Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
zostało
Przy nim: jego logofet2068 z drugim katerdziejem2069,
Banem karaleweńskim, który przywilejem
Honor dany osobnym, nie od hospodara2070,
Lecz razem z hospodarskim od wielkiego cara.
Tu Raduł swą życzliwość i afekt niezmierny
Przeciwko nam wyświadczy w przemowie obszernéj:
Jako szczerze, jako się ochotnie w to włoży,
Że pokój, nad który nic nie szacujem drożej,
Między nami a Turki skojarzy; lecz zwłoki
Nie życzy, owszem radzi zawierać go w skoki,
Póki się ten kuropłoch2071 nie rozmyśli znowu,
Ani w nim gniew pierwszego nie wzruszy narowu;
Prędki jest do odmiany, prędki do kolery2072.
Łacno2073 było wyczytać z Radułowej cery,
Że chciał szczerym o pokój nasz chodzić staraniem,
Jako ten, co mu więcej należało na niém,
Bowiem mający w domu strasznej wojny zapał,
I skarbów, których przez wiek tak długi nałapał,
I, w którym inszych podsiadł, panowania trochy
Najmniejszej nie był pewien nad swymi Wołochy.
Wszytko to pod pretekstem chrześcijańskiej wiary
Ukrywszy, obiecuje bez końca, bez miary,
Kołacąc w piersi dłonią po szedziwej2074 brodzie,
Służyć nam w tym wedle swej możności zawodzie2075.
I upewni, sami-li nie będziemy przeczyć2076,
Że może wszytkie wzajem urazy poleczyć;
Między Turki a nami na tym będzie cały,
Byleśmy rzeczy drogo nie trzymali małéj,
A pokój nade wszytko kochali i zdrowie.
Na które mu ofiary tak krótko posłowie:
«Z tem-eśmy z swych namiotów wyjechali i z tém
Tuśmy stanęli, twoim upewnieni listem,
Że nam, jako wyznawca Chrystusowej wiary,
Z każdej raczysz dopomóc w tym terminie miary,
Aby wprzód boża chwała i jego kościoły,
Które nad zdrowie, szczęście i wszytkie żywioły
Więcej sobie cenimy, zostawały cało;
Toż sława, o którą się tyle krwie rozlało,
Którą po Bogu liczym, a raczej umierać
Dziś, dziś wszyscy wolimy, niźli tej nadterać.
Wiesz, cośmy krwie stoczyli, co zgubili braci
W Wołoszech, że w nich imię Chrystusowe płaci;
Dla was Potocki, dla was Żółkiewski umierał,
Żeby was obrzezaniec hardy nie pożerał;
Dla was, jeśli rozsądkiem pojmiecie to swoim,
I my po dziś dzień w polu Gradywowym2077 stoim.
A że Bóg intencyje nasze zna, bogatéj
Od niego oczekujem przynamniej zapłaty.
Ochotę, z którą nam się raczysz prezentować,
Powinniśmy zawdzięczać2078, powinni wetować,
W czym od wodza naszego sygnetem2079 zamknięty
Masz list (który wnet Szołdrski z rękawa wyjęty
Odda hospodarowi), a prosimy daléj,
Żebyśmy wezyrowi tę prezentowali
Przyjaźń, którąśmy pierwszy wezwani od niego,
I skłonną do pokoju chęć, przez Wewelego».
Z tym się wezmą posłowie do swego namiotu,
Gdzie pięćdziesiąt janczarów i z ciała obrotu,
I z szat świetnych ochotny Dilawer naznaczy,
Żeby wartę a oraz mieli posługaczy.
Ale Osmana morzy nadzieja zawzięta,
Ninacz2080 nie dba na świecie, ninacz nie pamięta;
Już by sobie przegranej z nami życzył raczéj
Niż pokoju, do tej mu przychodzi rozpaczy,
Chociaż tak wiele razy od naszych ukaran.
Mów wilku pacierz! A on przecie: owca, baran,
Chce się bić do upaści2081 i umierać, niżli2082
Traktować, a jako więc na jeżowy wyżli
Warczą łupież2083, jeśli ich nim kto na dwór kole,
Tak pakta, tak i temu Konstantynopole,
Gdzie2084 go albo mierziony2085 pokój albo zima
Przejętymi2086 mrozami wyżga2087 spod Chocima.
Toż ledwie, że się imie2088 modre niebo żarzyć,
Każe do nas ze wszech stron z burzących dział parzyć,
Sam wywiódł wojsko w pole, sam go2089 z góry pędzi,
Czy oszalał, czy się wściekł, tak woła, tak zrzędzi!
Chciałby na nas obalić lasy i werteby2090;
Tak nagle, tak gorąco szedł do tej potrzeby2091.
Jeszcze większa część naszych, wczorajszą wyprawą
Ubezpieczonych, spało i dopiero wrzawą
Głosów ludzkich, grzmotem dział, nawałnością2092 koni
Obudzą się i porwą, jako oparzoni.
Zmyka2093 straż Lubomirski, co dopiero w dniowym
Placu była stanęła, i pod Denoffowym
Beloardem2094 osadzi przed broną2095 załogę.
A tymczasem trębacze po obozie trwogę
Głoszą, grzmią kotły larmo2096; lecz wychodzić w pole
Ani wojska szykować sam czas nie wydole;
Ani miejsce po temu, bowiem Turcy chmurą
I góry, i co rówien2097 zalegli pod górą;
Więc do wałów co żywo, co żywo z muszkiety
Do koszów między swe się bierze parapety2098,
Czekają, rychło na cel, gęstwą tak szkaradną,
Na działa i ich rury bisurmanie padną.
Ale ci, kiedy już-już trzeba było skoczyć,
Spuszczą z pierwszej ochoty i poczną się boczyć2099,
Hałła! hałła! więcej nic, chłysnąwszy po czarce
Masłoku2100, on swój impet2101 obrócili w harce.
Naszy też kto na koniu, kto się czuł na sile,
Ochotnie im pomogą takiej krotofile2102,
Komu hetman pozwoli; tymczasem w majdanie2103
Konni, w szańcach piechota pogotowiu stanie.
Do nocy prawdę trwały harce i gonitwy,
Gdzie naszych kilka padło z Korony i z Litwy:
Tam Hryniecki dzirytem2104 przez pancerne nity
W poły prawie, w skroń Morstyn z Cedrowskim przebity.
Tam Floryjan Pisarski odniósł w ręce prawej
Postrzał, w ramieniu Wężyk mężny z swej Widawy.
Tyle naszych przez zbroje, pancerze, missurki2105,
I rannych, i zabitych; pódźmyż między Turki,
Z których żaden niczym się nigdy nie zasłoni,
Żeby siebie i lotnych nie obciążyć koni,
Chynąć się2106 jako trzcina po obudwu łęku;
We wszytkim biegu z ziemie wziąć dzidę do ręku,
W prawo, w lewo, jako broń nieprzyjaciel niesie,
Wypaść z siodła i zaś go w tymże osieść czesie2107:
To zbroja, to ich puklerz; lecz i na te kugle2108
Już naszy sposób mieli: przytrzymawszy cugle
Zamierzyć się, a skoro poganin, od strachu
Zmylił raz, powtórnego nie uszedł zamachu,
Albo na krzyżach, albo na grzywie u konia,
Ze łbem nadstawionego razem pozbył krztonia2109.
Sześćdziesiąt ich dziś padło, kilku żywcem wzięto;
Nierównie nastrzelano więcej i nacięto
Przedniego komunnika2110, gdyż na takie gony
Nie zejdzie się tylko mąż i żołnierz ćwiczony.
Znać było, choć się kryli, gdy samym wieczorem
Wracali do taboru imo2111 namiot, w którym
Naszy stali posłowie, gdy łby, ręce, brzuchy
Uwijali w bawełnę i miękkie flejtuchy2112.
Trupów część na wozy, część na muły i osły
Nakładszy, w jeden parów rzucali zarosły;
Za których i po dziś dzień obłąkane dusze
Pełne ptaków, pełne psów i kotek fundusze2113.
O nieszczęsna jałmużna! Psy karmić i koty,
A człek więźniem od głodu zdycha i roboty!
Mrok padał, kiedy koniec onej był turniei2114,
Ani noc swojej zwykłej chybiła kolei,
A skoro na podniebne okolice padła,
Zwierz na paszą, ptastwo szło na wiadome siadła2115.
Co żywo śpi, jak zarżnął, prócz ten, co na straży
Z boku się na bok w siedle uprzykrzonym waży.
Czemuż nie spisz, Osmanie? Czy-ć nie miękkie pierze?
Czy cię nie wkoło strzegą życzliwi żołnierze?
Komu jaka z wieczora w głowę się myśl wplące,
Niechaj zboże pod wiatrem, niech rzeki płynące
Sobie imaginuje, wżdy2116 nie będzie przy śnie,
Bo go barziej niż kamień pod bokami ciśnie.
I Osman, utraciwszy ludzi swych tak wiele,
Widzi, że mu się droga do Stambołu ściele;
Widzi, że, jak przyjechał, tak pojedzie z nizczym.
Ani my się tak prędko w obozie wyniszczym
Mniejszą kupą, jako on; na ostatek widzi,
Co się porwie, to podrwi i swym wojnę brzydzi.
Już dziś trzeba traktować albo z dalszym bojem
Odprawić komisarzów; między tym obojem
Gdy się sam w sobie miesza, rychło janczaragi
Wołać każe i to mu poda do uwagi:
«Wprzód nim przyjdzie do jakiej z nami transakcyjej2117,
Chcę jakie sprawić imię tej ekspedycyjej.
Aza2118 słabszy Polacy w murach niźli w polu?
Wziąć im trzeba koniecznie Kamieniec w Podolu,
Smarowniej2119 pójdą rzeczy i przyszłe traktaty».
Więc mieć każe do szturmu wszytkie aparaty:
«Ogniste naprzód kule, petardy, drabiny,
Możdżerze i granaty, murowe machiny.
Piechoty wszytkie pójdą, konnych sto tysięcy;
Wszak tu blisko, jeżeli trzeba, będzie więcej.
Choć ci wiem, że tam bez dział i tej armatury2120
Weźmiem miasto do razu, opanujem mury;
Bo giaurów weźmie strach nagły, niespodziany2121,
Przepadną w ziemię, albo zapomnią obrony;
Spuszczą czuby, zda mi się, i już tańszy będą
W traktatach i ci, gdy im tył Turcy osiędą,
Którzy z takim humorem, z takim do nas basem
Przyszli, jakby już mieli wygraną za pasem;
O haraczu nie wspomnią, o dani ni dudu,
I bać się, że przyjdziemy do takiego cudu,
Ze psi, niegodni kości u nóg moich głodać2122,
Będą nam śmieć pokoju kondycyje podać?
Ale skoro Kamieniec będą trzymać nasi,
Odtoczę im od czopa, zastąpię od spasi!2123»
Poświadczył z niesłychanym janczaraga gustem
I przysiągł na swą głowę, że to miasto pustem
Zastanie, i już prosi, żeby to miał fantem
Łaski pańskiej, zostawszy na nim komendantem.
Na wierze się życzliwej pewnie nie zawiedzie;
Polacy też, gdy w tyle będą mieć i w przedzie
Nieprzyjaciół, wżdy wiatrem nie będą żyć gołym.
Z tym odszedł zostawiwszy Osmana wesołym.
Jeszcze dzień był opodal, dopiero koguty
Pierwsze piały, gdy skorą nadzieją otruty
Zasnął Osman i zaraz przez sen mu się marzy,
A on sobie w Kamieńcu naszym gospodarzy,
Klucze od bron2124 odbiera i one do władze,
Jako przyrzekł dopiero, zleca janczaradze.
O, nie jedenże człowiek śmiertelny na jawi,
Równie tak jako we śnie, z myślami pokawi2125!
Sen — mara wszytkie rzeczy, wszytkie ludzkie dzieje:
Bowiem skoro nam tylko trzeci kur zapieje,
Skoro przyjdzie umierać, a śmierć oczy przetrze,
Wszytkie myśli i nasze roboty na wietrze,
Jak ze snu głębokiego obaczymy we dnie.
Przebóg! Któż się nie zlęknie? Któż tam nie poblednie?
Gdy jako we zwierciedle przy grobowym progu
Razem się w długich godzin przejźry katalogu,
Próżność nad próżnościami, szczerą widząc próżność,
I, że sama na świecie płaciła pobożność!
Skoro spadną one mgły i blask sławy szumny,
Aż nie masz nic, aż nago wieziem się do trumny;
Jakośmy na świat wyszli, tak lężemy w grobie;
Biednej koszule sami nie weźmiemy sobie,
Jeśli jej kto po martwej nie powlecze biedrze;
Lecz i tę z nas robactwo za dni kilka zedrze.
Sławę, bogactwo, rozkosz, świeckie delicyje2126,
Lekki wiatr po znikomym powietrzu rozwije.
Gdy się znowu do ciała dusza będzie pytać
I odleżałe boki swoich kości chwytać
A człowiek pocznie takich snów uważać skutki,
Co mu znaczą, gdy straszne uderzą pobudki,
Gdzie już człowiek na wieki nie uśnie po trzecie2127,
To się wyśni każdemu, co marzył na świecie,
Pódźcież teraz, królowie, którym wieńce drogie.
Pódźcie, książęta, którym mitry czwororogie
Czoła toczą dostojne, i wy, co nad światem
Chrześcijańskim siedzicie z biskupim prymatem,
I wy, co nad duszami, i wy, co nad ciały
Ludzkimi berła macie albo pastorały;
Pódźcie, srodzy hetmani, którzy pełne grozy
Na krew, mord i głód ludzki toczycie obozy;
Z których ręku straszliwych okrutnej buławy
Wywrócone narody, ognie, gwałty, wrzawy
Niebiosa zagłuszają; pódźcie i wy, sędzie,
Kędy sprawiedliwości wasze sądzić będzie
Bóg, któremu nie trzeba świadków i przysięgi;
Obaczy wszytko z serca człowieczego księgi.
Wszyscy zgoła tam staniem, panowie i chudzi,
Gdzie2128 nas do sądu trąba anielska obudzi.
Lecz niech się od Osmana pióro nie obłądza,
Który kiedy tak przez sen w Kamieńcu rozrządza,
Ocknie się i w namiecie obaczywszy słupy,
Nie wesół, jakoby mu psi pojedli krupy2129.
Więc się chyżo porwawszy z obłudnego łóżka,
Na poły z śmiechem rzecze: i to dobra wróżka!
Jeszcze świt był opodal, jeszcze złotorodej