Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
Osman na wczorajszą nie pomniąc przysięgę,
Każe wołać wezyra: «I sam widzę — rzecze —
Że się dłużej ta wojna z Polaki przewlecze,
Na którą-m się we zły czas nieszczęśliwie ruszył.
Nie jam winien, ale ten, który mi potuszył1998
(Niechaj za swoję radę głębiej piekła1999 gore,
Przybrawszy tych proroków i wróżbitów w sforę),
Skinderbasza; jego-to instrukcyja, jego
Pochlebstwa, żem natenczas połajał Muftiego;
Za co mnie dziś Bóg skarał, i gdyby go wskrzesić,
Kazałbym go i z tymi mataczmi powiesić.
Losy winny niebieskie: bo ja temu wierzę,
Że kogo Bóg chce skarać, wprzód mu rozum bierze.
Lecz gdy tego żałować snadniej2000 niż poprawić,
Życzę pokój z Polaki jak najlepszy sprawić,
Raczej stary odnowić, i jeśli być może,
Wytargować co na nich za moje podróże
I trudy tak dalekie. Na mnież-by sromota
Przyschnąć miała i darmo uczynione wota2001
Na meczet wymierzony? Jakimkolwiek zgoła
Okrasić to pretekstem; czemu wiem, że zdoła
Twa głowa, cny wezyrze, żebyśmy bez sromu
I ludzkiego pośmiechu wrócili do domu».
Tak był Osman łaskawy, tak udobruchany,
Że by go mógł na wrzody przykładać i rany.
Więcej w nim mógł jeden dzień, niż przeszłych czterdzieści.
Już da miejsce racyjom, już się to weń zmieści,
Że z nami przegrać może, że człek jako iny,
Że trzeba sprawiedliwej do wojny przyczyny,
Że serce ma nad liczbę w okazyjej2002 więcej,
Że przed jednym ucieka chartem sto zajęcy.
Płakał przecie jako bóbr, a ze łzami szczery
Jad mu pryskał po piersiach, kiedy kawalery
I swych widzi rycerzów, jednych jako wory
Na wozach, drugich jako bydło do obory
Gnanych z pola, i chociaż nie śmie słowa z gęby
Wypuścić, kiedyż-tedyż ostrzy na nas zęby.
Jakoż wzięli dziś chłostę tak pamiętną, że by
Sześćniedzielne z Turkami zrównała potrzeby.
Kiedy tak znacznie spuścił kwintą2003 Osman hardy,
I u swych, i u naszych przychodził do wzgardy,
Bo z której spadł nadzieje, naszy ją w też tropy
Chwycili, do większych dzieł biorący pochopy2004,
Gdy swoich sześciudziesiąt nie straciwszy więcej,
Położyli na placu Turków ośm tysięcy,
Czym kiedy się i młody hetman rozkomosi2005,
Zaraz konsyliarzów do rozmowy prosi.
Toż osiadszy chorego Władysława wieńcem,
Radzą się, co by dalej czynić z tym szaleńcem.
Już ustał, już sił nie ma, już opała boki2006.
Tak morze, kiedy tłucze cały dzień opoki,
Za każdym razem silne odnoszący wstręty2007,
Pędzi nazad odbite wspienione odmęty;
Aż skoro ona burza i wichry ustały,
Tylko że uszargane, też góry, też skały.
I Osman, niepotrzebną presumpcyją durny2008,
Napuszony wściekłymi dotychczas Wulturny2009
Niepowściągnionej żądze, tłukł nasz obóz; ale
Bez skutku jego szturmy, jego były fale:
Bo skoro grom strasznych dział razem upadł z dymem,
Ten-że obóz, też szańce nasze pod Chocimem
Krwią pogańską kurzyły, że psi jako kłody
Swieżymi styli trupy, a ogniłe brody
Miasto2010 były konopi, z których nowej fozy2011
Kręcili powroźnicy stryczki i powrozy.
Jakoż tak spowszedniały naszym one huki,
Że aż skoro pogańskie w swych wałach bonczuki
Ujźreli, toż dopiero porzuciwszy pasza2012,
Do nich się pobierali, od kart do pałasza;
Zwłaszcza gdy kto miał pewną2013, a rzęsisto stało2014,
Tym barziej siekł, im go to barziej rozgniewało.
Ten zasię rad przerwaniu, który gonił resztą;
Za2015 mu się z grą fortuna odmieni odesztą2016?
Bowiem jako pogaństwo przegnali przez pole,
Do swej się zaś zabawy wracali przy stole.
Więc się ich bić do końca podczaszemu chciało,
Cóż chociaż duch ochotny, kiedy słabe ciało?
Ludzi-ć jeszcze dostatek, acz i chorych wiele
A zwłaszcza cudzoziemców nie wstaje z pościele;
Koni jednak o male2017, i ledwie część czwarta,
to chudych szkaradnie, w obozie się warta2018;
Z strzelby żaden pożytek; o nierząd cudowny,
Bez prochu, bez ołowu na wojnie tak głównej2019!
Bywaj, bywaj, Zygmuncie! A za niedziel cztery
Rozłożysz w Podunaju swoich wojsk kwatery;
Bywaj i orłem przeleć, można-li, Podole,
Zdarzy Bóg, że na wiosnę ujźrysz się w Stambole!
Ale cię Lwów przez dzięki2020, Lwów nieszczęsny trzyma!
Wolisz niż ręką, wojnę prowadzić uszyma
I siedzący w pokoju za dwudziestą milą
Słuchać, rychło się Turcy z Osmanem wysilą.
Czy nie chcesz, czy się boisz, czyli to oboje?
Puść przynamniej rycerstwo w podchocimskie boje,
Albo już siedź, na późne czekając powiaty,
Aż nas miasto wygranej zapadną traktaty!
Drudzy z niczym odprawić Wewelego radzą,
Niech nam się albo proszą, albo pole2021 dadzą.
Chociażby za ostatnią zapiąć i założyć2022,
Trzeba się nam koniecznie z tym przymierzem drożyć;
Już tam siły niewiele, serca nic i zgody;
Husseim z Dilawerem że tylko za brody
Nie pójdą, kiedy jeden drugiego uporem
Psować2023 chce, czegośmy się w tym polu przedwczorem2024
Napatrzyli z uciechą i z pożytkiem naszém,
Gdy się wzgardy Husseim mścił nad Karakaszem.
To też wiemy za pewne i od Wewelego,
Jak im we łbie zagrały listy Gaborego2025,
Że przeszło sto tysięcy starych, starych owych
Żołnierzów wiedzie Zygmunt, jeszcze Stefanowych2026
W pospolitym ruszeniu, którzy gdy się zgarną,
Z przydatkiem pożyczane oddadzą pod Warną2027.
Jeszcze do nich słać posły? Jeszcze się im prosić?
Nie długo kondycyje2028 będą nam przynosić,
Już jako zwyciężonym, gdy na powolniczki
Trafią; przeto obadwa wyciąwszy policzki,
Wygnać tego szalbierza Wewelego lepiéj!
Tak radzą, których młodość i żywa krew krzepi.
Którym zaś lata rozum z doświadczeniem źrały2029
I znajomość fortuny niestatecznej dały,
Posła, któżkolwiek nim jest, gwałcić i przed Bogiem
przed wszytkimi ludźmi grzechem czynią srogiém;
Przymierzem gardzić nie chcą; to by się im zdało,
Żeby po naszych posłach w ich obozie mało,
Ale śród marsowego rozbić namiot pola;
Niechajże tam traktują, jeżeli jest wola.
Długo w wotach2030 niezgoda, długo różność trwała,
Na koniec sentencyja2031 ta plac otrzymała:
Chwytać raczej fortunę, kiedy skrzydła poda.
Bo jako zwykle w marcu niepewna pogoda
I często tę godzinę, przez którą się śmieje
Słońce, dżdżem2032 całodniowym Saturnus obleje —
Tak szczęście swej nad nami wetuje pieszczoty,
Na łokciach prawie2033 swoich piastując nas poty,
Poki w trzymaniu serce i afekt nasz czuje.
Lecz jak w górze obaczy naszej sławy buje2034,
Upuści nas aż na dno i tym stłucze szkodniej,
Im lepiej, im nas dotąd trzymało łagodniej.
Z Turkiem sprawa, któremu, jako wziął trzy światy,
Pierwszy raz dziś przychodzi wojnę przez traktaty
Z nami kończyć. O cuda! Gdzie cesarz osobą
Swoją stoi, my króla nie widzimy z sobą.
Hetman, nie król; nie hetman, namiestnik hetmanów
Tyle grozy, tyle ma siły nad poganów,
Że tak srogą zawziętość, impet2035 tak zażarty
Dotąd szablą wytrzyma i skończy przez karty2036.
Więc nie gardzić pokojem, kiedy go chcą szczerze.
O! Gdyby z nami król nasz był w tej tu kwaterze,
Nikt by na to cnotliwy nie dał swego zdania,
Żeby posłów do Turków słać dla traktowania;
Ale gdy nasz we Lwowie siedzi Zygmunt trzeci,
Niech mówi, kto chce, co chce, nic nas to nie szpeci,
Że z tak wielkim monarchą, choć w jego taborze
Pokusimy, da-li się, miru w rozhoworze2037.
I na tym rzecz stanęła. Wątpliwość zaś druga,
Kogo by potkać miała tak znaczna przysługa?
Kogo by do tak głównej posłem użyć sprawy?
Komu życzyć w traktatach wiekopomnej sławy?
Chcieli senatorowie prawem należytem
Właszczyć2038 sobie tę pracą; z drugą stronę przy tem
Stanęli komisarze rycerskiego koła,
Że ich sama ta praca, ta funkcyja woła.
Tak się zgodzą na koniec, że jeden z senatu,
Drugi komisarz posłem z Turki do traktatu;
Z tych Sobieski, z tamtych był Żorawiński rzędu,
Równi oba i godni takiego urzędu.
Andrzej Szołdrski, pieczętarz Władysławów2039, który
Dostojeństwo gnieźnieńskiej miał prepozytury,
Człowiek wielki z rozumu, wymowy i cnoty,
Z Szembekiem Aleksandrem naznaczony do téj
Legacyi2040; i ten dał, chociaż człowiek młody,
Jawne grzeczności2041, jawne nauki dowody.
Więc się Bogu i drogę dawszy przedsięwziętą,
Żeby się on swą chwałą sam opiekał świętą,
Wziąwszy Lubomirskiego jeden Osmanowi,
A drugi należący list Dilawerowi
I te, którymi sami miękczą się bogowie,
Upominki, ruszą się z obozu posłowie.
A cokolwiek splendorów jeszcze między swymi
Było od szat, rysztunków, koni, poszło z nimi.
Prowadzi ich w rozkwitem na pół pola gronie,
Życzliwa kompania, acz na obie stronie2042
Serca niosą wątpliwe; różni różnie wróżą.
Gdzież wiara w poganinie? Bez ciernia gdzie różą
Obaczysz? Na ostatek oddadzą ich Bogu.
I westchnąwszy, powrócą do swojego progu.
Wojny chocimskiej część dziewiąta
Już Wewel dał znać o nich, bo sam ich kałauzem2043;
Już ich Turcy z niezmiernym czekają aplauzem.
Co żywo się na wozy i na budy wspina;
Ciągnie szyje, gdy o nich gruchnęła nowina;
Straże nawet przyległe, co trzymały wzgórki,
Wyrzucały zawoje z krzykiem na powtórki2044,
Czując czas niedaleki szczęsnego powrotu
W miły dom z bud niewczesnych2045, z zimnego namiotu.
Jakoż już i do rozmów z naszymi opłaźnie2046
Darli się, czego hetman zakazał wyraźnie.
Już w obóz wjeżdżać mają posłowie, gdy z czoła
Sto czauszów2047 ich potyka i ledwie im zdoła
Witać ręka; w poczesne wszyscy, wszyscy, brody
Przybrani; by tak w rozum, maluj wojewody!
Wszyscy od złotogłowu i wyboru koni,
Od rzędów i w kamienie usadzonych broni.
Tym żurawie, tym forgi2048 trzęsie Zefir sępie,
Toż dziełami i laty starszy w ich zastępie,
Pociągnąwszy do łęku2049 siwej brody czopem:
«Z tym, o mężowie, który widzicie, pochopem2050
Wezyrowej ochoty, w wczesną2051 — rzecze — chwilę,
Pod jego wjedźcie namiot; ani was omylę,
Że przygasiwszy w sercu zapał wojny przeszłéj,
Według waszej was będzie Dilawer podeszły
Traktował dostojności; co i w tym tłumaczy,
Gdy nas sług najprzedniejszych swego pana znaczy
Do pokazania drogi, gdzie was, niedaleka
Cesarskiego dywanu2052, wczesna szopa czeka».
Krótkimi Żorawiński odpowie mu słowy:
«Nie wątpimy o chęci najmniej wezyrowéj,
Ileśmy z listu jego mogli się doczytać,
Że jak nas wezwać raczył, tak raczy przywitać.
Wdzięczność płacić wdzięcznością gotowiśmy i my,
Teraz was w kompaniej już z sobą prosimy».
Toż się nazad obrócą Turcy w kawalkacie,
Przez tamte posłów naszych prowadząc połacie,
Gdzie wszytkiej stek starszyny i dziwnej splendece2053
W dalekie strony słońce złote blaski miece2054.
Ale ani uważać wszytkiego się dało,
Przez taką szczupłość czasu, ani się też zdało,
Bo i nam złoto nie dziw, i we wzorki babie
Układane pod cerkiel2055 barwiste jedwabie;
Ani pychy głupiemu dodawać się godzi,
Ale jakoby rzekli: i nam się to rodzi.
Tak wspaniało jechali naszy, jakby rzekli:
Wkrótce byśmy was i z tych pałaców wywlekli,
Których jeśli te gałki i złocone żerdzi
Albo strzępki nikczemne i mdłe2056 pierze twierdzi2057,
Szabla tym wszytkim władnie; za żelazem chodzi
Złoto; w polu wygrana te owoce rodzi.
W którym zastępie skoro dojechali szumnéj2058
Szopy, na cztery piękne dźwignionej kolumny,
Zsiędą z koni i jeszcze z podróżnych się prochów
Nie otrą, kilkadziesiąt kiedy ich Wołochów
Z kredencem2059 hospodarskim życzliwie powita,
Upewniając, że spiża2060 dojdzie ich sowita
I dla sług, i dla koni, ani trzeba strawy
Szukać zinąd, póki Bóg swojej przez nich sprawy