Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
trupem pola ścielą;
Jako we dnie Polacy, tak w nocne wycieczki
Psują ich Zaporowcy; z inszej, prawi, beczki
Musi począć tę wojnę, a głaszcząc po piersi
Długą brodę: „Nie tak źli Indowie i Persi;
Łacniejsza1817 dziesięć razy sprawa z nimi; ile
Baczyć mogę, więcej tu w rozumie, niż w sile
Należy, rychlej głową, niż ręką ich może
Pokonać; czasu się żal strawionego Boże!»
To wszytko kiedy dziadek zgrzybiały po kęsie
Rozbiera (wojować źle, gdy się głowa trzęsie,
Bo mu nie Mars, lecz marzec1818 z oczu niedaleki
Przez brwi i zawiesiste wygląda powieki),
«Czas-by — rzecze — podobno, długoletny starcze,
Z głowy wojnę, z ręku łuk wypuścić i tarczę;
Czas-by szeptać pacierze, kiedy kaszel dusi,
W piersiach skrzypi; darmo cię, darmo sława kusi!
Włosy już oszedziałe1819 i przegniłe dziąsła,
Z których ci późna starość do zębu wytrząsła,
Na pokój raczej radzą, a więc miasto harcu,
Ssać, przy ciepłym kominie, mokre grzanki z garcu.
Choć-ci bywa, lecz rzadko przyrodzonym biegiem,
Że się trawa pod zimnym zazieleni śniegiem.
Dosyć mnie, żem wezyrem, byle, co dał hojnie,
Dał też Bóg tego zażyć z łaski swej spokojnie.
Wojna z Polaki, widzę, nie mej rozum głowy!
I dziad-że by potrafić w to miał osikowy1820,
Kędy młodszy powieźli? Pomacam sposobu,
A tę wojnę rozejmę, da Bóg, ze stron obu».
Tak sam z sobą Dilawer przez całą noc duma.
Rano poszedł do popa, dawnego pokuma1821,
Który takim-że będąc obciążony wiekiem,
Wolałby się zakrapiać doma kozim mlekiem;
A że był pedagogiem u cesarza z młodu,
Wziął go z sobą na wojnę Osman z Carogrodu.
Toż gdy siędą dziadowie, jąwszy od Noego
Imą sobie wspominać dni pożycia swego:
Był tam stary Amurat, i który mu potem
Ciężką wojną dokuczał, z bitnym Kastriotem;
Był Bajazet, odmiany szczęścia przykład rzadki.
Tego był Tamburlanes do żelaznej klatki
Wsadził porażonego i, złote kajdany
Dawszy, woził po świecie na dziw niewidziany.
Wszytko statecznie znosi, aż gdy widzi żonę
I dwie córce kochane z gruntu obnażone,
Służące do brzydkiego tyranowi stołu,
Uderzył w szczebel głową, że z duszą pospołu
Mózg mu ciepły okrutnie wyprysnął z ciemienia;
Stąd prawo, co ich carom broni ożenienia.
Był Selim i Soliman na placu szczęśliwy,
Który trzymał z Polaki pokój, póki żywy,
I osobne zawarszy swoje chęci z nimi,
Czasom stwierdził potomnym pakty wieczystymi.
Był Achmet, świeżo przeszły rodziciel Osmanów,
Który prawo i zwyczaj wzgardził przeszłych panów,
Wystawiwszy w Stambole pod złoconym szczytem
Pyszny meczet, żadnym go ani depozytem1822
Ani nadał funduszem mężnej ręki swojéj;
Dlatego też po dziś dzień prawie1823 pusto stoi.
Wspomnieli, jako ojcu podobny uporem
Osman już począł meczet murować z klasztorem,
Do którego intraty i wieczne fundusze
Z Polski naznaczył; ale omylą go tusze1824.
Jaki Mahometowi upominek ślubił,
Podobne też ma szczęście, już tak wiele zgubił
Ludzi, jako żaden z tych, co wzięli pół świata,
A jeszcze nic nie sprawił1825; kiegoż1826 się tu kata
Bawić? Zima za pasem; cóż tedy ci rzeką,
Co ciepły kraj, ojczyznę mieszkają daleką,
Mrozu nigdy nie znają, śniegu ani we śnie
Nie widzieli, lecz wiecznej przywyknęli wieśnie1827,
W samych tylko płóciennych telejach1828 bez futra,
Pewnie wszyscy, jak muchy, posną nam do jutra;
Albo znowu kobyle wywnętrzywszy brzuchy,
Powiążą i tam w mroźne pomrą zawieruchy.
Więc gdy się im swych przyszło niedostatków zwierzyć,
Prędko się starcy zgodzą, żeby mir uderzyć1829
Z Polaki; nim jesienny spadnie plusk, nim zima
Zajdzie, co rychlej wojska uwieść z pod Chocima;
Zwłaszcza, gdy nam to w ręce samo prawie lezie.
Ku jakiejż-by Zieliński mieszkał tu imprezie1830?
To jednak wezyrowi da pop pod uwagę,
Że snadniej1831 przez nikogo, jak przez Kizlaragę
Osmana nie przełomią i nie zbiją z toru.
Murzyn-to był, a nocny sekretarz u dworu,
Starszy wałach1832; w tego był władzy rodzaj guzy1833
Garbatych karłów, w tego wszeteczne zantuzy.
Ten co panu poszepnął, jakoby głos z nieba,
Już temu było wierzyć koniecznie potrzeba.
O! Na wszytkich ci królów ta padła pomucha1834,
Że tam najprędzej radzi nadstawiają ucha,
Gdzie im metresy, karli, skrzypkowie, pochlebce
I ktokolwiek byle co do smaku poszepce;
Wzgardziwszy szedziwego1835 starca zdrową radą,
Na tych najwięcej swoje propozyty1836 kładą1837,
Którzy bez prywatnego trzech słów interesu
Nie wyrzeką, lecz wszytko do swojego kresu
Kierują, psując dobrych, a co tym1838 należy,
Złodziejskim otrzymują sposobem w kradzieży.
Chwali w rzeczy1839 drugiego, a tymże zawodem
Subtelnie go oskarża, człowiek z piekła rodem:
Królu! człowiek-to godny, u pospólstwa wzięty,
O złoto i największe mało dba prezenty.
Domyślaj się ostatka; jeżelić ma wadzić,
Lepiej go, jako mówią, przez nogę przesadzić1840;
Wzgardzić nim, nie dać mu nic, bo i koń o głodzie
Nie tak hasze1841, nie tak się boczy na powodzie1842.
Tacy-ć to podjadkowie1843 monarchie walą,
Co królom złe i dobre, byle miłe, chwalą.
Usłuchał wszetecznice on król, które króle
Wschodnie deptał i sławne spalił Persepole.
Tyle u Aleksandra nocna Tais mogła,
Że miasto już poddane swą ręką zażogła1844.
Nie miał takiego szczęścia, nie miał tyla wiary
Kallistenes, filozof i przyjaciel stary,
Gdy się bogiem zwać kazał (do takiej człowiecze
Serce przyszło rozpusty), a ten skromnie rzecze:
«Któż cię tak, królu, zbłaźnił? Kto cię tak oszalił?
Żeś tyle ludzi pobił, tyle miast popalił,
Przeto się bogiem czynisz? Bóg daje, nie bierze
Jako ty. O cóż będą do ciebie pacierze?
Nie słuchaj zauszników! Nie wspieraj się wiszem1845!
Człowiek-eś, ani z wielkim równaj się Jowiszem».
Nie mógł prawdy dosłuchać, którą że mu radził
Kallistenes, z świata go Aleksander zgładził.
Drzewo czerw, rdza żelazo, mole księgi psują;
Ale kiedy pochlebcy pana opanują,
Ani tak rdza żelaza, ani mól papieru,
Ani drzewa, choć nie ma czerw1846 inszego żeru,
Uszkodzi, jako kiedy, którzy kłamstwem żyją,
Pochlebcy się któremu panu w kołnierz wszyją,
Toż gdy sparznie1847 z przyjaźni za lada niesmakiem,
Aż zaraz z faworyta będzie zabijakiem1848
Albo go kto przekupi; wiecie, że dla wziątku1849
Nic nie masz niestrawnego w serdecznym żołądku.
A że rzeczy najlepszej najgorsza jest skaza,
Im był większy przyjaciel, tym większa uraza.
Takiego Dionizy tyran miał przy boku,
Który od niego nigdy nie odstąpił kroku,
Pilny, wierny, posłuszny, i nie był nikt inny,
Przez którego-by wszytkie król wiedział nowiny,
Arystypem go na krzcie, a potem z przezwiska
Psem zwano, co dworskiego pilnował ogniska.
Śmiał się Dionizyus? I on tyle troje,
Chociaż ledwo mógł widzieć przez cztery pokoje;
A kiedy go kto spytał, jeżeli szaleje?
Wiem ja, prawi, że się mój pan darmo nie śmieje.
Wrychle potem na łowach tyran nogę złomał,
A kiedy Arystypus jak zaprawdę chromał,
Spyta go, co-li za szwank odniósł i on w nogę?
Póki cię twoja boli, zdrowym być nie mogę,
Odpowiedział pochlebca i dotąd o kuli
Chodził, dokąd doktorzy pana nie obuli.
Cóż potem? Czyli mu wziął, czy odmówił czego,
Postrzegszy Dionizy człeka przewrotnego.
On cukier w żółć obrócił pochlebca plugawy;
Nie tylko między ludźmi wszytkie jego sprawy
Udawał1850, lecz i w oczy dorzucał mu pyskiem,
Że się urżnął na koniec takowym igrzyskiem.
Stał w kupie Arystypus, kiedy się król spyta:
Gdzie-by też miedź w Grecyi była wyśmienita?
Wyrwie się przed drugimi on sykofant1851 śmiało:
Jest, prawi, miedź w Atenach tak dobra, że mało
Złotu jej nie przeniosę, z której w rynku stoi
Odlewany z Armodem mężny Arystoi1852;
Ten honor na wieczystą pamiątkę im dany,
Że swą ręką odważną zgładzili tyrany!
Poczuł Dionizyus onę wesz we wrzedzie
I oddał wet, kazawszy ściąć go po obiedzie.
Takać zawsze zapłata pochlebników czeka,
Choć się im długo krupi, choć się im odwleka.
Jest-że niejeden taki na świecie pies goły:
Gdy nie ma co doma jeść, pańskimi się stoły
Opiekając, na wszytkich mruczy, warczy, szczeka;
Ano by wolał sam zjeść, co godniejszych czeka,
Niejeden-że pochlebca, jeśli prawa minął,
Z królem chromał pospołu i nogę wywinął.
A cóż gdy sam cyrulik, który na te krosty
I szwanki powinien mieć w ręku żywokosty1853?
Aleć się po moskiewsku wszytek świat sprawuje:
«Ryhacie bojarowie1854, car weliki pluje!»
Lecz do rzeczy: i prosto z wezyrem do szopy,
Kędy z kaffą trzebień1855 on gorące ukropy
Dla Osmana w złocistej roztwarza farforze1856;
Snadź mu się czczy, że mu się nic po szwie nie porze1857.
Murzyn i sam pieszczony, słysząc Dilawera,
Widzi, że słowa jego prawda była szczera;
Życzy jak najprędszego do domu pospiechu,
Nie chciałby zimowego z czarną skórą blechu1858,
Chybaby miał na Lachy sposób Osman inny:
Nagie do nich po śniegu wypuścić Murzyny
Pod orlimi forgami1859; tej giaurzy wiary,
Że nam podobne farbą ich diabłów poczwary.
Przytem, co ma rozumu a cesarskiej łaski,
Wda się w to, żeby rychło hellesponckie piaski
Przywitać i w lubym się oglądać Stambole,
Puściwszy psom i wilkom zasmrodzone pole.
Wezyr na swego czoła pamiętając zmarski,
Potrafi w to, że spełna będzie honor carski.
To sprawiwszy Dilawer śle po Zielińskiego,
I dawszy wielkie znaki afektu dobrego
Słowy wyśmienitymi, obłapi1860 go mile;
Prosi, żeby nie biorąc darmo długiej chwile
Stanęli tu posłowie, którym prawo wieczne
Jako przyjazd, tak odjazd waruje bezpieczne.
Co jeśli chcą, zamianą1861 albo otworzystém1862
Zawsze wezyr utwierdzić będzie gotów listem.
A ten Bóg, który pokój, który lubi zgodę,
Zdarzy go i wam i nam w tej wojny nagrodę.
Z tym Zieliński już samym przyjechał wieczorem
I dziś się nie mógł widzieć z Chodkiewiczem chorém.
Noc była, a gdy miesiąc wstawał złotorogi,
Szarą poświatą1863 ziemskie widoczył1864 podłogi.
Nie każdy spi, co chrapi; toż i naszy wstają
Zaporowcy i cicho rzekę przebywają;
Cicho w obóz turecki, co na tamtej stronie
Dniestru, pomkną, zwykłej swej ufając fortunie.
Ani ich omyliła: jeśli kiedy bowiem,
Jako dziś w ciemnym mroku wzrokiem patrząc sowiem,
Dokazali odwagi i pogan nasiekli
I zdobycz niezliczoną z wozami przywlekli.
Gdy tam i sam bez wstrętu chodzą po taborze,
Jako więc lew w zawartej grasuje oborze
Albo wilk, choć napchany, co się tylko ruszy,
W tym zaraz kieł zażarty, w tym paszczekę juszy;
Trafią, gdzie Omer basza między gęstym gminem
Arabów pod jedwabnym chrapi baldekinem1865.
Temu skoro we śpiączki łeb utną szkaradnie,
Aż im Husseim, przeszły wezyr, w ręce wpadnie.
Z którego kiedy Kozak drogi kaftan zbiera,
Jako więc śliska ryba, tak się z wędy zdziera
I ucieka z obozu w bliskie lasy trząskiem1866,
Gdzie gałęziem okryty przy potoku wąskiém
Dyszał; aż skoro dzień był, wylazszy spod chrostu
Nagi i niepoznany szedł do swego mostu.
To zrobiwszy Kozacy, gdy już świtu blisko
Słońce było, na swe się wrócą stanowisko.
A u Turków dopiero larmo1867, zgiełk, krzyk, wrzawa!
Próżno! Zawsze ten wskóra, który raniej wstawa.
A tym też czasem wszedł dzień i wczorajsza praca
Wszytkich budzi i wszytkich do siebie powraca.
A nam mdleje1868 Chodkiewicz. Hetmanie mój złoty!
Przecz-że, przecz zostawujesz zaczęte roboty?
Ale już dekret przyszedł wiecznego wyroku,
Od którego nie wolno apelować kroku.
Więc na niską lektykę z pościelą włożony,