłku
Zwątpiwszy o Zygmuncie i jego posiłku,
Ochotnie pozwolili na one warunki.
Nadto kazał Władysław pewne podarunki
Oddać na pożegnanie Osmanowi, byle
Nic od niego. Toż wezyr nie trawiący2369 chwile,
Zbiera insze wezyry, kanclerze i agi2370,
Sam w kosztownym dla większej kaftanie powagi
Usiędzie na dywanie2371, a nad nim do góry
Świetny ciągną baldekin2372 złotokręte sznury;
Podskarbi wedle niego2373 także w złotogłowie,
Z drugą stronę dla posłów leżało wezgłowie,
Po których skoro Raduł z kilką przyjdzie begów2374,
Nie zabawią, lecz środkiem janczarskich szeregów
Stawią się, takąż pompą młodzi swej okryci,
Z których każdy się upstrzy i uaksamici.
Toż Dilawer (bo inszym głową tylko kiwać
Należy i tak jego mowie potakiwać):
«Niech Bóg zdarzy godzinę naszego zawodu2375,
O waleczni polskiego mężowie narodu!
Kiedy z niezwyciężoną ottomańską Broną2376
Król, pan wasz najjaśniejszy, przyjaźń powtórzoną
W oczach naszych zawiera; niech te światy oba
Szczęśliwa zdejmie miłość, niezmienna ozdoba.
A co się dzisia rzekło, co się napisało,
Bodaj w naszych i w waszych sercach wiekowało2377!
Bóg, co dziś świadkiem, niechaj sędzia będzie mściwy
Nad każdym wiarołomcą: jeśli my, jeśli wy,
Pogwałcimy przymierze, tylim2378 krwie okupem
Oblane, niech pod nogi temu padnie trupem,
Którego sprawiedliwy Bóg, co światem rządzi,
Niewinnym zgwałconego pokoju osądzi.
Więc gdy zaszły między nas tak ścisłe pobraty2379,
Prosimy do cesarskiej uczestnictwa szaty.
I nie będzie się lenił pan całego świata,
Pojźreć wesołym okiem na sług swego brata».
Krótko przyda pan2380 bełzki, że Pan Bóg obłudy
Między wszytkimi grzechów tego świata cudy
Najbardziej nienawidzi i takiego sięga,
Gdy sercem nieprzysięgłym, usty kto przysięga;
Przywitać i pożegnać cesarza gotowi,
A zwłaszcza kiedy się tak zda Dilawerowi.
A ten skoro w surową postać twarz przetworzy
Do hańskiego kanclerza (ten się upokorzy
I padnie na kolana) obróci się z mową:
«Słuchaj, boś po to przyszedł, żebyś wiedział nową
Pokoju transakcyją2381 z polską dziś Koroną,
I swemu to hanowi odnieś, co wzgardzoną
Śmiecia i marną płową2382 carskiego podstola,
Żeby wiecznie zapomniał najeżdżać Podola,
Swoim się zwykłym żołdem kontentował cale2383,
Polaków z Ottomany nie rozprzągał, ale
Tę gotowość, co to z nią wykrzykacie wiele,
Nie na sąsiady, chować na nieprzyjaciele.
Inaczej jak najmniejsza Porty dojdzie skarga,
Pewnie a pewnie szyją powroza nie starga!»
Tu Tatarzyn łbem w ziemię uderzywszy, rzecze:
«Więc żebyśmy nie mieli z Polską żadnej przecze2384,
Miejmyż odtąd granicę spólną: wodę Siną,
Która przez dzikie pola płynie Ukrainą».
«Nie masz tu o granicach — rzecze wezyr2385 — wzmianki,
Nie dyskuruj; nie twa rzecz wchodzić ze mną w szranki;
Lada czego nie wtrącaj, a to czyń, coć każą;
Będzie czas, gdy wam i te granice pokażą!»
A zatem rum2386 do koni i Turcy, i naszy,
Jako kiedy kto stado żurawi postraszy.
Senat naprzód turecki; kto malował ony
Kamille, Fabiusze, poważne Katony,
Taki był i tych pozór, tak się pyszno snażą2387,
Że owych wspaniałością do znaku2388 wyrażą.
Po szacie złotorytej rozczosana wiecha2389;
Takiż bonczuk u konia; każdy się uśmiecha,
Każdy rad pokojowi; kiedy wojna na zły
Czas padła, pewnie by im te brody oblazły.
Większa ich połowica wzdycha gdzieś pod kiecą2390,
Skoro ich o traktatach nowiny zalecą.
Chorych było niemało, co naszemu niebu
Nie przywykszy, co moment czekali pogrzebu.
Więc jako przed carskimi stanęli namioty,
Oddają konie, pełni niezwykłej ochoty,
I wesołego czoła nikomu nie skąpią.
Posłowie też tymczasem z swą pompą nastąpią,
Którzy Turkom jako dwie świecili kozéry2391:
Obom rycerska postać; każdy bohatyry
Z kroju, z stroju, z humoru, z kształtnej ciała tusze
Poznał; i zgasły brody na ich animusze!
Obom puszą2392 sobole gładkie aksamity;
Obom zdobią dostojne czoła czaple kity;
W prawych ręku złociste buzdygany2393 toczą;
Lewą szable trzymają; tak wspaniało kroczą,
Żywej młodzi koroną z tyłu osypani,
I Turcy rozumieli, że oba hetmani.
Plac był dosyć przestrony, równy i okrągły,
Który rynkiem2394 namioty cesarskie osiągły
Tak świetne, tak bogate, jakbyś widział kupą
Sto królewskich pod złotą pałaców skorupą.
Przestrone galeryje do przechadzek skrytych,
Więc z antykamerami2395 pokoje, a przy tych
Coś było na kształt sale, z której kabinetów
Dziesiątek, do prywatnych umyślnie sekretów.
Nuż skarbiec, gdzie rynsztunki i carskie wsiądzenia;
Ale stajnie najwięcej oczy do widzenia
Targały, pełne gładkich i dorodnych koni,
Na jakowych Neptuna wpośród morskich toni
Malują, jakowe miał Achilles i śmiały
Króciciel wschodu2396 słońca, dzielne Bucefały.
Stał meczet jedwabnymi kobiercy2397 obity,
Kędy sto lamp wisiało z blachy srebrolitej,
Gdzie się wniść okrom2398 cara żadną miarą żywą
Nikomu nie godziło, pałało oliwą.