Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
starci;
Na południe Psie-pola, którym Krzywousty
Bolesław z trupów sprawił niemieckich zapusty.
Na północy, gdzie Moskwę wskroś żelazem gołem
Przeszedszy, nie oparł się aż pod Archangiołem!
Gdzie się kolwiek obrócił i szablą, i kulą,
Wszędy przezwiskiem polskim matki dzieci tulą.
Wszędy tam cni przodkowie twoi byli z Lipia;
Abowiem okazyji nigdy nie zasypia
Serce sławy pragnące; gdziekolwiek się wrota
Otworzą, wrodzona je prowadzi ochota.
Onić już swych krwawych prac, po chwalebnej śmierci,
W niebieskim skarbie liczą wysłużone czwierci2949,
I tam razów dla miłej podjętych ojczyzny
Przed wodzem wojsk angielskich2950 prezentują blizny;
Z którym we czci żywotem nieśmiertelnym żyją,
Ssąc nektar i nad słodki cukier ambrozyją;
Przeto się ich z mizernej gąski nie śmie tykać
Piórko, nie śmie się wyżej ku słońcu pomykać,
Wiedząc, że mu nad ogień nic nie szkodzi bardziéj,
Czego przykład Ikarus, gdy ojcowską wzgardzi
Przestrogą, klejonymi gdy śmiałkuje pióry,
Ogorzał2951 i spadł w morze Ikaryjskie z góry.
Dziad twój, którego imię i wizerunk żywy
W swej osobie piastujesz, o Janie szczęśliwy!
Jakie czynił odwagi i tu jakie po nim
Syn jego, a kochany ociec twój Hieronim,
Nie zamilczy ich muza swoją pieśnią, ani
Dokąd stoi świat niski, będą zapomniani;
Gdyż sława bohatyrska z ich czystymi ciały
W grobie się nie zawarła: będą wiekowały
Ich szczęśliwe urobki, póki rzeki w morze
Płyną, póki człek ziemię dla żywiołu2952 orze,
Póki zima za latem, noc za dniem w kolei,
Póty ich stawać będzie w piersiach ludzkich dziei.
Będą je sobie późni przez ręce prawnucy
Podawać, psi zazdrością spasą się i krucy,
Nie oschną jej z gorzkich łez już wygniłe ślepie,
Blada jako mokły śledź, sucha, równa szczepie;
Bo jej odrastające sęp z Awernu2953 płuca
W nieszczerym ścierwie targa i na dwór wyrzuca.
W takiej męce Tityus do skały przykuty.
Przebóg, dosyć ma zazdrość, zazdroszcząc pokuty!
Niezwykłym to uraża ludzkie uszy echem,
Żeby grzech był pokutą, a pokuta grzechem;
Niechże się tam już sama żwa2954, je, kłuje, kąsa,
Niech szczerą ssie truciznę z odartego wąsa.
Ale twojego domu starożyta cnota
Jako się mur miedziany drewnianego młota,
Ognia złoto prawdziwe, skała wiatru boi,
Lew psa, much zasklepiony żółw w skorupie swojéj,
Tak dba i ta na zazdrość: chociaż za nią cwałem
Stopa w stopę, jako cień, suwa się za ciałem
I rychlej kieł w swych piersiach jadowity zroni,
Niż zaszkodzi, chociaż ją do upaści goni.
Czas, który i na świecie i po śmierci płaci,
Odkryje wszytkich rzeczy ukryte postaci.
Kiedyż tedyż i z grobu, jeśli nie w żywocie,
Skrzywdzonej od zazdrości tryumfować cnocie,
Która chociaż na ziemi przegra (bo tym władnie
Fortuna), przecie zazdrość na koniec upadnie;
A. w ostatku do nieba rekurs2955, gdzie przed sędziem
Mądrym więcej fortunie kłaniać się nie będziem.
Tam bez farby przyznają, co należy komu,
Kto pochwały, kto godzien za swe złości sromu.
Pełno przykładów, że tych, którzy dobrym szkodzą,
Psi złe kości ze ścierwu na koniec ogłodzą2956.
I onych faworytów, którzy pańskie uszy
Posiedli, wlókł za nogi kat koło ratuszy.
Na cóż tu Plaucyjanów, Sejanów i owych
Wspominać Eutropich Arkadyjuszowych,
Wiecznej świata zarazy? I są, i bywali
W naszej Polszcze, co nad się cnotliwszych psowali,
Których mi się dla synów wymieniać nie godzi,
Choć ci nigdy sokoła sowa nie urodzi!
Na cóż mi, z drugą stronę, wyliczać tu starych
Kamillów, Scypionów, Narsetów, Belzarych,
Którzy, acz się zazdrości żyjąc nie oparli,
Wżdy2957 ich imię wiekuje2958, choć dawno pomarli.
Przebóg: jeśli na wszytkie świata strony cztery,
Tedy w Polszcze o takie nie trudno martery2959!
Skorośmy też przejęli coś Machiawela2960.
Że jednego na przykład wymienię z tak wiela:
Ojca pana naszego, po którego zgonie2961
Posadził Bóg na złotym jego syna tronie.
Piękna cnoty zapłata, z ciężkim oczu bólem
Zazdrości: ociec — w niebie, syn — na ziemi królem!
Tak, tak myto cnotliwych z przydatkiem poścignie,
A zły się jako w chmurze błyskawica mignie!
Więc, mój drogi starosto, mając w przedzie dziady,
Gdyśmy na ten wiek padli, gdzie serce przykłady
Stwierdzać trzeba do cnoty, mając w herbie Strzemię,
Stój w nim i wytrzymaj złej inwidyi2962 brzemię.
Masz trzech stryjów abrysy2963: Marsem także i ci
A rycerską w ojczyźnie cnotą znamienici.
Ta jedna w Polszcze płaci, bo wszyscy trzej razem
Dali się w polu z baszą obaczyć Abazem2964.
Widział ich twardy Smoleńsk2965, gdy pod jego mury
Gęste bojar2966 moskiewskich rozbijali chmury.
Z których Andrzej, niezwykłej młodzieniec urody,
W samym szańcu moskiewskim dostał Wsiewołody,
Chłopa rzekłbyś, że obrzym, że wstał z martwych znowu
Polifem; wielce był król z takiego obłowu
Wesołym; już Szehiny, już gardzi Prozory,
Kiedy widzi tak mężne w swym wojsku Hektory;
Bo ledwie nie w godzinę, drugi Lipski Jerzy
Moskiewską mu pod nogi chorągiew rozszerzy,
A że łba przy niej kornet2967 zbył, świadczyło drzewce
W rumianej uszargane z tuleją2968 polewce.
Lecz to jeszcze nie za nas i ci to niech piszą,
Którzy z grobów sarmackich bohatyrów krzészą,
A sławę nieśmiertelną przez swoje papiéry
Dają światu, dźwięki jej mieszając w zefiry.
Tu mi Jerzego znowu, lecz nie z takim gustem,
Wspomnieć, łzą napoiwszy a nie inkaustem2969
Smutne pióro, przychodzi. Twój-to był stryjeczny,
Znać, że się Lipskim rodził, tak mężny, tak grzeczny!
Widział go wódz, widziało wojsko, widział i ja,
Gdy się spolna nad nami chorągiew rozwija;
Kiedy w śmierci trwalszego szukając żywota,
Gdziekolwiek szczęście do niej otworzyło wrota,
Żywym sercem rycerskim — bo pewnie nie musem —
Jako on Kokles rzymski z mężnym Kurcyjusem,
Z których tamten do Tybru, ten w pełną trucizny
Przepaść skoczył odważnie, dla miłej ojczyzny;
Jako trzech Decyjusów: dziad z wnukiem i z synem;
Z Scewolą, który rękę spalił przed kominem —
Z tymi i których tylko dawne liczą wieki,
Lubo drzewcem kozackie rozrywać pasieki2970,
Lubo miasta szturmem brać, lubo ich ostrowy2971,
Do wszytkiego ochoczy, na wszytko gotowy;
Dopieroż jeśli dala okazyja pole,
Nie tak mleko wężowi, nie tak miód mił pczole,
Nie tak upatrzonego chciwy łowiec kota2972
Lubi, jaka w nim była do harców ochota.
Komu dostać języka śród ordy, śród kosza,
Co mu kraść przyznawała ćwiczona Wołosza.
Jemu tylo z natury serce dało męstwa,
Że go żadna pogaństwa nie straszyła gęstwa!
Ze jako głodny orzeł między dropie wpada,
Grzywacza2973 bierze jastrząb z największego stada,
Ksiądz bezpiecznie brakuje w polu cudze kopy,
Tak on brał z ich szeregów podobniejsze chłopy!
Świadczy Zbaraż, wieczysta cnoty polskiej próba,
Gdzie han krymski z Chmielnickim sprzysiągszy się oba
Niezliczonym garść naszych zastępem osuli2974,
Że z nieba tylko pomoc w takiej cieśni czuli,
Skąd im Bóg (bo prze zazdrość u króla kredytu
Nie miał) Wiśniowieckiego posłał dla zaszczytu2975.
Ten sam wojsku świat widzieć, ten dał we złe razy
Tak sromotnej ojczyźnie uchronić się zmazy;
Gdy rozpaczą i głodem na poły pomarli,
W tym jednym żyli i w tym jednym się oparli.
Niech się Sagunt nie równa i Ostenda z swojém
Oblężeniem, bo to met2976 da pewnie oboim;
Tej morze, tamtego mur wyniesiony z cegły
Bronił; a naszych trzykroć sto tysięcy zbiegły
W szczerym polu dziesiątek, aże Bóg złe rady
Zawstydziwszy, sam wystąpił między one zwady.
Tam się Lipski wyznaczył sercem prawie żywym,
Z bliska szablą, z daleka, kiedy łukiem krzywym
Gdzie tylko lub kozaka lub ordyńca zoczył,
Hustem2977 nieprzyjacielską posokę wytoczył,
I sam razów poczciwych ukazował piątna,
Czego mu zazdrość ująć nie może pokątna.
Batów2978 go zjadł nieszczęsny, kędy bez przykładu
Do tak wściekłego przyszedł nieprzyjaciel jadu:
Nie z konia, nie przy broni, nie w bitwie, nie w szyku,
Ale więźniów niestotyż naszych rzezał w łyku!
O! jako krwie szlachetnej lało się tam wiele,
Że jej zażył Nuradyn na miejscu kąpiele,
Wziąwszy od Chmielnickiego sowite okupy,
Po brzuch konia ubroczył, tratujący trupy.
Tam kwiat wojska naszego ginie i z hetmany,
Jako od Hannibala Rzymianie pod Kanny,
Zgoła z kilku tysięcy kilkadziesiąt — i to
Siła-m rzekł — uszło przecie, których nie pobito.
Mógł ci i on ujść z tymi, lecz wolał mogiły
Podnieść, niżli poganom pokazować tyły!
O nierządzie szkarady! O niesprawo sroga!
Którą że dotąd stoim, bać się też dla Boga!
Byśmy nią nie zginęli, jako stara pieje
Przypowieść, z czego się świat nie od rzeczy śmieje.
Żyje Andrzej, brat jego2979, który tej rubieży2980
Szczęściem uszedł: bo gdy to, co matce należy
Od cnotliwego syna, oddamy jej w długu,
Wracamy się ziemianie do onego pługu,
Przy którym jest też miejsce poczciwszej zabawce,
Przyszłym czasom swej sławy gotować poprawce.
Aleć by mi tu pierwej papieru nie stało,
By się wszytkich żołnierzów z domu twego miało
Wyliczać, którzy i dziś trybem wielkich przodków
Robiąc na dobre imię, nie zbierają podków,
Dosyć mają zasłużyć, a głosem swobodnym,
Gdy drudzy biorą, wyrzec: i jam tego godnym!
Co dotąd przed dobrtmi chwytali legarci2981,
Leda kondys2982 ci porwie, gdy obrócą charci
Wiem ja, że nie bez wstydu z strony to obojej
Tak w oczy chwalić, jako słuchać chwały swojej,
Aleć mnie miłość moja, ciebie niech odwstydzi
Prawda; gdyć to przyznaję, co świat w tobie widzi;
Chyba jeśli kto ślepy albo będzie głuchy
Lub domator: bo świata odsądzam piecuchy
Komu oczy cebulą zazdrość opaskudzi,
Słońca widzieć nie może, a ma widzieć ludzi?
Skoro z cieniów domowych wyszedłeś, najpierwéj
Udałeś się do dworu sarmackiej Minerwy,
Która, już to w Koronie wiek dochodzi trzeci,
Jako piersiami karmi swych patronów dzieci.
Gdzie kto się czemu święci, w takiej też doktrynie
Ćwiczy: szlachcic, byle się przedać po łacinie
Nie dał, byle rozumiał w kościele i w grodzie,
(Krzywda — cudzym językiem w swym mówić narodzie),
Byle umiał Tacyta zażyć z Cyceronem,
A Seneki do tego, dosyć jest uczonym.
Twa, Jagiełło, pamiątka, tyś w mieście stołecznym
Państw Lechowych ją stwierdził przywilejem wiecznym
Twój pegaz na Wawelu ten stok2983, który płynie
Na wszytek siódmy tryjon2984 — gdzie polskie boginie
Z Apollinem mieszkają — swym kopytem kował,
I będzie z Helikońskim jednako wiekował.
Gdzie niedługo mieszkawrszy — na szczęściu w tej mierze
Należy; więcej za rok u tych dziewek bierze
Niżli za dziesięć drugi (nie kochają muzy
Takiego, co zmysł tępy i rozum ma guzy2985) —
Wyszedłeś i kochanych rodziców za nogi
Obłapiasz, którym żaden koszt nie był tak drogi,
Żebyś nim świat zwiedziwszy płynął i za morze,
A potem na królewskim zabawił się dworze.
Mierział2986 cię dwór natenczas i nie bez przyczyny,
Pełen włoskiej, hiszpańskiej, niemieckiej faryny2987,
Zazdrości, ambicyi: a za rządem czepców
Najobfitsze jest żniwo płotków i pochlebców.
Do wojska cię Mars ciągnie, jako knieja zwierza,
Chocieś wzrostem i laty nie doszedł żołnierza,
Koń cię woła chodziwy2988 i tarcz kuta w Lemnie.
Wsiadaj! Bo jako Tetys2989 wymyśla daremnie
Z Achillesem, zaniosszy małego we śpiączki
Do Chirona, uchodząc trojańskiej mierziączki2990;
Już go w Styksie, nieboga, już w Kocycie kąpie
Dla rany, już go stroi w białogłowskie strząpie2991;
Darmo: bo kto do czego z natury się bierze,
Pewnie się nie zatai ani w fraucymerze2992.
Tak i ciebie, Janie mój! drogiej rodzicielki
Scedzone do ostatniej smutne łzy kropelki
Nie strzymają: że skoroć Bellona potuszy2993,