Eugeniusz Oniegin - Aleksander Puszkin (gdzie w internecie można czytać książki za darmo .TXT) 📖

Aleksander Aleksandrowicz (1777–1846) — płodny dramaturg rosyjski. [przypis edytorski]

80. Didlot, Charles-Louis (1767–1837) — znany twórca baletów w epoce Puszkina. [przypis tłumacza]

81. Terpsychora (mit. gr.) — muza tańca. [przypis edytorski]

82. paradyz (daw.) — najwyżej usytuowane i najtańsze miejsca w teatrze. [przypis edytorski]

83. Istomina, Awdotia Iliczniczna (1799–1848) — sławna rosyjska tancerka baletowa; grała m.in. rolę Czerkieski w balecie Jeniec kaukaski. [przypis edytorski]

84. Eol (mit. gr.) — bóg wiatrów. [przypis edytorski]

85. Rousseau, Jean-Jacques (1712–1778) — genewski pisarz tworzący w jęz. francuskim, filozof; autor m.in. traktatu Umowa społeczna (stąd „obrońca praw”); na zachowanie Grimma zwrócił uwagę w autobiograficznych Wyznaniach (ks. IX). [przypis edytorski]

86. Grimm, Friedrich Melchior (1723–1807) — francuskojęzyczny dziennikarz i krytyk sztuki, współpracownik Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. [przypis edytorski]

87. frant (daw.) — spryciarz, zwykle obdarzony też poczuciem humoru. [przypis edytorski]

88. wietrzny (daw.) — o osobie: płochy, lekkomyślny, niestały. [przypis edytorski]

89. Wenera (mit. rzym.) — Wenus, bogini miłości; tu: uosobienie piękna. [przypis edytorski]

90. toć (daw.) — przecież. [przypis edytorski]

91. szwajcar (daw.) — odźwierny, człowiek pełniący służbę przy wejściu do budynku. [przypis edytorski]

92. dań (daw.) — danina, dar. [przypis edytorski]

93. Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów, przyrody i księżyca, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

94. Flora (mit. rzym.) — bogini kwiatów i wiosennej roślinności. [przypis edytorski]

95. wasisdas (z niem. was ist das: co to jest) — tu: zasuwany lufcik w oknie sklepowym, przez który piekarz rozmawiał z klientami i wydawał towar. [przypis edytorski]

96. czyli — tu: konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy, czyż. [przypis edytorski]

97. szampańskie — wino szampańskie, szampan. [przypis edytorski]

98. wisus (daw.) — urwis. [przypis edytorski]

99. spleen (ang.) — uczucie zniechęcenia, przygnębienia i apatii. [przypis edytorski]

100. najsamprzód a. nasamprzód (daw.) — najpierw. [przypis edytorski]

101. Say, Jean-Baptiste (1767–1832) — fr. przedsiębiorca i ekonomista. [przypis edytorski]

102. Bentham, Jeremy (1748–1832) — ang. prawnik, filozof i ekonomista. [przypis edytorski]

103. fiakier a. fiakr (daw., z fr.) — dorożka; także: dorożkarz, woźnica. [przypis edytorski]

104. wnętrzny — dziś: wewnętrzny. [przypis edytorski]

105. turma (daw.) — więzienie. [przypis edytorski]

106. duma — tu: dumanie, myśli. [przypis edytorski]

107. Torkwat, popr.: Torquato Tasso (1544–1595) — wybitny włoski poeta renesansowy, autor epickiego poematu Jerozolima wyzwolona, niezmiernie popularny w epoce romantyzmu. [przypis edytorski]

108. Brenta — rzeka we Włoszech, wpadająca do Adriatyku. [przypis edytorski]

109. daż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy da, czyż da. [przypis edytorski]

110. Apollo (mit. gr.) — bóg słońca, sztuki, wróżbiarstwa i gwałtownej śmierci, przewodnik dziewięciu muz. [przypis edytorski]

111. Petrarka, Francesco (1304–1374) — włoski poeta; zasłynął cyklem wierszy miłosnych, głównie sonetów, poświęconych Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

112. pieśń L — pisana była w Besarabii. Autor po kądzieli jest pochodzenia afrykańskiego. Jego pradziad, Abraham Piotrowicz Annibal w ósmym roku życia schwytany został w niewolę na wybrzeżach Afryki, przywieziony do Konstantynopola, kupiony przez posła rosyjskiego i podarowany przez niego Piotrowi Wielkiemu, który ochrzcił go w Wilnie. Car Piotr posłał go na służbę do armii regenta. Po powrocie długo osypywany łaskami przez Piotra Wielkiego, za panowania Anny na skutek intryg Birona, zesłany został na Sybir, skąd wrócił samowolnie. Za Katarzyny Wielkiej został generałem. [przypis tłumacza]

113. Letejski port — w mit. gr. Lete to jedna z rzek podziemnej krainy zmarłych. [przypis edytorski]

114. tór — tor. [przypis edytorski]

115. wczas (daw.) — odpoczynek, wypoczynek, rozrywka. [przypis edytorski]

116. far niente (wł.) — nicnierobienie, bezczynność; zwykle jako element wyrażenia dolce far niente: słodka bezczynność. [przypis edytorski]

117. opiewała «dziewę gór» — Czerkieskę, bohaterkę poematu Jeniec kaukaski. [przypis edytorski]

118. niewolnice ze Salhiry — kobiety z haremu chana krymskiego Gireja, bohaterki poematu Puszkina Fontanna Bachczysaraju; Salhira: Sałhyr, rzeka na Krymie. [przypis edytorski]

119. pracowny (daw.) — pracowity. [przypis edytorski]

120. O rus! (łac.) — O wsi! (tu: cytat z pochwały wiejskiego życia u Horacego, Satyry, II, 6, w. 60: „o rus, quando ego te adspiciam...”). [przypis edytorski]

121. Horacy, Quintus Horatius Flaccus (65–8 p.n.e.) — wybitny rzym. poeta liryczny, autor liryk, satyr i listów. [przypis edytorski]

122. driady (mit. gr.) — boginki leśne, duchy drzew. [przypis edytorski]

123. penaty (mit. rzym.) — domowe bóstwa opiekuńcze; tu żart.: dobytek. [przypis edytorski]

124. placka (z niem.) — packa, kawałek skóry na patyku służący do zabijania much. [przypis edytorski]

125. rab (daw.) — niewolnik. [przypis edytorski]

126. rozpaczny (daw.) — rozpaczliwy. [przypis edytorski]

127. gettyngeński duch — duch niemieckiego uniwersytetu w Gettyndze; studiująca w Niemczech szlachta rosyjska przyswajała zainteresowanie romantyzmem, znajomość filozofii idealistycznej i dążenia wolnościowe. [przypis edytorski]

128. Kant, Immanuel (1724–1804) — niem. filozof oświeceniowy, twórca rewolucyjnej doktryny filozofii krytycznej, czołowa postać nowożytnej filozofii. [przypis edytorski]

129. Goethe, Johann Wolfgang (1749–1832) — wybitny poeta i dramaturg niem., autor Fausta. [przypis edytorski]

130. Schiller, Friedrich (1759–1805) — czołowy niem. poeta, filozof i dramatopisarz, przyjaciel Goethego. [przypis edytorski]

131. hymen — przen.: ślub, wesele; w mit. gr. Hymen to bóg zaślubin i małżeństwa. [przypis edytorski]

132. mirt — krzew śródziemnomorski o wonnych liściach; mirtowy wianek stanowił tradycyjny element stroju panny młodej. [przypis edytorski]

133. dziwna (daw.) — dziś w tym znaczeniu: dziwne a. dziwna rzecz. [przypis edytorski]

134. anachoreta — pustelnik; samotnik i asceta. [przypis edytorski]

135. tref — dziś popr.: trefl (kolor w kartach). [przypis edytorski]

136. elegia — utwór liryczny o tematyce żałobnej, pożegnalnej. [przypis edytorski]

137. luna (z łac.) — księżyc. [przypis edytorski]

138. ócz (daw.) — dziś popr. forma D. l.mn: oczu. [przypis edytorski]

139. Richardson, Samuel (1689–1791) — ang. pisarz, autor popularnych romansów epistolarnych (gł. Pamela czyli cnota nagrodzona, 1740). [przypis edytorski]

140. baśnie i Richardsona, i Rousseau — popularne XVIII-wieczne powieści sentymentalne: romanse autorstwa twórcy tego gatunku, Richardsona, oraz Rousseau Nowa Heloiza (1761). [przypis edytorski]

141. szkodny (daw.) — przynoszący szkodę, szkodliwy. [przypis edytorski]

142. Grandison — tytułowy bohater romansu Richardsona Dzieje sir Charlesa Grandisona (1753), uosobienie cnót. [przypis edytorski]

143. Lowelas — bohater romansu Richardsona Historia Clarissy Harlowe (1748); jego imię stało się nazwą pospolitą oznaczającą uwodziciela (lowelas). [przypis edytorski]

144. skoro (daw.) — szybko. [przypis edytorski]

145. płonka (daw.) — młode drzewko owocowe; tu przen. [przypis edytorski]

146. Łby goli — przez wygolenie części włosów nad czołem oznaczano rekrutów zdatnych do służby wojskowej. [przypis edytorski]

147. maślanica — maslenica, prawosławny odpowiednik ostatków, tygodniowe święto zabawy i ucztowania, obchodzone w Rosji w tygodniu poprzedzającym Wielki Post; w czasach pogańskich kojarzona z pożegnaniem zimy i powitaniem wiosny; podczas maslenicy spożywa się bliny, których kształt przypomina słońce. [przypis edytorski]

148. bliny — tradycyjne danie rosyjskie, rodzaj grubych naleśników z ciasta drożdżowego. [przypis edytorski]

149. Roniąc na wierzby łezki trzy — tj. na zielone gałązki używane w świąteczną niedzielę Trójcy (49 dzień po Wielkanocy). [przypis edytorski]

150. Hospodni rab (ros.) — sługa Pański (tj. Boga). [przypis edytorski]

151. brygadier — stopień w armii carskiej pomiędzy pułkownikiem a generałem, istniejący do końca XVIII w. [przypis edytorski]

152. Poor Yorick (ang.) — „Biedny Jorik”, słowa Hamleta nad czaszką ekshumowanego nadwornego błazna (Szekspir, Hamlet, akt V, scena 1), poprzedzające monolog o śmiertelności. [przypis edytorski]

153. medal oczakowski — ros. odznaczenie wojskowe ustanowione przez Katarzynę II za udział w zdobyciu w 1788 tureckiej twierdzy Oczakow. [przypis edytorski]

154. madrygał (wg oryg.: мадригал) — tu: wiersz nagrobny, epitafium. [przypis edytorski]

155. bezeń — połączenie przyimka z -ń, skróconą formą zaimka osobowego „on”; znaczenie: bez niego. [przypis edytorski]

156. Lete (mit. gr.) — jedna z rzek podziemnej krainy zmarłych; jej woda miała przynosić duszom utratę pamięci o przeżytym życiu (gr. lethe: zapomnienie). [przypis edytorski]

157. Elle était fille, elle était amoureuse (fr.) — Była dziewczyną, była zakochana (cytat z poematu Malfilâtre’a Narcisse dans l’île de Vénus, 1769). [przypis edytorski]

158. Malfilâtre, Jacques Clinchamps (1732–1767) — fr. poeta. [przypis edytorski]

159. ekloga — sielanka, rodzaj utworu poetyckiego ukazujący wyidealizowane życie wiejskie. [przypis edytorski]

160. Filis (Filida) — konwencjonalne imię kobiece z poezji sielankowej. [przypis edytorski]

161. Świetlana (Swietłana) — tytułowa bohaterka ballady ros. poety i tłumacza Wasilija Żukowskiego (1783–1852). [przypis edytorski]

162. Madonna Wandykowa — madonna z barokowego obrazu flamandzkiego artysty Antona van Dycka (1599–1641) Madonna z kuropatwami (znanego też jako Odpoczynek w drodze do Egiptu), znajdującego się w Ermitażu. [przypis edytorski]

163. rum (daw.) — rumor, hałas, zamieszanie. [przypis edytorski]

164. po trocha — dziś popr.: po trosze, stopniowo. [przypis edytorski]

165. Julia Volmàr — Nowa Heloiza [red. WL: w powieści Nowa Heloiza ukochanym Julii Volmàr jest Saint-Preux]. [przypis autorski]

166. Matecque-Adèl — bohater romansidła p. Cottin [red. WL: powieści Sophie Cottin (1770–1807) pt. Mathilde, ou Mémoires tirés de l’histoire des croisades (1805)]. [przypis autorski]

167. de Linard — bohater pięknej powieści p. Krüdener [red. WL: romansu sentymentalnego Barbary von Krüdener (1764–1824) pt. Valérie (1803)]. [przypis autorski]

168. Werter — główny bohater Cierpień młodego Wertera (1774) Goethego. [przypis edytorski]

169. Klaryssa — bohaterka romansu Richardsona Historia Clarissy Harlowe (1748). [przypis edytorski]

170. Delfina — bohaterka powieści Delphine (1802) fr. autorki Madame de Staël (1766–1817). [przypis edytorski]

171. Adonis (mit. gr.) — piękny młodzieniec, ulubieniec bogini Afrodyty. [przypis edytorski]

172. Melmoth — genialny utwór Maturina [red. WL: Melmoth the Wanderer (1820), szkatułkowa historia o uczonym, który zaprzedał duszę diabłu w zamian za długie życie, arcydzieło powieści gotyckiej, autorstwa Charlesa Maturina (1782–1824)]. [przypis autorski]

173. Wampir — powieść mylnie przypisywana Byronowi [red. WL: autorem opowiadania Wampir (1819), wprowadzającego postać wampira do literatury romantycznej, był John Polidori (1795–1821), były sekretarz Byrona; opowiadanie po raz pierwszy opublikowano w „New Monthly Magazine”, bez zgody autora, jako utwór Byrona]. [przypis autorski]

174. Korsarz — tu: tytułowy bohater powieści poetyckiej Byrona z 1814. [przypis edytorski]

175. Wieczny Żyd — Żyd Wieczny Tułacz, bohater średniowiecznej legendy za urąganie Jezusowi w drodze na ukrzyżowanie ukarany nieśmiertelnością i wieczną tułaczką; postać wykorzystywana w wielu utworach literackich. [przypis edytorski]

176. Jean Sbogar — znany romans C. Nodiera [red WL.: powieść gotycka z 1818 o miłości pomiędzy rozbójnikiem a córką bogatego kupca]. [przypis autorski]

177. Feb a. Febus (mit. gr.) — zlatynizowana forma słowa Fojbos (gr.: promienny), przydomka Apolla, boga światła i słońca, opiekuna sztuk, patrona poetów i pieśniarzy. [przypis edytorski]

178. wabny — powabny, kuszący, pociągający. [przypis edytorski]

179. zawdy (daw.) — zawsze. [przypis edytorski]

180. świekra (daw.) — matka męża. [przypis edytorski]

181. napis piekła: «Nadziei tu na wieki zbądź!» — w Boskiej Komedii Dantego (część Piekło, III, 9) napis nad bramą piekła głosi: „Porzućcie wszelką nadzieję, wy, którzy wchodzicie”. [przypis edytorski]

182. nosza (daw.) — to, co się nosi, dźwiga; ciężar, brzemię. [przypis edytorski]

183. „Błagonamierennyj” — ros. czasopismo dla niewymagających odbiorców, wydawane nieregularnie przez Aleksandra J.