Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
wetować straty,
Gdy zbędą2261 ojców, matek, żon, dzieci i chaty.
Na co kiedy hetmani naszy czule2262 strzegą,
Czasem zbierając herstów tam z wojskami biegą,
Czasem przez komisyje, przez grozy, przez dary.
Lecz skoro na Wołyniu usłyszą Tatary,
Zgadni2263, co by wprzód czynić: czy się ordzie bronić?
Czy kozacką swawolą, jako mówisz, skromić?
Druga, niech to Dilawer, niech to wszyscy wiedzą:
Że też także Kozacy i nad Donem siedzą,
Którzy Moskwie poddani; częstokroć się naszą
Przyodziawszy sukienką2264, Czarne morze straszą.
Niejednego z tych u nas o taką swawolą
Albo ogniem pokarzą, albo palem kolą;
O co choć tylekroć był Turczyn obesłany
Od króla, któryż kiedy murza2265 był skarany?
Aże, nie uwijając słów mych bawełnicą2266,
Powiem: tak ten, co kradnie, pachnie szubienicą,
Jak ten, co przechowuje u siebie kradzieży;
Jak ten, jak ów, złodziej jest i katu należy.
W Jassiech-ci to bywała takowa spiżarnia
Za inszych hospodarów2267 albo złodziejarnia
Raczej, kiedy swą wiarę wywróciwszy nicem2268,
Kradli nas z Tatarami i częstokroć licem2269
Cudze rzeczy wracali; wolą dzisia jawnie
Wydzierać pod ramieniem Porty, niż ustawnie
Sprawować2270; niech się cesarz nic o nich nie boi,
Od doroczniego im się haraczu okroi;
Kiedy nań będą zbijać albo kraść z Tatary,
My na Kozaków będziem patrzyli przez spary».
Tu się znacznie afektem hospodar uwiedzie:
«Więc com wam miał na samym proponować przedzie,
Trzeba mi wszytkich herstów wydać bez odwłoki,
Na pomstę Urynowa i mojej Soroki2271.
Już tam Dońców nie było, nie masz na co składać;
Albo sami musicie za nich odpowiadać!»
I przysięże, kołpaka sunąwszy na ucho:
Że się to łyko tym psom nie ma odrzeć sucho:
Ani wojny dzisiejszej ugasi zapałów,
Aż więźniami kozackich dadzą pryncypałów2272.
«Niech nie na stronie, ale w mych oczach ci sprawce
Giną; bo żeście głowę ucięli Brodawce,
Wszytko mnie wbrew i większe otworzenie żalu:
Na haku trzeba było zbójcy być i palu!»
Na końcu miał Sobieski odpowiedź języka:
«Gdybym to nie od ciebie, ale od młodzika
Słyszał, mniej bym się temu podobno dziwował.
Tak-żeś na świecie długo, Radule, wiekował,
A tego jeszcze nie wiesz, że za obesłaną2273
Wojną wszytkie do razu przyjaźni ustaną?
Że Urynów Kozacy, że Sorokę znieśli,
Pytaj się o Soczawę albo Jassy, jeśli
I tym by folgowali, gdy im bronią prześcia?
Pewnie, że by ani miast, ani ich przedmieścia
Dotąd szczętu nie było; pośli2274 do Kozłowa,
Jeżeli2275 tam Nuradyn buduje2276, a słowa
Swoje miarkuj inaczej: bowiem z gęby twojéj
Tak niemądrym wychodzić wierę2277 nie przystoi!
A cóż by świat rzekł o nas, kiedy byśmy głupi
Kozaków, że ich tyran ze skóry obłupi,
Wydać mieli niewinnych? Więc takimże mirem2278
Dajcie nam Bernackiego zbójcę z Kantimirem.
Dajcie Dziambegiereja hana z jego płochém
Za to, że nas wojuje, tatarskim motłochem.
Lecz i w tym niech nie błądzi, proszę, twoja głowa;
Żeby tu dla Soroki, albo Urynowa
Miał być ścięty Brodawka, co regimentował
Na tej drodze Kozakom? Ktoś z ciebie żartował!
Choćby Jassy, jakom rzekł, wywrócił z Soczawą,
Pewnie by śmierci taką nie zasłużył sprawą!
Że się podjął hetmanić, miawszy rozum miałki2279,
Że kilkaset człowieka zgubił dla gorzałki,
Zginął». Tu znowu Raduł w onymże humorze:
«Cóż było po Żółkiewskim — rzecze — na Cecorze?2280
Co żeście przeciw Turkom słali suplementy2281
Do Austryi i stamtąd ten pożar zajęty
Przenieśli do swej ziemie, który nie wprzód zgaśnie,
Aż was sparza? Wam samym zachciało się właśnie.
Ani darmo na Turki wojny tej nie wleczcie,
Raczej swej porywczości ranę tak uleczcie
(Bo nie zaraz lew lęże, gdy się z miejsca ruszy):
Ponieważ się haraczem brzydzą wasze uszy,
Więc co rok upominki pewnej wagi złota
Przed przejasne przez wielkich posłów ślicie2282 wrota!»
Kiedy tak durny2283 Raduł ani się zająknie,
Na on twardy sylogizm2284 Żorawiński krząknie,
Już mu z serca chybki gniew do języka siąga;
Ale go uważniejszy Sobieski zawściąga:
«Ani czas, ani miejsce, ani rzecz po temu,
Afektowi2285 się — rzecze — przeciwić głupiemu.»
Toż sam na on gruby tyr2286, skoro kęs2287 odpocznie,
Skromnie Wołoszynowi odpowiedać pocznie.
«Za twym listem, Radule! Zieliński, a potem
Myśmy pod wezyrowym stanęli namiotem,
Żebyśmy się nie zdali płocho2288 wzgardzać miru2289,
Z przesłanego Wewelim od ciebie papiéru.
Którego tym nas większa chwyciła otucha,
Żeś człowiek chrześcijański, że jednego ducha
Z nami tchniesz, chocieś ciałem w bisurmańskiej lidze2290.
Lecz nie będzie ryś ze psa nigdy, jako widzę,
Gdy w tej z nami rozmowie, co poznać z słów dźwięku,
Nie masz szczerości, bowiem w sicie szukasz sęku2291;
To tu, to owdzie skoczysz i nie pośredniczy,
Jako miał być animusz2292, ale niewolniczy.
Kiedyć odpowiedamy na twoje zarzuty,
Choć dosyć nieuważne, uciekasz się ku téj
Racyjej, którą, jakoś sam powiedział o tem,
Równo z zdrowiem i swoim kładziemy żywotem,
I śmiesz nam haracz wspomnieć, chociaż go to cienką
Niesłusznych upominków obłóczysz sukienką.
Z nas tej wojny przyczynę kładziesz z Ottomany
Przez cecorską2293 i przez on posiłek zesłany
Przeciwko Gaboremu od króla polskiego.
Aniśmy my do Wołoch słali Żółkiewskiego,
Szkoda nam go tak lekko na oczy wytykać,
Szkoda, gdy nie masz na co, mój Radule! prztykać.
To zgrzeszył, że Skindera do Wołoch uprzedził,
Żeby ten był z pogaństwem Polski nie nawiedził.
Że przegrał, nie on winien. Przypowieść to stara:
Jako pismo na śniegu, tak wołoska wiara.
Że jego głowa wisi z kopiji w Stambole —
I my byśmy ich łbami mogli natknąć pole;
Mieliśmy ścierw2294 Hussejmów, mieli Karakasza,
Lecz daleka wspaniałość od dzikości nasza;
Zwierz dziki się nad człekiem nie pastwi po śmierci;
Każdy ze lwa zdechłego może naskuść2295 sierści2296.
Aleć by nieźle czasem przykąsić ozora.
Awo2297 listy swojego masz antecessora2298,
Awo Rady wołoskiej do naszych hetmanów,
Żeby z ich karków ciężkich zepchnąć bisurmanów,
A potem zapomniawszy onej swej szczerości,
Uciekli z hospodarem, jak mogli, najprościéj!
Że Zygmunt na Gabora trochę posłał ludzi
Krewnemu cesarzowi, i to wojnę budzi?
To nie Rzeczpospolita; z prywatnych dochodów
Wolno było królowi. Cóż do Siedmigrodów
Osmanowi? Jeśli się z nami bije o nie,
Pytam, upomniałże się tego kto Koronie?
Ale zaraz do wojny, do mordu, do sieczy!
Posłów, których narodów prawo ubezpieczy,
Znieważać? Chciejże wiedzieć, że polskiej swobody
Pełen świat i pierwej przyść do ostatniej szkody
Zdrowia i fortun naszych gotowiśmy raczéj,
Niż słuchać upominków, dani i haraczy!
Wam, wam, Wołosza, takie należą tytuły,
Których natura jako wielbłądy i muły
Do ciężarów sprawiła; do tych-eście więcéj
Sposobni: znakiem w herbie łeb u was bydlęcy,
Żadnego dźwigać orzeł nie umie ciężaru;
Niech mu nikt nie przybiera cuglów i kantaru2299.
Jeśli Osman z Zygmuntem chce przyjaźni staréj,
To się obsyłać mogą wzajemnymi dary.
Inaczej wszyscy pomrzeć wolimy na łęku2300,
A tak twardego nigdy nie zgryziemy sęku.
Jednego wolnym głosem pana obieramy,
I póki żyw, inszego wspominać nie damy!
Więc i ty, jeśliś mądry, zaniechaj tych fabuł!
Za tą przestał repliką2301 durować2302 i Raduł.
Krótko tylko kilką słów napomni uciętych:
Żeby więźniów nie wspomnieć na Cecorze wziętych.
Kto wie, jakoby ich stąd mógł Dilawer cenić?
Bez tego się wykupić lub mogą zamienić.
Z tą Raduł do wezyra gdy wraca nowiną,
Posłowie też do swego namiotu się kiną2303,
I ledwie się rozgoszczą, ledwie za warcaby
Siędą, ali Weweli z dwoma burkułaby2304
Przyszedszy, w sekrecie ich i prosi, i radzi,
Ponieważ nigdy złego złym pozbyć nie wadzi,
Żeby kilku Kozaków, którzy zarobili
Na gardło, a jeżeli tacy by nie byli
W obozie i w Kamieńcu, choć Ruś prosta będzie,
Byle dosyć uczynić Osmanowej zrzędzie2305,
Przywiodszy ściąć kazali przed jego zastępem,
A to będzie najpierwszym do traktatu wstępem.
Widzą dobrze posłowie, czego ten frant siągał,
Że nas przez to widomie2306 z Kozaki rozprzągał.
Takie-li ich za męstwa i podjęte prace,
Za krew hustem2307 wylaną czekać miały płace?
Taka za wieczną sławę infamia2308 darem?
Więc miasto2309 odpowiedzi zbędą go pucharem
Piwa husiatyńskiego i proszą, żeby te
Koncepty, nie z wielkiego rozumu dobyte,
Zachować na podobne sobie błazny raczył,
Z nimi nic nie wymyślał, nic już nie dziwaczył;
Jeśli dotąd nie wiedział, niech-że się dziś dowie:
Że większa w guni2310 sława, niźli w złotogłowie.
Wziął odkosza Weweli i poszedł jak zmyty,
Postrzegszy, że w lot doszto2311 Greka hipokryty2312,
Ani się więcej ważył, przykładem szatana,
O naszych, który kusić śmiał na puszczy Pana.
Z czym dziś do Sajdacznego Żorawiński strzeli2313:
Jakim jest przyjacielem Kozakom Weweli.
Lecz i Raduł w rozliczne przetwarza się wzory,
Żeby posłów mógł jako przywieść do pokory,
A gdy miejsca racyje nie miały, to w grozy:
Że Osmana ani głód, ani żadne mrozy
Nie ruszą; tak się uparł, przed wszytkimi prawił,
Że na miejscu sześć niedziel jeszcze będzie trawił;
Że mu świeże prowadzą wojsko ku pomocy.
Czym nam chcąc oczy mydlić, wywodzono w nocy,
Których z wielką prezentą2314, z wielką pompą rano
Imo2315 naszych szałasze w obóz wprowadzano.
Na to wszytko posłowie pokazali figi:
Dobry kobuz2316 na wróble, Ulisses na Frygi2317;
Rano było wstać, kto by chciał ich wywieść w pole,
Przy tym, czegóż się złota szwajca2318 nie dokole?
Widzą wszytkie te fochy2319 i wykręty różne,
Więc jako beloardy2320 stojący narożne,
I sławę, i swobodę, dwa mający cele,
Wielkim sercem pogańskie ponoszą fortele.
Toż wetem wet oddając, przed samym wieczorem
Powrócił Szembek do nich; ten był autorem
A co większa i świadkiem żywym, oczywistém,
Czego zaraz potwierdził podczaszego listem:
Że król ruszył ze Lwowa, wiodąc wojska tyle,
Którymi sam wydole ottomańskiej sile;
Że tygodnia najdalej, po bliskiej równinie
Niezliczone i orły, i krzyże rozwinie,
Z czym dziś weszło w nasz obóz sto okrytych znaków2321
Z książęciem Czartoryskim, wybornych junaków.
W rzeczy samej Sieniawski, skoro Osman minął,
Dzień się też ku wieczoru jak trzeba nachynął2322,
Przenocowawszy w polu na zmowie z hetmanem,
Z wielką pompą2323 wszedł w obóz prawie z słońcem ranem.
Łoskot trąb i grzmot kotłów w dalekie się strony
Odbija, cóż kiedy się ozwą kartaony!2324
Turków, jako podszywał2325, jak wlókł przez nich siano,
Kiedy to naszym posłom przy nich powiedano;
Postrzeglić oni tego, ale teraz wierzą,
Gdy ich znacznie ubywa, że się naszy szerzą.
Tak ci Osman i w polu przegraje2326, i doma2327,
I na wiatr poszła jego impreza2328 łakoma.
Dopieroż wezyr widząc, że im idzie daléj
W las, tym też i drew więcej, ani próżnowali
Kozacy i conocne odprawują czaty:
Dziś mu pozagważdżali wielką część armaty.
Co dzień to wiatr chłodniejszy i przejęte2329 sztychy
Na ich rzadkie teleje2330 i wiotche cwelichy2331.
Więc ufając powadze swego majestatu,
Chciałby też sam z posłami spróbować traktatu.
Przetoż ich zaprosiwszy, takiej użył mowy:
«Ilem mógł z relacyjej postrzec Radułowej,
Dosyć wam kondycyje znośne, dosyć małe
Podawał; ale wasze serce zatwardziałe
Ani żadnym dobyte słusznych racyj młotem!
Będziecie się ich, tuszę2332, dopraszali potem,